Azərbaycanlı və ərəb iş adamları Qara dəniz sahilində tikinti biznesinə əl qoyub; əməkdaşımız Türkiyənin bu turizm şəhərində eşidib-gördüklərindən yazır...
Geridə qalan həftə Tiflis-Batumidən sonra Qara dəniz sahilində yerləşən bir Türkiyə şəhərinə yolumuzu salmaq qərarına gəldik. Əgər Bakı “küləklər şəhəri”dirsə, olduğumuz bu türk bölgəsi mütləq “yağışlar şəhəri” adlanmalıdır.

Çünki Trabzonda qaldığımız üç günün iki günü yağmurlu keçdi. Amma Trabzonda yağışın ayrı bir ləzzəti, romantikası var. Səhərdən-axşama qədər fasiləsiz yağan yağış nə şəhəri iflic edir, nə tıxaclar yaradır, nə də palçıq içində olur.

Əksinə hər kəs əlində bir çətir şəhər küçələrini dolaşır. İnsanların əksəriyyəti inanclıdır. Bunu qadınların 90 faizinin hicablı olması ilə əlaqələndirə bilərik. Mərkəzi bazarda da qadınlar üçün əsasən örtülü geyimlər, turbanlar satışdadır.

***

Ümumilikdə, Trabzonda gəzməli çox yerlər var. Zaman qısa olduğuna görə imkanımız çatdığı məkanlara baş çəkə bildik. Tiflis və Batumi ilə müqayisədə Trabzon olduqca rəngarəng, parlaq şəhərdir. Qara dəniz sahilində yerləşməsi isə xüsusi bir gözəllik qatır.

Təkcə bu ilin yayında 400 min ərəb Trabzona turist kimi gəzməyə gəlib. Onlar bu şəhəri çox sevirlər. Təkcə gəzməli yerlərinə görə yox, həm də inşaat sektoruna ciddi yatırımlar edir, sərmayə qoyurlar. Ərəb iş adamları üçün Trabzon cəlbedici bölgədir.

Dövlətin təklif etdiyi imtiyazlar onları razı salır. Trabzonda yeni binalar, holdinqlər tikilir, milyardlarla pullar dövriyyədədir. Ərəb biznesmenlər Qara dəniz sahilində nəhəng komplekslər inşa etməyi planlaşdırır.

Amma tələsməyin, azərbaycanlı iş adamları, bizneslə məşğul olan dövlət məmurları da ərəblərdən geri qalmırlar. Onlar dəniz sahilində malikanələr alır, torpaq sahələrində imarətlər tikdirirlər.

Trabzonlular danışır ki, bölgə yaxın gələcəkdə Türkiyənin ən böyük turizm zonalarında birinə çevriləcək. Onsuz da Türkiyədə 5 öndə gedən turist bölgəsi varsa, biri də Trabzondur. Bununla belə, həm dövlət, həm də biznesmenlər buranı bir nömrəli turizm məkanına çevirmək iddiasındadır.

***

Azərbaycan bələdiyyələri Türkiyə təcrübəsindən hökmən bəhrələnməlidir. “Trabzon bələdiyyəsi” yazılmış xüsusi geyimli süpürgəçilər şəhərdə bir çöp belə yerə düşməyə qoymur. Zibil qutularının üzərində “lütfən çöpünüzü mənə atın” şüarı da pozitiv fikir yaradır. İnsanlar istər-istəməz bu şüarı görəndə əlindəki tullantını yerə yox, qutuya atmaq qərarı verir.

Ümumiyyətlə, Trabzonda bələdiyyə özü boyda bir nazirlikdir. Məsələn, bələdiyyələr yolların asfaltlanmasının, evlər tikintisinin, bir sözlə, bütün kommunal problemlərin həllinin sahibidir. Üzərinə “Trabzon bələdiyyəsi” yazılmış asfalt daşıyan yük maşınlarını, asfalt vuran ağır texnikaları görəndə buna bir daha əmin olduq.

Və kimsə bələdiyyənin bu işinə müdaxilə etmir. Ona görə də şəhərdə təmizlik, səliqəli ev tikintisi görmək olar. Yoxsa Bakıda 16 mərtəbəli binanın altında 4-5 mərtəbəli ev dayanır. Belə tikinti eybəcərliyinə nə Batumidə, nə də Trabzonda rast gəldik.

İnsana xoş gələn odur ki, bu cür abadlıq Trabzonun yalnız mərkəzi küçələrində yaradılmayıb. Şəhərin ən kənar məhəlləsində belə küçələr tər-təmizdir. Bizdə isə Bakı Fəvvarələr meydanı və Milli Parkdan ibarətdir. Qalan ərazilər toz-torpaq, yağış yerə dəyən kimi gölməçə, palçıq içində boğulur.

***

Türkiyədə, eləcə də Trabzonda “dolmuş” adı ilə tanınan ictimai nəqliyyatı da xüsusi vurğulamaq yerinə düşər. Şəhərin müxtəlif yerlərində “Fiat” markalı mikroavtobuslar sərnişinləri mənzil başına daşıyır. Bizdən fərqli olaraq “dolmuş”larda oturacaqlar doldusa, sürücü əlavə sərnişin götürmür. Bakıda avtobuslar sərnişin basabasından az qala bir təkər üstə gedirlər.

Bu “dolmuş”larda gediş haqqı (1 lira, 50 quruş) 70 qəpikdir. Bizim üçün bahalı görünsə də, yerli camaat üçün gediş haqqı heç də yüksək görünmür. Şəhərdə tıxac, sürücü mədəniyyətsizliyi, maşın siqnallarının çığır-bağırını, əcaib siqnal səslərini, qışqırıb-söyüşmək görməzsiniz.

Hər yerdə insanların üzü gülür, bir-birinə qarşı olduqca mədəni davranırlar, mağazalarda satıcılar mallara baxıb almayan müştəriləri kobud şəkildə acılamırlar. Şəhərin ən mərkəzi yeri Meydan adlanır. Meydandan bir qədər irəlidə “Torqovı”, ardınca bazar başlayır. Demək olar ki, hər yerdə insanlar ticarətlə məşğuldur, bir Şərq şəhəri təəssüratı oyadır. Belə bazarı şimali İraqda olarkən görmüşdüm.

Təbii ki, Qara dəniz sahilində yerləşirsə, deməli, şəhər ən çox balıq məhsulları, yeməkləri ilə məşhur olmalıdır. Trabzonda ayrıca balıq bazarı var. Şəhərin müxtəlif yerlərində məşhur balıqçı restoranları fəaliyyət göstərir. Onların arasında məşhurları adla tanınır.

Məsələn, biz balıqçı Muradın məkanında levrek balığının qızartmasının dadına baxdıq. Olduqca tamlı olan levrekdən savayı hamsi balığı da burada məşhurdur. Küçənin ortasında, açıq havada insanlara balıq yeməkləri təqdim edirlər. Qiymətlər çox bahalı sayılmaz, iki nəfərə iki levrek, salat, ayran və s. təxminən (24 lira) 12 manat ödədik.

***

Dediyimiz ki, Trabzonda gəzib-görməli yerlər çoxdur. Amma vaxt azlığı ucbatından Atatürkün vaxtilə qərargah kimi seçdiyi bir yeri ziyarət etdik. Trabzonun ən hündür dağ zirvəsində, şəhərin 7-8 kilometrdəki yamacda “Atatürk köşkü” kimi tanınan ziyarətgahın qəribə tarixi var. Burada asılmış lövhədə yazıdan məlum olur ki, Osmanlı vətəndaşı Konstantin Kabayandis tərəfindən 1890-cı ildə inşa edilib və 1923-cü ildə balansa götürülüb.

15 iyul 1924-cü ildə buranı ziyarət edən Atatürk binanı çox bəyənib. 18 may 1931-ci ildə isə trabzonluların təklifi və şəhər rəhbərliyinin 361 saylı qərarı ilə buraya Atatürkün adı verilib. 1937-ci ildə burada sonuncu dəfə olan Atatürk qonaq qalmış, burada istifadə etdiyi bütün əşyalarını muzey olaraq oraya bağışlamışdır.

Atatürkün ölümündən sonra bina onun bacısı Makbulə xanıma bağışlanıb. 1943-cü ildə isə Trabzon bələdiyyəsi həmin binanı satın alaraq muzey olaraq “Atatürk köşkü” adlandırıb. Burada Atatürkə məxsus olan, tərəfindən istifadə olunmuş müxtəlif yataq dəsti, mundiri, qaşıq-çəngəl, yazı masası, döyüş bayrağı, xalılar və s. hələ də qorunub saxlanır.

Hətta hamam dəsmalına, vanna otağına qədər necə var, eləcə də qalıb. Həmçinin, Boztəpə, Uzungöl, Aya Sofya məbədi Trabzonda gəzib-görməli yerlər sırasındadır. Bir sözlə, Trabzon hər halı ilə gözəldir. Tiflis bizi soyuqqanlı, eqoist gürcüləri ilə qarşılamışdısa, Trabzonda tam tərs bir mənzərə ilə üzləşdik. Biz bu şəhəri sevdik, siz də sevin...