Özünə qapanma hər bir bədbəxt hadisədən sonra büdcəyə çox baha başa gəlir


Ötən bazar günü Sədərək yarmarkasında yanğın baş verdi. Ondan bir gün sonra,- bazar ertəsi səhər caglarında zəlzələ Bakını yüngülvarı yırğaladı. Amma xoşbəxtlikdən hər iki hadisə itkisiz, tələfatsız ötüşdü. Mətbuatın Sədərək bazarındakı yangına növbəti günlərdə qayıtmaması deməyə əsas verir ki, yanğının miqyası geniş olmayıb və sahibkarlara ciddi zərər dəyməyib. Lakin başqa cür də ola bilərdi. Məsələn 2010-cu il Kür daşqınları və ya ötən il Zaqatalada baş verən zəlzələ kimi. Dövlət büdcəsindən böyük vəsaitlər xərclənməsinə baxmayaraq hər iki təbii fəlakətin fəsadları aradan tam qaldırılmayıb. Çox güman ki, hər iki təbiət hadisələrinin aradan qaldırılması üçün hələ bir neçə il vaxt, həm də əlavə vəsaitlər tələb olunacaq.

Təbii fəlakətlərdən heç kimin və heç nəyin sığortalanmadığı məlum məsələdir. İnsanların birbaşa təbiətə müdaxiləsi və onun resurslarını amansız istismarı qlobal iqlim dəyişikliyinə səbəb olub. Bütün dünyada sel və daşqın indi sanki adi hala çevrilib. Belə olan halda insanlar öz həyatlarını, daşınan və daşınmayan əmlaklarını, biznesini, fermerlər isə təsərrüfatlarını sığortalamaqda maraqlı olmalıdır. Və inkişaf etmiş ölkələrdə məhz belədir. Avropa və ABŞ vətəndaşları öz xəzdərili və lələkli ailə üzvlərini belə sığotalayırlar. Amma Azərbaycan istehlakçısı imkanından aslı olmayaraq öz həyatını və əmlakını belə könüllü sığotalamaq istəmir. Sığorta xidmətlərinin ölkəmizdə populyar olmamasına ekspertlərin rəyi müxtəlifdir. Bəziləri hesab edir ki, buna əhalinin maddi rifahı imkan vermir, digərləri isə vətəndaşların sığortaçılara güvənməməsi ilə izah edirlər. İnandırıcı deyil ki, Azərbaycan vətəndaşı ildə bir dəfə əyalətlərdə 25 manat, Bakıda isə 50 manat verib öz evlərini yanğından, təbii fəlakətdən (hətta icbari olduğu halda belə) sığortalamağa gücü catmır. Axı vətəndaşlarımız 1 toy məclisinə və ya ad gününü axşamına bundan çox pul xərcləyir. Bir ildə isə belə tədbirlərin sayı 5-dən aşağı olmur. İnamsızlığa gəlincə bu məsələ də, özünü tam doğrultmur. Çünki, təcrübə göstərir ki, vətəndaş özü hüququnu bildiyi və tələb etdiyi halda ona nail ola bilir. Ən azı zərərlər üzrə ödənişlərin rəsmi statistikası da bunu təsdqi edir. Cari ilin 5 ayının statistikası göstərir ki, slğortaçıların kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə zərərin ödənişi hətta sığorta yığımını üstələyib.

Yeri gəlmişkən Dövlət Sığorta Xidmətinin rəsmi məlumatına görə 2012-ci ildə bu bu bazar üzrə ümumi yığım 342,5 mln. manatdan bir az çox olub. 2013-cü illə bağlı nəticələrə gəlincə, (bu qurumun saytında ən son məlumat yanvar-may ayları üzrədir) bu göstərici 168, 7 mln. manat səviyyəsindədir . Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə cari ildə artım təxminən 15 faiz olub. 168 mln manatın təxminən bir körpünün tikinti xərcləri qədər olduğunu nəzərə alsaq bu artlmın da böyük olmadığını görərik.

2013-cü ilin yanvar-may ayı üzrə sığorta xidmətinin bəzi növləri üzrə göstəricilər; (mənbə: http://www.sigorta.maliyye.gov.az/node/348)


Sığorta xidmətinin növü

Sığorta Haqları,AZN

Sığorta Ödənişləri, AZN

tibbi sığorta
36 965 967,71
17 813 598,43
fərdi qəza və xəstəlik sığortası
3 921 857,17
626 379,86
daşınmaz əmlakın icbari sığortası
4 765 310,05
640 743,32
əmlakın yanğından və digər risklərdən sığortası
11 139 254,24
1 907 752,88
avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası
27 300 780,43
8 552 758,21
avtonəqliyyat vasitələrinin sığortası
21 872 677,50
10 758 997,77
kənd təsərrüfatı bitkiləri məhsullarının sığortası
269 796,18
395 076,20
kənd təsərrüfatı heyvanlarının sığortası
130 980,05
77 966,46


Cədvəldən görünür ki, sürücülərin mülki məsuliyyətinin icbari sığorta üzrə yığım nəinki avtomobillərin sığortası üzrə yığımdan, hətta daşınmaz əmlakın icbari sığortası yığımından böyükdür. Məlumdur ki, birinci göstərici sırf DYP orqanlarının səyi nəticəsində əldə olunur. Amma vətəndaşlarımız öz avtomobillərini könüllü sığortalamaq haqqında fikirləşmirlər. Bu xidmət növü üzrə toplanan 27,3 mln. manat vəsaitin əksər böyük hissəsi isə əlbəttə kreditlə satılmış maşınların hesabına formalaşıb. Deməli bu xidmətin də populyar olması sırf bankların öz risklərini sığortalamaqdan irəli gəlir. Cədvəldən göründüyü kimi, çox cüzi sayda kəndli və fermerlər də öz məhsullarını sığortalayır. Tibbi sığorta üzrə yığım isə 37 mln. manat ətrafındadır. Amma bu xidmət növü üzrə yığımın az olması ölkədə Tibbi sığorta haqqında qanunvericiliyin işləməməsindən qaynaqlanır.

Azərbaycanda əhalinin sığorta xidmətlərinə lazımınca maraq göstərməməsinin əsas səbəbi fikrimizcə belə bir mədəniyyətin və ənənin hələ formalaşmamasından irəli gəlir. Və bu məsələdə məhz Sığorta şirkətlərinin məsuliyyəti boyükdür. Azərbaycanda hazırda 29 sığorta şirkəti fəaliyyət göstərsə də, onların bazarda müştəri ugrunda mübarizəsi hiss edilmir. Azərbaycanda bü gün də əhalinin böyük hissəsi öz əmlakını icbari qaydada sığortalamadığına görə məsuliyyət daşıdığından xəbərsizdir. Bu gün sığorta mövzusu mətbuatda ən az hallanan mövzulardan biridir. Sığortaçılar və tənzimləyici dövlət qurumlari KİV-də marifləndirmə və məlumatlandırma işi aparmaq haqqında ümumiyyətlə düşünmür. Diqqət edək, apardığımız media monitorinq nəticəsində məlum olur ki, 60-dan çox mənbədə ötən ay cəmi 400 yaxın məlumat dərc olunub ki, bu da bu biznes haqqında gündə təxminən 13 məlumat deməkdir. Dolayısı ilə gündə iki sığorta şirkətinə bir məlumat belə düşmür. Monitorinqin nəticələri göstərir ki, 4-5 sığorta şirkəti istisna olmaqla, geridə qalanlar mətbuatda çox nadir halda görünürlər. Bəzi şirkətlər haqqında məlumatlara isə aylarla rast gəlinmir. Məlumatların məzmununa gəlincə bunlar əsasən onların reytinqləri, maliyyə hesabatları və öz cari fəaliyyətləri ilə bağlı olur. Sığorta xidmətləri haqda marifləndirmə, məlumatlandırılma və təşviqat üzrə bir dənə belə məlumat tapmaq mümkün deyil.

Reklamlara gəlincə, yenə də 4-5 şirkət istisna olmaqla, yerdə qalan şirkətlər susmağa üstünlük verirlər. Sosial reklamlar TV və radio dalğalarda yox səviyyəsindədir, bu istiqamətdə verlişlərə gəlincə olduqca nadir hallarda rast gəlmək mümkündür.

Tənzimləyici dövlət qurumların bu sahədə məsuliyyəti və marağı daha çoxdur. Çox maraqlıdır ki, mənzillərin icbari sığotalanması haqqında qanunvericilik 1 yanvar 2012-ci il tarixdən qüvvəyə minsə də, ötən il Zaqatala zəlzələsindən sonra nədənsə bu ərazidə evlərin niyə sığortalanmadığı yada düşmədi. Dağıntı və zərərin miqyası dövlət büdcəsi və imkanı xaricində olduğu təqdirdə hansı fəlakətlərin baş verəcəyini vurgulamaq artıqdır.

Samir İsmayıl

Media Consulting and Services