Qafqaz uğrunda böyük güclərin savaşı
Minsk Qrupu həmsədrlərinin münaqişə bölgəsinə son səfəri də ciddi nəticə ilə yadda qalmadı. Təbii ki, dinc nizamlanma üsullarına bəslənən ümidlər söndükcə bölgədə yeni müharibə riskləri də aybaay artır. Proseslərin bundan sonrakı mümkün inkişaf ssenariləri, uğursuz vasitəçiliyə alternativ axtarışları və dalandan çıxış yolları isə neçə vaxtdır münaqişə tərəflərinin, Rusiya və ABŞ-ın təhlil mərkəzlərində mütəmadi müzakirə mövzusuna çevrilməkdədir.
Bu sırada tanınmış erməni politoloqu, Əməkdaşlıq və Demokratiya İnstitutunun Nyu York təmsilçiliyinin rəhbəri Andranik Miqranyan hesab edir ki, Qarabağ konfliktinin həlli yalnız böyük dövlətlərin anlaşması və onların münaqişə tərəflərinə ortaq təzyiqləri sayəsində mümkündür. Onun fikrincə, bu, yeganə düzgün qərar olacaq, çünki “azərbaycanlılarla ermənilər Qarabağ məsələsində diametral zidd mövqe tuturlar”. Miqranyan bu xüsusda həmçinin, tərəflərin yaxın zamanlarda danışıq prosesində irəliləyişə nail olacağına şübhə etdiyini də bildirib.
“Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin soyuqlaşmasının ən başlıca səbəblərindən biri Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal olunan ərazilərini müharibə yolu ilə geri qaytarmaq istəməsidir”. Bu fikirləri isə bir müddət öncə Rusiya İslam Komitəsinin sədri, politoloq Heydər Camal bildirib. Onun sözlərinə görə, Rusiya-Azərbaycan münasibətləri bu vaxta kimi də o qədər yaxşı olmayıb: “Son vaxtlar isə münasibətlər daha da soyuqlaşıb. Bunun səbəbləri bir sıra faktorlarla bağlıdır. Belə ki, ABŞ-ın Əfqanıstandan qoşunlarının Azərbaycan ərazisindən keçməklə çıxarmaq niyyəti, Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal olunan Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların müharibə yolu ilə azad etmək istəməsi və bu istiqamətdə NATO və İsrailin Azərbaycana mümkün qeyri-formal dəstək verməsi iki ölkə arasında münasibətləri soyuqlaşdırıb. Bütün bunlar rəsmi Moskvanın regionda təsir imkanlarını məhdudlaşdırır, bir sözlə əlini qolunu bağlayır. Və imkan vermir ki, Moskva Ermənistanı və Azərbaycan torpaqlarının ermənilər tərəfindən işğalını hərbi yolla müdafiə etsin”.
Heydər Camal yaxın vaxtlarda müharibənin başlanma ehtimalının da yüksək olduğunu söyləyib: “Dağlıq Qarabağda müharibə hər an başlaya bilər. Azərbaycan tərəfi danışıqların heç bir nəticə vermədiyini görüb öz torpaqlarını müharibə yolu ilə işğaldan azad etmək istəyir”
Bu tipli açıqlamalar bölgədə böyük müharibə təhlükəsindən xəbər verir. Belə gərgin regionda, müharibə şəraitində Azərbaycan müttəfiqsiz yaşaya bilməz. Rusiya Ermənistanla müttəfiqlik müqaviləsi imzalayırsa, Azərbaycan da Türkiyə ilə eyni addımı ata bilər. Rusiya Ermənistanla müttəfiqlik müqaviləsi imzalayıb və müharibə başlasa, Rusiya avtomatik Ermənistanın tərəfində çıxış edəcək. Rusiyaya provakasiya lazımdır ki, Azərbaycan birinci atəş açmaqla atəşkəsi pozduğu, müharibəni başladığı barədə bütün dünyada suçlansın. Bundan sonra Azərbaycanı dağıtmaq Rusiya üçün asan olar. Bunu heç vaxt nəzərdən qaçırmaq olmaz.
Rusiya atəşkəs xəttini illərlə qaynar saxlayaraq, bir gün onu pozub günahı Azərbaycanın boynuna yıxmaqla ölkəni işğal etmək niyyəti güdüb. Bunun da səbəbi Rusiyanın Azərbaycanda öz hökmranlığını bərpa etmək istəyidir. Bununla belə, Rusiya Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələrində rus imperiyasının hökmranlığını bərpa edə bilməz. “Rusiyaya Mərkəzi Asiya, Ermənistan, Gürcüstan iqtisadi və ticari partnyor kimi lazımdır. Rusiya bu məsələni həll etməsə, onu bir gün Amerika edəcək. Rusiya Qarabağ məsələsini həll, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülhü bərqərar edə, region xalqlarının simpatiyasını qazana bilər. Bundan sonra isə ona iqtisadi, ticari əməkdaşlıq lazımdır. Bu mənada hazırda hansı strategiyanın üstün gələcəyi maraqlıdır: Cənubi Qafqazı sülh regionuna çevirmək və onunla hərtərəfli iqtisadi əməkdaşlıq etməklə qazanmaq, yoxsa müharibəyə başlamaqla vəziyyəti yenidən gərginləşdirmək?
Beynəlxalq təşkilatlar, ayrı-ayrı ölkələrlə əməkdaşlıq müqaviləsi var. Bu mənada Rusiyaya müharibə ziyandan başqa heç nə gətirməyəcək. Əslində, Ermənistana da müharibə lazım deyil. Azərbaycan torpaqlarının 20 faizinin işğalı ona heç bir xeyir gətirmədi, həmin ərazilərdən istifadə edə bilmədi. Rusiya imperiyasının sərhədlərini genişləndirmək siyasəti də Sovet Ittifaqıyla bərabər artıq ölüb. Bu baxımdan mən müharibə variantı inandırıcı deyil. Amma yenə də yaddan çıxarmamalıyıq ki, müharibə vəziyyətindəyik və sülh də imzalanmayıb.
Nigar