Bir adam su verəndə, ona “su qədər ömrün olsun”, “su kimi aydınlığa çıxasan”, “su kimi pak insandır” kimi kəlamları işlətirik. Düşünürük ki, su pak olmalıdır. Amma heç kəs düşünmür ki, su həqiqətən də pakdırmı? Bu sual çoxlarınıza qəribə gələ bilər. Amma biz həm mövcud su təchizatı ilə bağlı məsələləri də, su ehtiyatını və əhalinin necə su işlətməsi ilə bağlı araşdırma da apardıq. Məlum oldu ki, kasıb təbəqə su yerinə çirkab içir.

Bu arada isə Azərsu Səhmdar Cəmiyyəti nə iş görür, məlum deyil. Əslində onun nə iş gördüyü haqqında gələn sayımızda yetərli məlumat verəcəyik. İndi isə içdiyimiz suyun tərkibindən və haradan içdiyimizdən danışaq ki, bilməyənlər də bilsin. Məlum olduğu kimi, regionun ümumi su ehtiyatının 62 faizi Gürcüstanın, 28 faizi Ermənistanın, cəmi 10 faizi Azərbaycanın payına düşür. Müxtəlif bölgələrdə, xüsusən də Aran zonasında əhalinin içməli suya olan tələbatı əksər hallarda isə sanitar normalara cavab verməyən arx və kanal suları vasitəsilə ödənilir. Hə, elə problem də burasındadır. Çünki, Azərbaycanda şirin su ehtiyatının keyfiyyəti həqiqətən də narahatlıq doğuran məsələdir. Xüsusən də kənd əhalisinin 46 faizdən çoxu fiziki-kimyəvi tərkibi bəlli olmayan quyu sularından istifadə etmək məcburiyyətindədir.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkə əhalisinin 29,6 faizi, şəhər əhalisinin 26,3 faizi, kənd əhalisinin isə 29,9 faizi içməli suyu şəxsi həyətlərdəki quyulardan götürür. İçməli suyu ümumi quyulardan, bulaq, çay və nohurlardan götürənlər əhalinin 28,5 faizini təşkil edir. Kənd yerlərində isə bu göstərici 30,8 faizdir. Şəxsi həyətlərdəki quyuları da nəzərə alsaq, kənd yerlərində içməli suyu quyu, bulaq, çay və nohurlardan götürənlər bu ərazilərdə yaşayanların 60,7 faizini təşkil edir. Bəs quyu, bulaq, çay və nohurlardan götürülən suyun keyfiyyətinə nəzarət edən varmı, sualını versək, əlbəttə nəzarətin olduğunu

hamı deyəcək. Amma nəzarət olunsaydı, çirkab su əhalinin stolunun üstünə qədər necə gedib çıxa bilərdi? Deməli, mərkəzləşdirilmiş su sistemindən kənarda istifadə olunan içməli suyun keyfiyyəti müntəzəm şəkildə yoxlanılmır.

Dünya və içməli su problemi...

Bu gün etiraf edək ki, içməli su məsələsi dünyanın ən vacib problemlərindən hesab olunur. Beynəlxalq ekspertlərin fikrincə, dünyada yayılmasına və qlobal xəstəlik yükünə görə ikinci yeri tutan diareya (ishal) xəstəliyinin 90 faizi istehlak üçün təhlükəli olan su, qənaətbəxş olmayan sanitariya və aşağı səviyyəli gigiyenadan törənir.

Hesablamalara görə, 15 yaşdan kiçik olan uşaqlarda diareya xəstəliyinə tutulma halları HİV/AİDS, vərəm və malyariya xəstəliklərindən daha çoxdur. Bu xəstəlik 5 yaşına qədər olan uşaqlarda ölüm hallarının ikinci əsas səbəbi hesab olunur. Avropa regionunda hər il diareya xəstəliyinin hesabına 39 min ölüm halı qeydə alınır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, çirkli və içməyə yararsız su dünyada hər on xəstəlikdən birinin və bütün ölüm hallarının 6 faizinin səbəbidir. İstifadəyə yararsız su dünyada 15 yaşınadək uşaqlar arasında xəstəlik hallarının 22 faizini təşkil edir. Keyfiyyətli su mənbələrinin olmaması üzündən hər il dünyada 1 milyon 600 mindən çox insan tələf olur ki, onların də əksəriyyəti 5 yaşınadək uşaqlardır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının hesablamalarında deyilir ki, dünya əhalisinin 2,5 milyard nəfərinin hələ də keyfiyyətli suya çıxışı yoxdur. Qiymətləndirmələrə görə, hər il 1,6 milyon nəfər, xüsusən də 5 yaşadək olan uşaqlar keyfiyyətsiz suyun yaratdığı xəstəliklərdən dünyasını dəyişir. Qayıdaq Azərbaycandakı içməli suyun tərkibinə... Azərbaycanda keyfiyyətli su ehtiyatı və bu ehtiyatın insan sağlamlığına yararlı halda əhaliyə çatdırılması imkanları regionlar üzrə fərqlənir. Mərkəzləşdirilmiş su sisteminə malik paytaxt və iri şəhərlərdə suyun keyfiyyəti yoxlansa da, belə bir

nəzarət, demək olar, yoxdur. “Azərsu” ASC-də bildirirlər ki, Bakı şəhərinə daxil olan içməli su mənbədən paylama şəbəkələrinədək bir neçə mərhələdə MDB ölkələrinin birgə qəbul etdiyi Dövlətlərarası Standartın (2874-82 saylı QOST) tələbləri əsasında analiz olunur. (Bu analiz məsələsinə bir qədər sonra qayıdacağıq.) Belə ki, yeraltı və yerüstü su mənbələrindən götürülən su əvvəlcə mənbənin özündə 2874-82 saylı QOST-un standartları əsasında emal olunur və kəmərlər vasitəsilə paytaxtın su təchizatı şəbəkəsinə daxil olur. Paytaxta daxil olan suyun keyfiyyət göstəriciləri həmçinin “Bakı Sukanal” İdarəsinin mərkəzi laboratoriyasında təkrar təyin olunur. Nəql olunma və anbarlarda saxlama zamanı suyun keyfiyyət dəyişikliyinə nəzarəti təmin etmək məqsədilə analizlər götürülür.

Ümumilikdə “Azərsu” ASC-nin emal etdiyi içməli suyun keyfiyyət göstəriciləri Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, Avropa İttifaqı və QOST-un normaları əsasında müəyyən edilir. Bu zaman 36-dan çox norma üzrə orqanoleptik, fiziki-kimyəvi, radioloji və üzvi maddələrin miqdar göstəriciləri təyin olunur. Həmçinin ayrı-ayrı məhəllələrdə əlavə su anbarları varsa, orada da vaxtaşırı laborator yoxlamalar aparılır. “Azərsu”da bildirirlər ki, içməli suyun başlıca sanitar-bakterioloji göstəriciləri bağırsaq çöplərinin sayıdır və analiz zamanı bu normalara xüsusi diqqət yetirilir. Amma bütün bunlar yalnız mərkəzləşdirilmiş qaydada su sistemi ilə təmin olunmuş şəhərlərə və qismən də rayon mərkəzlərinə aiddir.

Mərkəzləşdirilmiş su sistemi olmayan rayonlarda əhali içməli suyu quyulardan, suvarma kanallarından, çay və göllərdən götürür ki, həmin mənbələrdə heç bir ekoloji təmizləmə aparılmır. Kürdəmir, Yevlax, Ucar, Biləsuvar, Salyan, Sabirabad və digər rayonların əksər kəndlərində isə əhali Kür və Araz çaylarından ayrılan kanalların suyunu kustar üsullarla təmizləyir, duruldaraq içirlər. Bəzilərinin “kaçalka” adlandırılan

su quyularının geniş yayıldığı Aran bölgəsində də əhalinin böyük əksəriyyətinin içdiyi suyun keyfiyyəti yoxlanılmır. Bölgənin ekoloji təmiz su qıtlığı problemi yaşanan ən iri rayonlarından sayılan Bərdə də vəziyyət eynidir. Kəndlərlə yanaşı rayon mərkəzində yaşayan əhalinin də bir qismi içməli suyu məhəllələrdə qazdıqları quyulardan götürür.

Şəhər əhalisinin “qara su” adlandırdığı bu sudan hətta qonşu məhəllələrin sakinləri də istifadə edir. Amma yerli sakinlər bildirir ki, ərazidə kanalizasiya sistemi olmadığından çirkab suları qrunt sularına qarışaraq su quyularına axır. Yaz-payız mövsümündə, xüsusən də qış aylarında isə uzun sürən yağış nəticəsində quyulardan çıxan suyun bulanıqlığı birə-beş artır.

Bərdə şəhər sakinləri isə öz növbələrində bildirirlər ki, quyulardan çıxan su içməyə yararlı olmasa da, hamı “kaçalka” suyundan çay da qaynadır, xörək də hazırlayır. Onların sözlərinə görə, adi vaxtlarda quyulardan çıxan su lilli olur. Ona görə də, əhali əvvəlcə qablarda çökdürüb, sonra yenidən süzdürürərərk istifadə edirlər. Amma bu proses yağış yağan zaman bərbad olur və əhali qapqara su içməli olur. Çünki palçıqlı suyu çökdürərək istifadə etmək belə effektli nəticə vermir. Amma əhali qeyd edir ki, məcburiyyət qarşısında qalıb o palçıqlı suyu da içməli olurlar. Sakinlərdən biri bildirir ki, çökdürərək istifadə etdikləri quyudan çıxarılan suyu bir dəfə maraq üçün bir butulkaya töküb analizə də aparıblar. Analiz zamanı bu suyun tərkibində bağırsaq çöpləri, hətta qurd olduğu müəyyənləşib. Amma məcburiyyət qarşısında qalan əhali elə həmin bağırsaq çöplü çirkab suyu içməli olurlar... Bu cür analizlərdən birini də politoloq Fərhad Mehdiyev aparıb və həmin nəticəni paylaşıb. Biz də, “Gündəm xəbər”in əməkdaşları həmin analizin görüntüləri ilə bərbər çirkab suların kimyəvi tərkibini də sizlərə çatdırmaq istəyirik. Politoloq Fərhad Mehdiyev su ilə bağlı apardığı analizdən sonra “Bakı sakinlərnə diqqət”, deyə müraciət edib. Həmin araşdırmanı elə politoloqun dilindən olduğu kimi oxuculara

təqdim edirik: “Bu axşam içdiyimiz və istifadə etdiyimiz suyu elektroliz qurğusundan keçirdim. İki növ suyu yoxladım. Pulla aldığımız Billur suyunu və şəbəkədən axan Qəbələ suyunu. Aşağıda bunların elektrolizdən sonrakı şəkillərini qoydum. Bunlardan sadəcə sarı rəngə bürünmüş su, Billur suyudur və ona bu rəngi verən sudakı kalsium və natrionlarıdır. Bataqlıq suyuna bənzəyən isə, içində yaşıl və qara çöküntülər olan - adi şəbəkə suyudur, o da qəbələdən gətirilən, normal gözlə çöküntüsü olmayan sudur.

Qəbələ suyu dərhal qızdı, bu ondakı ağır metalların çoxluğunu göstərir, Billur suyu isə az isindi. Billur suyunun mənfi cəhəti o oldu ki, ondaki sərtlik 20-dən yuxarıdır - hardasa 70 göstərirdi”. Politoloq sonrda həmin sudan istifadə olunmaması ilə bağlı tövsiyyə də etdi: “Əsla qaynadılmış belə olsa, şəbəkə suyundan içməyin! Bu sizi həyatınız sonunda xərçəngə gətirib çıxaracaq. O su ilə çox isti və uzun müddətli duş almayın - həmin ağır metallar dəri vasitəsilə bədəninizə keçəcəkdir!”

Görəsən, “Azərsu” ASC-si indi nə deyəcək? Burda deyirlər, “İçdiyimiz su da burnumuzdan gəldi”. Təki “Azərsu” ASC-nin çirkablı fəaliyyəti sağ olsun!

Ülkər