Əhali daha xəstələrin üzərində eksperiment aparan nə həkim məmmədlərə, nə də onların reseptlərə yazdıqları suməmməd dərmanları ilə sağalacaqlarına inanmır
Heç kimə sirr deyil ki, təbiətin əşrəfi sayılan insan ümumilikdə bir bioloji varlıqdır. Həmin varlıq törəyib artdıqca, yeni-yeni kəşflərə imza atdıqca Yer planeti və onun ətrafını əhatə edən hava təbəqəsi çirklənir. Yaranan bütün anormallıqların və xəstəliklərin mənbəyi də elə birinci növbədə əhatə olunduğumuz həmin çirkab təbəqəsidir. Dünyada Tibb sahəsi sürətlə inkişaf edib artsa belə bu elmin özünə bəlli olmayan xəstəliklər də yüksələn inkişaf etməkdədir..
Azərbaycan Respublikasında həyatın bütün sahələrini əhatə edən inkişaf tempinə uyğun olaraq dövlət sektorunda olduğu kimi özəl sektorda da tibb müəssisələrinin sayı durmadan artmaqdadır. Hər səhər məhəllədə yeni bir səhiyyə ocağının peyda olduğunu görənlər daha təəccüblənmirlər. İnsanlar digər yeniliklərə adətkar olduqları kimi tibbin novatorluğuna da öyrəncəli olublar. Apteklərin sayı az qala ərzaq dükanlarının sayını üstələməkdədir. Sanki təbabət zamanın özü ilə yarışa girib.
Xəstəliyə mübtəla və müalicəyə meylliliyi ilə başqa xalqlardan seçilən azərbaycanlılar tibb müəssisələrinin saysız-hesabsız olmasına baxmayaraq neçə illərdir ki, xəstəliklər girdabından çıxa bilmirlər. Müşahidə zamanı hər gün özəl və dövlət tibb müəssisələrinin qarşısında xəstələrin arı pətəyi kimi qaynaşdığının şahidi oluruq. Onların sayı günü-gündən artır. Səhiyyə ocaqlarının dəhlizlərində xəstə əlindən tərpənmək olmur. (Acı da olsa etiraf etməliyik ki, yalnız burada hiss olunur ki, Azərbaycan müharibə şəraitindədir. Bəlkə siz başqa cür düşünürsünüz?)
Nəticəsiz müalicə və nəticəsi inandırıcı olmayan müayinələrdən, savadsız həkim və tibb personalının başalladıcı nağıllarından, vaxtı ötmüş və tərkibi uyğun olmayan dərman preparatlarından, lüzumsuz təkrar-təkrar müayinələrdən zinhara gəlmiş minlərlə xəstənin ah-naləsi ərşə qalxsa da anarxiyanın qarşısı alınmır və səhiyyə sahəsində ədaləti bərpa etmək üçün nə vaxtsa tədbir görüləcəyinə insanlarda haqlı olaraq inamsızlıq yaranıb.
Ötən illərin təcrübəsi belə deməyə əsas verir. Bir zaman əhalinin haqlı narazılığını görən rəsmilər dərman qiymətləri barədə ölçü götürəcəklərini bəyanlasalar da çox keçmədi ki, şirin və yalan vədlərin efirdə səslənmək xatirinə olduğu üzə çıxdı. Deyilən kimi də unudulan boş danışığın nəyə xidmət göstərdiyini çoxları başa düşməsə də daha cidanı çuvalda gizlətmək mümkün deyil. Belə olmasaydı bu sahədə qayda-qanun yaradılmasa da heç olmasa imitasiya olunardı.
Dərmanların qiymətləri nəzarətə götürülə bilmədi və bilməzdi də. Çünki ölkəyə dərman idxalı həyata keçirən şirkətlər müxtəlif olduğu kimi həm də fərqli oliqarxların təsiri altında işləyirlər. Onlara təsir etmək ixtiyarında olmayan Səhiyyə naziri Oqtay Şirəliyevin, ümumiyyətlə, nəyə isə təsir edəcəyi heç kimin ağlına sığmır. Elə professorun özü də bunu dərk etdiyindən xeyli vaxtdır ki, gündəmdən çəkilib.
Ölkə başçısı İlham Əliyevin və xeyirxah missiyaları ilə şöhrət qazanmış Mehriban xanım Əliyevanın bu sahədə atdığı addımlar, əlbəttə ki, təqdirəlayiqdir. Onların səyi nəticəsində səhiyyə ocaqları əsaslı şəkildə təmir olunur, yeni inzibati binalar tikilir, paytaxtda və bölgələrdə diaqnostika mərkəzləri açılır, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrindən ən müasir tibb avadanlıqlar alınıb ölkəyə gətizdirilir. Amma bütün bunların müqabilində ölkənin tibb personalının atdığı addımları qənaətbəxş hesab etmək olarmı? Bəlkə ölkə başçısı həm də səhiyyə nazirinin vəzifəsini icra etməlidir?
Ölkənin bütün tibb müəssisələrində eyni rejim hökmranlıq edir. Müraciət edən xəstəni lüzumsuz müayinələrlə bezdirənə kimi bahalı aparatlar arasında labirintə salmalı, onun maddi imkanlarına maksimum zərbə vurmalı, yaxşı halda müalicədən vaz keçməyə vadar etməlidirlər. Çünki müasir aparaturanı bilməyən, öyrənmək üçün xarici ölkələrə təkmilləşmə, təhsil artırma kurslarına göndərilməyən tibb personalına xəstələrin talelərinə acımaqdansa yeni avadanlığa qazanc mənbəyi kimi baxmaqdan başqa çıxış yolu qalırmı?
Xəstəyə xəstəliyi barədə məlumat verməyən bütün həkimlər belə bir aksioma üzrə hərəkət edirlər. Özlərinə haqq qazandırırlar ki, xəstə öz xəstəliyi barədə nə qədər az məlumatlı olsa onun müalicəsi bir o qədər uğurlu alınar. Bunun düzgün və yaxud səhv qərar olduğunu mühakimə mövzusu kimi müzakirə edə bilmərik. Amma xəstənin yaxınları məlumatlandırılmadıqda artıq həkimin səriştəsi və həkim uyğunsuzluğu barədə fikir formalaşmağa başlayır. Xəstənin yaxınlarının məlumatlandırılmadığını da başa düşmək olar, o halda ki, xəstə stasionar müalicəyə qəbul edilsin və həkimin nəzarəti altında müalicə edilərək istehsalata qaytarılsın. Əgər bu olunmursa həkimin savadsızlığı, xəstəyə müştəri simasında baxan alverçi siması üzə çıxır.
Heç şübhəsiz ki, Tibb Universitetini bitirənlərdən və ən azından beş illik həkimlik təcrübəsi olanlardan söhbət getmir. Söhbət özünü azman hesab edən həkimçiklərdəndir. Hansı ki, iyirmi-otuz illik təcrübələrində bircə xəstənin adını çəkə bilmirlər ki, onu büsbütn müalicə ediblər. Apardıqları prosedurlardan, reseptlərə növbə ilə yazdıqları dərmanlardan, antibiotiklərdən söhbət açırlar. Sonda “mən əlimdən gələni etdim, müalicəmi apardım” deyib özlərinə haqq qazandırmağa çalışırlar.
Belələrinin ucbatından maddi imkanı zəif olan milyonlar geridə qalmış İrana üz tutmaq məcburiyyətində qalırlar. Müasir tibb avadanlıqları olmayan İranda müalicə axtaran xəstələr həkimlər tərəfindən xoş dindirildiklərindən heç olmasa təsəlli tapır və sağalacaqlarına inanırlar. Apardıqları az vəsaitin hesabına həm həkim qəbulunda olan, həm analiz verib cihaz müayinəsindən keçən, həm də adını bilmədikləri ucuz ağrıkəsicilərdən bir torba doldurub vətənə geriyə dönən xəstələrin öz həkimlərimizə nələr yağdırdıqlarını qulaq lazımdır ki, dinləyə. Amma onlar da bilmirlər ki, Arazın o tayındakı həkimlər bilik, savad cəhətdən heç də bu taydakılardan fərqlənmirlər. Bu taydakıların oxuyub öyrənmək istəyi olmadığı kimi o taydakıların oxuyub öyrənmək imkanı yoxdur. Ölkədə Tibb Universiteti olmadığından həkim olmaq üçün insanlar Avropa ölkələrinə, özlərinin dediyi kimi Amrikaya üz tutmaq məcburiyyətində qalırlar. Ancaq bir detalı da unutmaq olmaz ki, insan ana dilində ibtidai biliklər əldə etməyibsə, əcnəbi dildə mükəmməl savad qazana bilməz. İranda ilkin tibbi bilikləri fars dilində olsa belə qazanmayan Kazımi Almaniyada, Amrikada alman, ingilis dilində necə mükəmməl tibbi biliklərə sahib ola bilər? Bu tay Azərbaycanda gəlib işləyən iranlı həkimlərə həmvətənliləri kinayə ilə yanaşırlar. “Təbrizdə xəstə tapa bilməyən gedib Bakıda professorluq edir” deyirlər.
İş o yerə çatıb ki, artıq çox yüksək səviyyədə həyəcan təbili döyəclənməkdədir. Hətta Milli Məclisin deputatı, kurasiyasında “Urud” və digər özəl klinikalar fəaliyyət göstərən Musa Quliyev də “Lider” televiziyasının yayımlanan “Səda” xəbərlər buraxılışında (müsahibə digər televiziya kanallarının xəbər buraxılışlarında da yayımlandı) buna öz münasibətini bildirmişdir: “İranda diş həkimi olan gəlib Azərbaycanda ginekoloq işləyir”.
Bu həqiqətdir. Amma belə həqiqətlərə rəvac verən də elə Musa Quliyev və onun kimi səhiyyə ocaqlarının özəl sektorunu öz himayəsinə alanlardır.
Yeri gəlmişkən onu da qeyd etmək istəyirəm ki, Musa Quliyev bir müddət Canpolad həkimə də himayədarlıq edirdi. Həmin Canpolad həkimə ki, Tibb İnstitutunu iki dəfə qovulub bərpa olunmaqla doqquz ilə bitirib. Həmin Canpolad ki, “Laçın” klinikasında işlədiyi müddətdə bir neçə yüz xəstənin pullarını lüzumsuz müayinələr və müalicə adı altında havaya sovurtdurmuşdu. Xəstələrin narazılığı ucbatından rəhbərlik onu klinikadan qovmaq məcburiyyətində qalmışdı. Məhz Musa Quliyev Canpolad həkimi “Laçın” klinikasından qovulduqdan sonra öz himayəsi altına almışdı.
İndi fərqi nədir, “Laçın” klinikasından Canpolad qovuldu, İranda xəstəsi olmayan Kazımi onun yerinə gətirildi. Nə dəyişdi? Xəstələr sağaldımı?
Belə nümunələri sonsuzluğa qədər uzatmaq mümkündür. Cəmiyyət arasında belə bir fikir formalaşıb ki, cuhud və rus millətindən olan həkimlər ötən əsrin doxsanıncı illərində Azərbaycan səhiyyə sistemini tərk etdikdən sonra tibb yetim qalıb. Bununla bərabər “nə yaxşı ki, cərrahlarımız var” deyə özlərinə təsəli verənlər də az deyildi. Amma zaman keçdikcə, xəlbir ələndikcə üzə çıxır ki, Azərbaycan səhiyyəsi cərrahlardan da kasaddır. Nümunə üçün bir professorun etirafına diqqət yetirək.
“... 22 yaşlı hamilə qadın yüksək bədən hərarəti, üşütmə və titrətmə fonunda appendoktomiyanın dördüncü günü uşaq saldı. Bundan sonra xəstənin vəziyyəti pisləşdi, irinli intoksikasiya davam etdi. Ağ ciyərlərin təkrar rentgen müayinəsində əvvəlki kimi sağ plevra boşluğunda cüzi maye qeyd olunurdu. Xəstəni ginekoloqun müayinəsindən keçirdikdən sonra konsilium patoloji prosesi endo-miometrit kimi qiymətləndirdi və appendektomiyanın 6-cı günü xəstəyə ginekoloqlar tərəfindən uşaqlığın amputasiyası olundu. Lakin əməliyyatdan iki gün sonra xəstə öldü. Patoloji-anatomik təşrih zamanı qaraciyərdaxili çoxsaylı (arı pətəyi kimi) abseslər aşkar olundu; patoloq-anatom rəhmətlik Yəhya müəllim Musayev qaraciyəri əli ilə sıxdıqda onun kəsik səthindən polimer qubkadan olduğu kimi irin xaric olundu. Gördüyümüz bu mənzərə bizə olduqca əzabverici təsir bağışladı. Biz belə bir xəstənin ağırlaşma səbəbini cərrahi patologiyada yox, uşaqlıqda axtardığımıza və belə ağır xəstəni ginekoloqlara tapşırdığımıza görə çox böyük vicdan əzabı çəkdik!”
Azərbaycan səhiyyə sistemində həkimlər xəstələrin üzərində eksperiment keçir. “Sən bir neçə gün bu dərmandan iç, görək nə effekt verir. Təsir etməzsə başqasını yazarıq”. Xəstələrlə söhbət zamanı ancaq bu sözləri eşitməli olursan. Dərman bolluğunda savadı dayaz həkimlər, bəlkə heç özləri də bu dərmanlardan baş çıxarmırlar. Tibb professorunun etirafı və çoxsaylı müşahidələr, xəstələrlə, lap elə həkimlərin özləri ilə söhbətlər belə deməyə əsas verir. Bu isə təhlükəli və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə biləcək bir tendensiyadır. Amma indiyədək hər hansı bir ölüm faktına görə hansısa həkimin məsuliyyətə cəlb olunduğuna Azərbaycan təcrübəsində rast gəlinməyib.
Yekun olaraq söz deməyə sözümüz qalmayıb. Səhiyyə ağlamalı vəziyyətə gətirilib. “Həkimlər” etiraf edir ki, xəstələnəndə bilmirik özümüzü kimə göstərək. Səhiyyə naziri Oqtay Şirəliyevin özündə güc toplayıb iradəsini ortaya qoyaraq qayda-qanun yaradacağına isə heç məktəbəqədər təhsil müəssisəsində tərbiyə olunan beş yaşlı uşağı da inandırmaq olmaz. O ki qaldı canı ağrıyan yaşlı-yaşlı insanları...
Cəmiyyət ümidini son illər yaradılmış şəraitdən bəhrələnərək xaricdə təhsil alanlara bağlayırdı. Ancaq nə fayda.., onlar da təhsilini başa vurandan sonra geri dönmək istəmirlər.

Əli bəy Azəri