Qubad İbadoğlu: “Gələn il sahibkarlar və istehlakçılar üçün ağır olacaq”
Artıq 2014-cü il dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsi açıqlanıb. Gələn il dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 18 384 000,0 min manat, xərclərin 20 063 000,0 min manat (o cümlədən mərkəzləşdirilmiş gəlirləri 17 601 576,0 min manat, yerli gəlirləri 782 424,0 min manat və mərkəzləşdirilmiş xərcləri 18 433 551,0 min manat, yerli xərcləri 1 629 449,0 min manat) məbləğində təsdiq edilməsi nəzərdə tutulur. İqtisadçı alim, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Qubad İbadoğlu büdcə layihəsi və digər məsələlərlə bağlı suallarımızı cavablandırdı.

- 2014-cü ilin büdcə layihəsi açıqlanıb. İlkin rəyiniz necədir?

- Əslində bu bir az bizim gözləntilərimizdən fərqli bir büdcədir. 2014-cü ildə ilk dəfə olaraq İlham Əliyev hakimiyyəti dövründə büdcənin əvvəlki ildən gəlirlərinin azalması proqnozlaşdırılır və Azərbaycan dövlət büdcəsinin gəlirləri 2013-lə müqayisədə 775 milyon manat az proqnozlaşdırılıb. Bütövlükdə götürəndə, dövlət büdcəsi növbəti ildə bu illə müqayisədə dörd faiz az gəlirlərə malik olacaq. Bu büdcənin diqqəti cəlb edən məqamlarından biri də kəsirinin xeyli artacağıdı. Demək olar ki, builki büdcənin kəsiri ilə müqayisədə iki dəfə çox kəsir proqnozlaşdırılıb. Növbəti ilin dövlət büdcəsində kəsirin həcmi ümumdaxili məhsulun üç faizinə qədər artacaq ki, bu da hesab edirəm kifayət qədər düşündürücü, eyni zamanda narahatedici məqamlardan biridir. Növbəti ilin büdcəsində - ümumiyyətlə baxmayaraq ki, bütövlükdə büdcə gəlirləri azalır, amma xüsusilə də vətəndaşlardan və qeyri-neft sektorunda çalışan sahibkarlardan ödəmələrin artması proqnozlaşdırılıb. Çünki növbəti ilin dövlət büdcəsində bu il olduğu kimi, Dövlət Neft Fondundan transferlərin sayı yüksək olmayacaq, təxminən 2014-cü il büdcəsinin yarısı birbaşa Neft Fondundan transferlər hesabına təmin olunacaq. Əslində bu, müsbət bir dəyişiklik olsa da, yəni dövlət büdcəsinə olan transferlərin həcminin 17,7 faiz azalması proqnozlaşdırılıb. Bu, neft pulundan istifadənin bu illə müqayisədə aşağı düşməsi deməkdir. Biz bunu müsbət dəyərləndiririk. Digər tərəfdən, növbəti ilin dövlət büdcəsinin, xüsusən də Vergilər Nazirliyinin xətti ilə 1 milyard 70 milyon manata yaxın əlavə vəsait yığılması proqnozlaşdırılır. Söhbət qeyri-neft sektorundan gedir. Düşünürəm ki, bu vəsait əsasən sahibkarların və istehlakçıların xərclərinin artması hesabına baş verəcək. Çünki dövlət büdcəsində elə yalnız vətəndaşların əmək haqqı gəlirlərindən yüz milyon manat əlavə vəsait proqnozlaşdırılıb ki, bu da əmək haqqı artımlarının bir hissəsinin vergilər vasitəsilə sonradan geriyə- büdcəyə qaytarılması deməkdir. Gələn ilin dövlət büdcəsində eyni zamanda həm torpaq, əmlak vergisinin artırılması nəzərdə tutulur ki, bu da bütövlükdə götürəndə məhz istehlak vergisi olduğuna görə məhz qiymətlərin bahalaşması hesabına başa gələ bilər. Büdcənin digər əhəmiyyətli artım mənbəyi də əlavə dəyər vergisidir. Həm idxalda, həm də ki, yerli səviyyədə xidmətdə əlavə dəyər vergisi həcminin artması da istehlakçıların xərclərinin çoxalması deməkdir. Elə hesab edirəm ki, bu, qiymət bahalaşmasının hesabına təmin oluna bilər. Digər istiqamətlərdə növbəti ilin dövlət büdcəsində Gömrük Komitəsinin xətti ilə yığılmış vəsaitin artımı nəzərdə tutulub. Bu da ölkəyə gətirilən idxal mallarına tətbiq olunan rüsumların və akzislərin daha da artırılması, sahibkarların yükünün artması deməkdir. Yəni bütövlükdə növbəti ilin büdcəsində qeyri-neft sektorundan daxilolmalar təxminən 7,1 milyard səviyyəsində olacaq. Ümumiyyətlə, Vergilər Nazirliyinin xətti ilə bu, beş milyard səviyyəsində olacaq. 1,5 milyard manat da demək olar ki, Gömrük Komitəsinin xətti ilədir. Bu da builki ilə müqayisədə təxminən 20 faiz çox məbləğ ifadə edir. Hesab edirəm ki, bu, xüsusən sahibkarlar üçün ağır olacaq. Növbəti il onların bu qədər vəsait ödəməsi xərclərinin artması hesabına başa gələcək və bunun da əziyyətini daha çox monopoliyalar deyil, sahibkarlıq, eyni zamanda kiçik sahibkarlıq, yəni fərdi sahibkarlar çəkəcəklər.

- Növbəti ilin dövlət büdcəsində xərclərin azalması da nəzərdə tutulub...

- Xərcləmələrin azalması nəzərdə tutulub. Xərcləmələr arasında demək olar ki, azalma yalnız investisiya xərclərinə şamil olunur. Bu, o deməkdir ki, növbəti il bu illə müqayisədə daxili büdcə vəsaitləri hesabına xərcləmələr azalacaq. Başadüşüləndir, çünki bu il seçki işidir. Prezident seçkiləri ərəfəsində xüsusilə də sosial, siyasi məqsədlər üçün, açılışlar üçün büdcədən daha çox vəsait ayrılmışdı. Eyni zamanda büdcə vəsaitlərinin əmək haqqı gəlirlərindən artımı proqnozlaşdırılmışdı. Amma əmək haqqı gəlirlərinin, pensiyaların artımı büdcədə nəzərdə tutulmayıb. Yəni əhəmiyyətli artım nəzərdə tutulmayıb. Bütövlükdə götürəndə büdcənin özünün gəlirlərinin kəskin azalması, kəskin artması, transferlərin aşağı düşməsi dövlət büdcəsində əvvəlki illərlə müqayisədə kəskin fərqlər yaradır. Bu, artıq hökumətin yeni bir fiskal siyasətə üstünlük verdiyini deməyə əsas verir.

- Seçki bitdi. Bundan sonra müəyyən iqtisadi islahatların keçirilməsi gözləniləndirmi? Hansı sahədə islahatlar aparıla bilər?

- Əslində indiki halda xarici siyasət kursunda kifayət qədər əhəmiyyətli dövr yaşanır. Dəyişikliklər üçün əsas var. Çünki gələn ayın sonunda Vilnüsdə Şərq Tərəfdaşlığı Sammiti olacaq və bu sammitdə şərq tərəfdaşlığı ölkələri müxtəlif sənədlər imzalayacaqlar. Azərbaycan imzalanmaya dəvət almayıb. Ola bilər ki, Azərbaycan bu ərəfədə hazırkı mərhələdə bəzi qruplar ölkəni Gömrük İttifaqına yönləndirmək və kursu dəyişmək istiqamətində işləyirlər. Bu, onu göstərir ki, ola bilər müəyyən mənada bu istiqamətdə Azərbaycanın siyasi kursunda müəyyən dəyişikliklər olsun. Bu, gözləniləndir. Çünki Azərbaycan yəqin ki, növbəti bir ay ərzində bu məsələnin həllini müzakirə edəcək. Müxtəlif yanaşmalar var hakimiyyətin daxilində, bu onların arasındakı fikir ayrılıqlarından irəli gəlir. Hakimiyyətin içərisində iqtisadi siyasət baxımından fikir ayrılığı yoxdur. Amma xarici siyasət baxımından fikir ayrılığı var. Hansı daha təsirli olacaqsa, o istiqamətdə müəyyən dəyişikliklər reallaşacaq.

- Seçkidən sonra bahalaşma gözlənilirmi?

- Təbii ki, bahalaşma gözləniləndir, mövsümi amillərlə bağlı olacaq. Bu gün miqrasiya problemləri də var və miqrantların axını baş verə bilər. Miqrantların ölkəyə gəlməsi təbii ki, əmlak bazarında, xüsusilə də torpağın, evin qiymətinə təsir göstərə bilər. Bahalaşma yeni büdcə siyasəti ilə əlaqəlidir. Yeni büdcə siyasətində ödənişlərin artırılması nəzərdə tutulur. Bu, sahibkarların xərclərinin artmasına gətirib çıxaracaq. Sahibkarların xərclərinin artması da bahalaşmanı şərtləndirir. Amma bunu əsasən gələn ildən edəcəklər. Sahibkarlar üçün ağır il olacaq. İstehlakçılar üçün də, sahibkarlar üçün də çətin olacaq. Sahibkarlar daha çox vergi ödəmək məcburiyyətində qalacaqlar. Onların xərclərinin artması istehlakçıların mallara görə daha çox ödəniş etməsinə gətirib çıxaracaq.
- Bir neçə dəfə müxtəlif layihələrlə hökumətə islahatların aparılması təklifini vermisiniz.

Növbəti araşdırmanız, təklifiniz varmı?

- Biz açıq hökumət tərəfdaşlığı, antikorrupsiya və eyni zamanda sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması sahəsində konkret təkliflərə malikik. Bu təklifləri zaman-zaman hakimiyyətə vermişik. İndi yenə də bunu davamlı şəkildə, müntəzəm olaraq edirik. Hesab edirik ki, hökumətin ilk növbədə struktur islahatlarına, kadr islahatlarına ehtiyacı var. Azərbaycan eyni zamanda inteqrasiya imkanlarından bəhrələnməlidi. Açıq hökumətlə bağlı, antikorrupsiya ilə bağlı, sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı təkliflər paketimiz artıq təqdim olunub. Amma konkret olaraq bizim istəyimiz odur ki, hökumət rəqabət üçün şərait yaratsın, rəqabəti dəstəkləsin. Rəqabət üçün şərait antimonopoliya siyasətinin gücləndirilməsi deməkdir. Xərclərin azalması deməkdir, daha keyfiyyətli məhsulla təminat deməkdir. İkinci istiqamət isə inteqrasiya imkanlarından bəhrələnməkdir. Biz də bunun yolunu avrointeqrasiya, avroməkana çıxış imkanlarının artırılması və o Avropa bazarlarına giriş, Avropa ilə inteqrasiya imkanlarının genişləndirilməsində görürük.

- Dövlət başçısı yeni komandasını hələ təsdiqləməsə də, köhnə baş nazir öz yerində qaldı. Sizcə, komandada yeniliklər olacaqmı?

- Əhəmiyyətli yeniliklər gözləmirəm. Ola bilsin, cüzi dəyişikliklər olsun. Bu dəyişikliklər də əhəmiyyətli olmayacaq və hökumətin siyasətini dəyişmək gücünə malik olmayacaq. Yenə hakimiyyət əvvəlki proqramla, əvvəlki iqtisadi siyasəti ilə və əvvəlki kadrları ilə işləmək məcburiyyətindədir. Çünki əvvəla, hökumətin alternativ imkanları məhduddur. Kifayət qədər siyasi həssaslıq dövrüdür, dəyişikliklərə hakimiyyət içərisində də təpkilər var, bu, müəyyən fəsadlar yarada bilər. Köhnə komandanın yeniləşməsi prosesi gedəcək, yəni yeni fərmanla onlar əvvəlki vəzifələrinin icrası ilə məşğul olacaqlar. Prezidentin özünün seçki kampaniyası olmayıb ki, orada hansısa bir proqramı ilə bağlı, hansısa çıxışları ilə bağlı söz demək mümkün olsun. Dövlət başçısının proqramını açıqlamaması onu göstərir ki, o, yenə də əvvəlki komanda ilə, əvvəlki tərkiblə və əvvəlki idarəetmə strukturu ilə hakimiyyəti idarə etmək niyyətindədir.