Azərbaycan üçün daha bir insan haqları sınağı

Aprelin 30-da İsveçrənin Cenevrə şəhərində BMT-nin İnsan Haqları Şurasının növbəti toplantısında Azərbaycana dair Ümumi Dövri Hesabata baxılacaq. Əslində bu görüşdə açıqlanacaq sənədlər, qaldırılacaq məsələlər və veriləcək suallar artıq müəyyən mənada bəllidir.

Uzun və yayğin hesabat

İlk növbədə ortalıqda Azərbaycan hökuməti tərəfindən hazırlanmış hesabat var. Bunu bəri başdan demək lazımdır ki, rəsmi Bakının hesabatında yenilik azdır. Hesabatı oxuyarkən belə bir təəssürat oyanır ki, onun hazırlanması, hardasa 2008-ci ildə başa çatıb. Hesabatda Azərbaycanın insan haqları sahəsində beynəlxalq öhdəlikləri, iştirak etdiyi beynəlxalq konvensiyalar və vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün atılan addımlar, görülən işlərdən danışlılır.
Azərbaycan hökumətinin hesabatındakı bölümlərin əksəriyyətində “mövcud problemlər” hissəsi də var, lakin bu hissələrdə problemlərin nədən ibarət olduğu barədə informasiya demək olar ki, yoxdur.
Məsələn, sərbəst toplaşma barədə bölümdə Azərbaycanda 1998-ci ildə qəbul edilmiş qanunun adı çəkilir, lakin son vaxtlarda bu qanuna əlavə edilmiş məhdudiyyətlər, icazə verilməmiş aksiyaların təşkili və onlarda iştiraka görə cərimələrin astronomik şəkildə artırılması “yada düşmür”.
İnformasiya azadlığı barədə bölümdə də, informasiya azadlığı qanunvericiliyinə informasiyanın alınmasını son dərəcə məhdudlaşdıran yeni əlavə və dəyişikliklərdən söhbət açılmır. Son illər beynəlxalq təşkilatların gündəmində olan “siyasi məhbuslar” məsələsi barədə hesabatda, heç olmasa, özünümüdafiə xarakterli də nəsə yoxdur. Lakin Azərbaycan hökumətinin rəsmi hesabatında bu məsələlərin üstündən sükutla keçilməsi o demək deyildir ki, Cenevrə görüşündə bu məsələlər kölgədə qalacaq.

İnsan haqları sahəsində problemlər qalır

Məsələ burasındadır ki, BMT İnsan Haqları Şurasının bu görüşünün gündəliyinə müstəqil hesabat da daxil edilib. Şuranın hesabatında Azərbaycanın insan haqları sahəsindəki öhdəlikləri, bunlardan hansıların yerinə yetirilib-yetirilmədiyi sadalanır və bu mənada sənəd bir növ sxematik və statistik səciyyə daşıyır.
Lakin bununla belə, sənəddə BMT İnsan Haqları Komitəsini narahat edən konkret kəskin məqamlara toxunulur. Sənəddə deyilir ki, Azərbaycan hökumətinin insan haqlarına dair təqdim etdiyi hesabat kifayət qədər böyük, lakin yayğındır. Belə bir fakt xüsusilə vurğulanır ki, məsələn, İşgəncələrə qarşı Komitə Azərbaycanda bu sahədə qəbul edilmiş qanunvericilik aktları ilə onların icrası arasında böyük uçurumun qalmasından narahatdır. Bu da vurgulanır ki, Azərbaycanın yeni Cinayət Məcəlləsində “işgəncə” məfhumunun təfsiri müvafiq beynəlxalq konvensiyanın 1-ci bəndinə uyğun deyildir.

Mediaya qarşı təqiblər

Sənəddə məlumat verilir ki, mövqe və ifadə azadlığı üzrə xüsusi məruzəçi hökumətə jurnalistlərin polis tərəfindən təqib olunması, döyülməsi və tutulub saxlanması barədə narahatlığını təqdim edib. Hökumətə həmçinin bildirilib ki, jurnalistlərə qarşı təqiblərdən narahatlığa həm də hökumətin siyasətini tənqid edən naşirin qətli və müxalif siyasi partiyanın sədr müavininin həbsi daxildir.
Sənəddə ad çəkilmir, lakin güman etmək olar ki, söhbət “Monitor” jurnalının redaktoru Elmar Hüseynovun qətlindən və Tofiq Yaqublunun həbsindən gedir. Xüsusi məruzəçinin məlumatında Baş Prokurorluğun Ağır Cinayətlər Departamentinə qarşı irəli sürülən işgəncə iddialarından da narahatlıq ifadə olunub. Bildirilir ki, bu departamentdə üç uşağa işgəncə verilməsinə aid iddialar vardır. Qeyd olunur ki, bəzən 18 yaşına çatmamış uşaqlar polis məntəqələrində böyüklərlə eyni təcridxanalarda saxlanılır.
Hökumətə həmçinin həbsxanaların monitorinqi üçün müstəqil qurumun yaradılması tövsiyə edilib. Hesabatda qadın və uşaq haqlarının kobud şəkildə pozulmasına dair də iddialar mövcuddur. İşgəncələrə qarşı Komitə həmçinin bildirib ki, hakimlər müttəhimlərin bədənlərindəki açıq-aşkar işgəncə əlamətlərini görməməzliyə vururlar. Xüsusu məruzəçinin bildirişində deyilir ki, jurnalistlər, redaktorlar və media işçiləri əsas dövlət qurumları tərəfindən müxtəlif dərəcəli təzyiqlərə məruz qalırlar. Bu qurumların arasında Daxili İşlər və Ədliyyə Nazirliklərinin adları çəkilir. Azərbaycan mediasının çox güclü özünüsenzuraya məruz qaldığı da xüsusi vurğulanır.

Neft pullarından insanlara da verin

Şuranın hesabatında bildirilir ki, Baş katibin xüsusi nümayəndəsi insan haqları fəallarına və təşkilatlarına qarşı hücumlardan narahatdır. O həmçinin narahatdır ki, insan haqlarının müdafiəsi mövzusunda yazan jurnalistlərə qarşı sual doğuran ittihamlar irəli sürülür, dövlət rəsmiləri tərəfindən qaldırılan məhkəmə iddiaları əsasında media, böhtana görə ağır cərimələrə məruz qalır.
Bu da qeyd olunur ki, insan haqları QHT-ləri üçün hər cür əngəllər yaradılmaqda davam edir. Sənəddə bildirilir ki. Azərbaycanda son illər ÜDM-in sürətli artımına baxmayaraq səhiyyə və digər sosial sahələrə ayrılan vəsait cüzi olaraq qalır.
Sənəddə hökumətə, əldə etdiyi nəhəng neft gəlirlərindən bu sahəyə ayırmalar edilməsi tövsiyə olunur. Qeyd olunur ki, Azərbaycanda təhsilin səviyyəsi son dərəcə aşağıdır. Şura, Azərbaycan hökumətini mövcud əmək qanununu yeniləməyə və əməkçilərin tətil etmək hüquqlarını məhdudlaşdıran müddəaların ləğvinə çağırır.

Zülfüqar Rüfətoğlu