Ölkədən çıxarılıb offşor zonalara apardığı 48 milyard dolların «sahibləri» məlum oldu

Offşor zonalarda, o cümlədən Britaniyanın Vircin, Kuk adalarında qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər haqda yeni məlumatlar yayılıb. Qeyd edək ki, Beynəlxalq Araşdırmaçı Jurnalistlər Konsorsiumunun (ICIJ) topladığı sənədlər əsasında yaratdığı məlumat bazasında sözügedən şirkətlər və onların sahibləri haqda bilgilər öz əksini tapıb.
Bu haqda məlumat verən «Azadlıq» qəzetinin məlumatına görə, ICIJ-nin offşor şirkətlərlə bağlı bu ilin aprelində birinci mərhələdə açıqladığı məlumatlarda Azərbaycanın yüksək vəzifəli şəxslərinin, o cümlədən dövlət başçısı Ilham Əliyev və ailə üzvlərinə məxsus şirkətlər barədə bilgilər yayılmışdı. Budəfəki siyahıda 30-dan artıq azərbaycanlının adı yer alıb. Məsələn, Elnarə Hüseynova, Sofiya Məmmədova, Orxan Nağıyev, Ayaz Kərimov, Teymur Teymurov, Elmar Əhmədov, Emin Yusifov, Adil Gözəlov, Adəm Əliyev, Fəxrəddin Ismayılov, Nəsib Həsənov, Fərizə Kərimova, Elçin Məmmədov, Gündüz Süleymanov, Murad Babayev, Nəsib Piriyev, Samirə Seyidməmmədova, Yelena Ağamoğlanova, Alxas Əsgərov, Turan Ismayilov, Akif Həsənov, Telman Əhmədov, Rauf Həsənov, Olqa Şərifova, Viktor Yeliseyev, Cavanşir Şirəliyev, Rasim Imanov, Namiq Məmmədov, Zaur Sadıqov, Denis Yesipenko, Fuad Seyidəliyev, Arif Azərrəhimov, Anar Abdullayev.
Əslində, arxasında iri məmurların dayandığı şirkətlərin ya onların yaxınlarının, ya da hər hansı sadə vətəndaşın adına qeydiyyatdan keçirilməsi halları Azərbaycan təcrübəsində kifayət qədər çox olub. Bu mənada şübhə yoxdur ki, ilk baxışdan yuxarıda qeyd etdiyimiz adlar tanış gəlməsə də, onların təmsil etdiyi şirkətlərin bir çoxunun yüksək vəzifəli məmurlarla yaxından-uzaqdan əlaqəsi var.
Elə siyahı açıqlanandan sonra qısa müddətdə apardığımız kiçik bir araşdırma da deyilənləri sübut etdi. Barəsində məlumat yayılan şirkətlərdən birilə nəqliyyat naziri Ziya Məmmədovun bağlılığı üzə çıxdı.
Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz şirkət rəhbərləri sırasında Emil Rafael adlı şəxs də var. Onun adına iki şirkət qeydiyyatdan keçib. Bunlardan biri “Trans-European Leasing Group Ltd.”dir. Bu şirkət 2006-cı ilin fevralında qeydiyyatdan keçib. Onun qeydiyyatdan keçməsində vasitəçi şirkət isə Riqadan “Lotus Holding Company Limited” olub.
Emil Rafaelin adına olan ikinci şirkət isə “Montgomery Industries Ltd.”dir. Bu şirkətin səhmdarlarından biri “ZQAN Holdinq”dir. “ZQAN Holdinq” isə nəqliyyat naziri Ziya Məmmədova məxsusdur. “ZQAN Holdinq” 2006-cı ilin fevralından “Montgomery Industries Ltd.”nin səhmdarıdır. Barəsində məlumat açıqlanan digər şirkətlərin gerçək sahiblərini üzə çıxarmaq üçün bu istiqamətdə araşdırmaları davam etdirəcəyik. Onu da əlavə edək ki, öz növbəsində ICIJ də offşor zonalardakı şirkətlər və onların sahibləri barədə məlumatların yayımını davam etdirəcək.
Bu yaxınlarda Dövlət Dillər Universitetinin rektoru, Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Səməd Seyidovun ofşor zonada qeydiyyatdan keçmiş şirkəti aşkarlandığı hqda məlumat yayıldı. Şirkətin adı “DorTexResurs” şirkətidir. Şirkətin baş ofisinın Moskva şəhəri, Savvinski döngəsi, ev 2-4-6-da yerləşdiyi bildirilir. Şirkətin baş direktoru, iqtisadi elmlər namizədi Azər Əsgər oğlu Muradovdur. O həm də şirkətin Direktorlar Şurasının üzvüdür. Şirkətin e-mail ünvanı belə adlanır: [email protected].
Şirkətin Bakı ofisi də fəaliyyət göstərir. Bakı ofisinin meneceri Mehriban Muradovadır. Ofis Park İNN otelində (keçmiş “Azərbaycan mehmanxanası”) fəaliyyət göstərir. Şirkət əsasən elektron biznes əməliyyatlarının, beynəlxalq valyuta bazarında nağdsız əməliyyatların təşkili ilə məşğul olur, dövriyyəsi on milyonlarla ölçülür.
Qeyd edək ki, ofşor şirkət deyərkən, vergidən tamam və ya qismən azad, eləcə də az nəzarət yetirilən zonalarda yaradılan şirkətlər nəzərdə tutulur. Burada qanunvericilik həm şirkətin təsisçilərini, həm də maliyyə mənbələrini gizlətməyə imkan verir. Beynəlxalq hesabatlarda maliyyəsi narkotikdən, silah alverindən və qanunsuz gəlirlərin yuyulub «ağlanmasından» əldə edilən şirkətlərin məhz ofşor zonalarda qeydiyyatdan keçdiyi bildirilir.
Adi vətəndaşlar rahatlıqla ofşor şirkətlər aça bilər və bunda qanunsuz heç nə yoxdur. Amma vəzifəli şəxslərin biznes qurması ciddi qanun pozuntusudur. 2008-ci ildə «Böyük 20»liyin sammitində dünyada iqtisadi böhranın səbəblərdən biri kimi məhz ofşor şirkətlər göstərilib. Beynəlxalq ictimaiyyət bu şirkətlərlə əməkdaşlıq etməməyə çağırılıb.
Onu da xatırladaq ki, Britaniya parlamentinin himayəsiylə 2003-cü ildə yaradılan və mərkəzi ofisi Londonda yerləşən “Tax Justice Network” (“Ədalətli Vergi Sistemi”) qeyri-hökumət təşkilatı “The Price of Offshore Revisited” (“Ofşor zonaların qiyməti”) adlı hesabatını açıqlayıb. Hesabatın keçmiş sovet, indiki MDB ölkələrindən bəhs edən hissəsində Azərbaycanla başlı şok məlumat yer alıb. Sənəddə 1993-2010-cu illər aralışında MDB ölkələrindən offşor zonalara ümumilikdə 1,1 trilyon dollar çıxarıldışı qeyd olunub.
Təşkilatın araşdırmalarından sonra məlum olub ki, 1993-2010-cü illərdə MDB ölkələri arasında ən az pul Qırşızıstandan çıxarılıb. Bu ölkədən ofşor zonalara ötürülən pulun miqdarı 0,9 milyard dollar olub. Keçmiş sovet ölkələrindən ofşor zonalara ötürülən pulun miqdarına görə Rusiya birinci yeri tutur. Şimal qonşumuzdan 17 il ərzində 798 milyard dollar pul ofşor zonalara daşınıb. Ikinci yerdə isə Ukrayna dayanır. Bu ölkədən çıxarılan pulun miqdarı 167 milyard dollardır.
“Tax Justice Network” təşkilatının hesabatında bildirilir ki, Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında 1993-2010-cu illərdə ən çox pul Azərbaycan və Qazaxıstandan çıxarılıb. Nazarbayevin rəhbərlik etdiyi ölkədən ofşor zonalara 138 milyard dollar daşınıb. Özbəkistandan 23, enerji ehtiyatları ilə zəngin Türkmənistandan 3,4, Tacikistandan 2,4 milyard dollar çıxarılıb.
Azərbaycanın yerləşdiyi Qafqaz regionundan çıxarılan pulun miqdarına görə ölkəmiz rekord göstərici ilə birinci yerdədir. Hesabatda deyilir ki, 1993-2010-cu illər aralışında Azərbaycandan ofşor zonalara 48 milyard dollar pul ötürülüb. Bu rəqəm Ermənistanla müqayisədə 23, Gürcüstanla müqayisədə isə 18 dəfə çoxdur. Belə ki, Ermənistandan 17 il ərzində ofşor zonalara 2,2 milyard, Gürcüstandan isə 4,1 milyard dollar daşınıb.

Murad Məmmədov