Həmkarlar ittifaqında il ərzində milyonlarla vəsait dövr edir

gundemxeber.az Azərbaycanda həmkarlar ittifaqlarının ancaq kağız üzərində mövcud olması bəlli bir faktdır. Sovet dövründə populiyar olan «prafsoyuz» anlayışı artıq unudulmaq üzrədir. Müstəqil həmkarlar ittifaqı yaranmamasında hökumətlə işəgötürənlərin maraqları tam üst-üstə düşdüyündən bu qəbildən olan ideyalar beşiyindəcə boğulur. Sovet dövründən miras qalmış həmkarlar ittifaqları isə klassik funksiyalarını icra etmək iqtidarında deyil. Bu qurumlar həmkarların əvəzinə əks cəbhəninin - hökumətin və işəgötürənlərin maraqlarını müdafiə edir. Addımbaşı hüquqları pozulan, işdən qovulanları isə ancaq media və bəzi QHT-lər müdafiə edir. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının (AHİK) sədrinin millət vəkili olmasına baxmayaraq, bir dəfə də olsa Milli Məclisdə həmkarlar ittifaqlarının problemini qaldırmayıb. Konfederasiyanın sədri ancaq ara-sıra həmkarlarla bağlı problemlərə münasibət bildirməklə kifayətlənir. Vəssəlam. Bununla da işini bitmiş hesab edir. Ancaq daxil olan məlumatlar başında Azərbaycanın ali qanunverici orqanının üzvünün dayandığı AHİK-də böyük maliyyə maxinasiyalarının həyata keçirildiyini göstərir. AHİK sədri, millət vəkili Səttar Mehbalıyev həmkarlar təşkilatı adı altında özünün maddi maraqlarına xidmət göstərən çox böyük bir sistem yaradıb.
Azərbaycanda Həmkarlar İttifaqının korrupsiya mexanizmi vətəndaşın işə götürüldüyü andan başlayır. Təzə işçi həmkarlar ittifaqına üzv etdirilmək üçün ərizə yazır, vəsiqə alır. Üstəlik maaşından həmkarlara pul tutulması üçün də işçi ayrıca ərizə yazılmalıdır. Ancaq indi əksər idarələrdə bu prosedurlar avtomatik edilir. Yəni işçinin adı mühasibat kağızına düşən kimi, onun maaşından həmkarlara pul tutulur. Əslində həmkarların büdcəsi lap əvvəldən, hələ sovet dönəmindən o qədər də «halal olmayan» əsaslarla formalaşır.
Həmkarlar ittifaqında baş verən korrupsiya, maliyyə maxinasiyaları və qanun pozuntuları haqda tam təsəvvür yaratmaq üçün bir neçə statistik göstəriciyə nəzər yetirmək kifayətdir. AHİK-in sədri həm də Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqının rəhbəri olduğundan ilk əvvəl elə bu sahədəki qüsurlar diqqət çəkir.
Məsələn ölkə üzrə təxminən 170.000 orta məktəb müəllimi var, onların da orta aylıq maaşı 100 manatdır, həmkarlara qoşulmaq üçünsə üzvülük haqqı müəllimin maaşınnın 2 faizini təşkil edir. Demək orta məktəb müəllimlərinin həmkarlara ödədiyi məbləğ ayda azı 340.000 manatdır. Bir il ərzində isə bu vəsait 4 milyon 80 min manat edir. Nə vaxtsa bu pulla müəllimləri «putyovkaya», müxtəlif yerlərə istirahətə göndərilirdi. İndi isə çox şey dəyişib. Əvvəla, həmkarlara yığılan pullar elə müəllimlərin «bülleten» (xəstəlik kağızı) pullarının ödənməsinə sərf olunur. Halbuki «bülleten» pulunun ayrılması qətiyyən həmkarların ittifaqlarının səlahiyyətində deyil. «Bülleten pulu» həmkarların əlində müəllimlərə təzyiq üçün bir vasitədir. Əslində «bülleten pulu» vətəndaşların vergilərindən, sığorta pulundan verilir.
Adının çəkilməsini istəməyən bir həmkarlar ittifaqı sədri deyir ki, möhür itə bilər deyə (!!!) onların möhürü adətən məktəb direktorunda olur. Ayrılan vəsait də bir qayda olaraq məktəb direktoru səviyyəsində bölüşdürülür. Halbu ki, «Həmkarlar İttifaqları haqqında» qanuna görə, idarə rəhbərliyinə daxil olan şəxslər həmin idarədə həmkarlara üzv ola bilməzlər.
Ölkə üzrə hərdənbir səsi çıxan neftçilərin həmkarlar ittifaqlarıdır, xüsusilə xarici neft şirkətlərində, baxmayaraq ki, onların səsi əslində dolayısı ilə Qeyri Hökumət Təşkilatından - Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Komitəsindən çıxır. Ötən ilin dekabrına olan məlumata görə, ölkədə təxminən 85.000 neftçi var. Onların maaşlarından həmkarlara gedən pul da ən çoxu 2 faizdir. Neft sənayesində orta maaş 450-500 manat olduğunu nəzərə alsaq neftçilərin həmkarlara aylıq ödənişləri ayda təxminən 850 min manat edir. Bu isə il ərzində 10 milyondan yuxarı məbləğ deməkdir.
Neftçilərin həmkarlara ödədiyi pulun da bir hissəsi müəllimlərdə olduğu kimi putyovkalara və həmkarların vəzifə borcu sayılan digər məsələlərə sərf olunmalıdır. ARDNŞ rəhbərliyində təmsil olunan məmurlar istirahətlərini Avropa ölkələrində və dünyanın digər kurort zonalarında keçirirsə, sadə neftçilər ən yaxşı halda Nabrana göndərirlir. Onu da qeyd edək ki, hətta ölkədaxili sanatoriya yollayışları həmkarlar üzvələrindən çox həmkarlar təşkilatları ilə heç bir əlaqəsi olmayan insanlara 300-500 manat civarında pula satılır. «Abşeron», «Qaranquş», «Naftalan» sanatoriyalarında istirahət edənlər insanlar arasında apardıqları sorğular nəticəsində məlum olub ki, sanatoriya yollayışları bir qayda olaraq imkanlı adamların valideynlərinə, ailə üzvlərinə və onların özlərinə daha çox satılır. Bu isə «Həmkarlar İttifaqları Haqqında Qanun»un və AHİK-nin nizamnaməsinin kobud şəkildə pozulması deməkdir.
Ümumiyyətlə, həmkarlar şəbəkəsində daha çox korrupsiyalaşmış mexanizm «putyovkalar»la bağlıdır. Çünki, il ərxində toplanan külli miqdarda vəsaitin böyük bir hissəsi məhz bu vasitə ilə silinir. Həmkarları İttifaqının nəzdində fəaliyyət göstərən «Kurort» Səhmdar Cəmiyyəti birbaşa AHİK-nin rəhbərinin nəzarəti altındadır. Ona görə də cəmiyyətin tabeçiliyində və dövlətin balasında olan sanatoriyalar şəxsi biznes obyekti kimi idarə olunur. Başqa sözlə «putyovka» adı ilə silinən pullardan əlavə bu obyektlər də külli miqdarda gəlir gətirir.
AHİK-dəki qanunsuzluqlar bununla yekunlaşmır. 1994-cü ildə qəbul olunmuş Həmkarlar İttifaqları haqqında qanunda göstərilir ki, həmkarlar müstəqil qurumlardır, dövlət idarələrinə, siyasi partiyalara, ictimai birliklərə tabe deyillər, onlara hesabat vermirlər, öz rəhbər orqanlarını seçir və geri çağırır, plenumlar, qurultaylar keçirirlər.
Amma müəssisələrdəki Həmkarlar İttifaqı formal xarakter daşıyır. Bu qurmların heç bir real səlahiyyətləri yoxdur, müsəsisə rəhbərliyinin onlara ayırdığı dekorasiya rolunu həvəslə oynayırlar. Əksinə, onlar müəssisə rəhbərlərinə işçilərin işdən çıxarılmasına kömək edirlər. Əmək münasibətlərilə bağlı yaranan mübahisələrdə həmişə Həmkarlar Təşkilatlarının çox soyuqqanlı yanaşdığının şahidi oluruq. Seçmə yolla götürülmüş Bakı şəhərində yerləşən təhsil müəssisələrinin və tibb ocaqlarının heç birində həmkarlar təşkilatlarının yığıncaqları bir qayda olaraq keçirilmir. Bölgələrdə isə həmkarların hər hansı bir fəaliyyətindən danışmağa dəyməz. Təşkilatlardan əmək haqqı cədvəli üzrə tutulan milyonlarla üzvlük haqqları mərkəzləşdirilmiş qaydada «yuxarı» ötürülür.
Məlumat üçün bildirək ki, 16 il əvvəl yaradılmış Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyasının hazırda özündə 18610 həmkarlar ittifaqı təşkilatını birləşdirir və 1 milyon 500 min üzvü var. Nəzərə alsaq ki, ölkədə orta aylıq əmək haqqı təxminən 100 manatdır, demək hər bir işçi ayda ən azı 2 manat üzvülük haqqı keçirir. Bu isə il ərzində 40 milyondan artıq vəsait deməkdir.

Nəsimi