Yaxud 10 ilin nazirinin “böyük uğurları”

Sağlamlıq - insan həyatının mövcud olması üçün ən vacib amildir. Sağlam insan isə sağlam cəmiyyətin əsası sayılır. Məntiqi ardıcıllıqla davam etdikdə, sağlam cəmiyyət, dövlətin güclü olmasını şərtləndirən amillərdən biridir. Bu baxımdan, hər bir ölkənin səhiyyə sisteminin həmin ölkə üçün əhəmiyyəti olduqca böyükdür.

Gəlin görək, mövzu ilə bağlı Azərbaycanda vəziyyət necədir? Azərbaycan səhiyyəsi Azərbaycan insanının sağlamlığını layiqincə qoruyurmu?

Təəssüf ki, bu sualları müsbət cavablandırmağımız sadəcə, mümkün deyil. Bu sahənin öndə gedənlərinin bəyanatlarında və hesabatlarında əksini tapan “inkişaf” heç də reallığı əks etdirmir. Reallığı əks etdirən başqa mənzərələr var: od qiymətinə “pulsuz dərmanlar, həkimlərin “bazar sövdələşmələri” , ana və uşaq ölümləri, yarıtmaz təcili yardım xidməti, insanların müalicə üçün kütləvi şəkildə xarici ölkələrə üz tutması və bu kimi ölkə vətəndaşlarına yaxşı məlum olan digər səhiyyə “möcüzələri”... Lakin çox maraqlıdır ki, vəziyyəti dəyişmək üçün ya səy göstərilmir, ya da görülən tədbirlər, atılmış addımlar nədənsə, öz bəhrəsini vermir.

Tibbi xidmət pulsuzdurmu?

Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyinin (SN) qərarına görə, 2008-ci ilin fevral ayının 1-dən etibarən dövlət büdcəsindən maliyyələşən müalicə-profilaktika müəssisələrində tibbi xidmət pulsuzdur. Nazirlik rəsmiləri öz bəyanatlarında bu məsələyə toxunarkən bildirirdilər ki, nazirliyin bu addımı atmasına səbəb, son illərdə səhiyyə sisteminə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin beş dəfə artmasıdır. Xatırladaq ki, pullu tibbi xidmətin ləğv edilməsi haqqında SN-nin məlum qərarı 700-dək stasionar klinika və 1500 ambulator poliklinikaya şamil edilib. Bundan əlavə, 61 adda dərman və 24 adda sarğı materialının da xəstələrə pulsuz verilməsi nəzərdə tutulub.

Lakin bütün bunlar yalnız “nəzərdə” tutulub. Bu gün yuxarıda adlarını çəkdiyimiz, dövlət büdcəsindən maliyyələşən poliklinikalar və klinikalarda tibbi xidmətin doğrudan da pulsuz olduğunu desək, hər bir Azərbaycan vətəndaşı bunu rişxəndlə qarşılayar. Artıq 10-cu ildir ki, Səhiyyə Nazirliyi həvalə edilmiş cənab Oqtay Şirəliyevin indiyədək etimadı nə dərəcədə doğrulda bildiyi göz önündədir. Bu ilin oktyabr ayında nazir postunun 10 illiyini qeyd etməyə hazırlaşan cənab nazir, gözlənilən hesabatında (əgər oktyabra qədər bu postda qalacaqsa) hansı göstəricilərlə öyünəcəyi şəxsən mənə maraqlıdır.

Çünki cənab Şirəliyevin onillik fəaliyyəti dövründə səhiyyənin irəliləmək əvəzinə daha da gerilədiyi müşahidə olunur. Gözlənildiyinin əksinə olaraq, tibbi xidmət daha

da pisləşib, rüşvət daha da artıb. Bu gün səhiyyəmizin o qədər probemi var ki, onları yazıb qurtarmaq belə jurnalist üçün müşkil məsələdir...

Doğum evləri, yoxsa... ölüm evləri?

İnsan nəslinin artımını və davamlılığını şərtləndirən amil doğumdur. Doğum evləri də adından göründüyü kimi “doğum”un evidir. Yəni hər birimizin fiziki olaraq dünya həyatına inteqrasiyamız buradan başlayır. Elə səhiyyənin problemləri də...

Pulsuz tibbi xidmətə keçiddən sonra bütün səhiyyə ocaqlarında olduğu kimi doğum evlərində də ab-hava dəyişdi. Bütün doğum evlərinin qəbul otaqlarının divarlarında bər-bəzəkli çərçivə içərisində Səhiyyə Nazirliyinin pulsuz tibbi xidməti haqqında qərarı əks olunmuşdu. Sadə vətəndaşlar bu qərarı görcək çox sevinsələr də təəssüf ki, onların sevinci uzun sürmədi. Yeni qərarın çıxması sanki xəstəxana həkimlərini (xüsusilə baş həkimlər) ifrat dərəcədə aqressivləşdirmişdi. Xəstələrlə “əlindən ov qaçmış ovçu” kimi davranırdılar. Lakin bunun da “çarəsi” tapıldı. Rüşvətxor həkimlərin ideoloqları onların dadına çatdı - onlar xəstələrdən pul qoparmağın yeni yollarını kəşf etdilər və bu üsulları uğurla sınaqdan çıxartdılar. Bunun sayəsində indi doğum evlərində xəstələrdən alınan rüşvət və onlardan dolayısı ilə qoparılan pullar heç də əvvəlki dövrlərdə olduğundan az deyil. Qapı girişində dayanan nəzarətçiyə “şirinlik” verməkdən tutmuş, “tapılmayan” tibbi ləvazimat və dərmanların alınmasına qədər, tibb bacısından tutmuş, növbətçi həkimlərə qədər, mamaçadan tutmuş baş həkimə qədər... çəkilən bütün xərcləri hesabladıqda, 600-800 manata qədər gəlib çıxır. Bu rəqəmləri yazmaq və dildə demək nə qədər asandırsa da, əhalinin maddi vəziyyəti aşağı olan təbəqəsinin bu pulu tapıb verməsi bir o qədər çətindir. Çətinliyə sinə gərə bilməyən xəstələr isə körpənin və özünün həyatını böyük risk altında qoymuş olur. Bu gün doğum evlərində baş verən müəmmalı uşaq ölüm hadisələrinin səbəbləri dəqiq araşdırılsa, yuxarıda göstərdiyimiz faktorun da uşaq ölümü halları haqqında statistik göstəricilərin rəqəmlərinə təsir etdiyini görərik.

Qanda mikrob - ən ciddi təhlükə!

Əlbəttə, körpə ölümünün başqa səbəbləri də var. Onlardan biri də ananın qanına düşmüş mikroblardır. Hazırda ən geniş yayılmış mikrob xəstəliklərindən toksoplazmanın adı daha tez-tez çəkilir.

Son zamanlar çox maraqlı tendensiya müşahidə olunmaqdadır. Kim qan analizi üçün hər hansı bir tibb müssisəsinə müraciət edirsə, ona qanında mikrob olduğu barədə məlumat verirlər və məsləhət görürlər ki, qanını təcili yudurtsun. Yoxsa, onun vəziyyəti yaxşı olmayacaq. Qanyuma proseduru da həkimin insafının az, yaxud çox olmasından asılı olaraq 1-2 dəfə, yaxud dörd-beş dəfə aparıla bilər. Bir qanyuma prosesinin qiyməti də həkimlərin və poliklinikaların xüsusiyyətinə görə 60-150 manat arasında dəyişir.

Qanlarında mikrob tapılan xəstələr isə, əsasən hamilə qadınlardır. Bunun da gələcək nəslin taleyi baxımından nə demək olduğunu izah etməyə ehtiyac yoxdur. Səhiyyə Nazirliyi bu istiqamətdə hansı işlər görür? Təəssüf ki, bu da nazirliyin “ortaya qoyduğu nəticələr” kimi qaranlıq qalır.

Ümumiyyətlə, mikrob qana hansı səbəbdən düşür və nəyə görə daha çox hamilə qadınlarda rast gəlinir? Bu sualların cavabı da onu yaradan amillər qədər qəlizdir. Ancaq bir şey məlumdur ki, bu gün ölkəmizdə satışa çıxarılan bir çox meyvələr və qida məhsulları insan orqanizmi üçün olduqca təhlükəlidir. Onlar nəinki orqanizmə mikrob sala bilər, hətta insanı öldürə də bilər. Genetik mutasiyaya məruz qalmış meyvələr insan orqanizmi üçün nə qədər zərərlidirsə, gec xarab olmaları üçün tərkibinə kimyəvi dərmanlar vurulmuş qida məhsulları da o dərəcədə zərərli və zəhərlidir. Mütəxəssislərin dediklərinə görə, qanda mikrob da həmin qida və meyvələrdən istifdə olunması nəticəsində əmələ gəlir.

Həkimlər bizi hara göndərir?

Xəstə həkimə müraciət edərkən onu ilkin müayinədən keçirən həkim əvvəlcə xəstəni diqqətlə “süzür”. Onun “pul verən” olub-olmadığı barədə “kəşfiyyat” aparır. Yalnız bundan sonra müayinəyə başlayır. Xəstəlik bir o qədər ciddi olmasa belə, həkimin ona yazdığı reseptlər xəstənin vəziyyətini daha da ağırlaşdırır. Məsələ bununla da bitmir. Həkim yazdığı dərmanları yalnız və yalnız “filan” aptekdən almağı xəstəyə qəti olaraq tapşırır. Bunun səbəbini soruşduqda “başqa yerdə tapılmır”, “orada daha ucuzdur”, “təmiz dərmanlar o aptekdə olur” və s. kimi uşaq başı aldadan bəhanələr gətirir. Xəstə - uşaq deyil, ancaq həkimə olan inam, onu yoldan azdırır. Xəstə resepti götürüb getdikdən sonra, həkim “filan” aptekə zəng vuraraq onun üçün “klient” göndərdiyini deyir və bundan sonra həkim və aptekçi arasında hansı alver olur, bu, onların öz işləridir.

Həkimlərin xəstələri tanış diaqnoztika mərkəzlərinə göndərməsi zamanı da eyni proses olduğundan, bu barədə danışmağı artıq sayırıq.

Təcili tibbi yardım...

Heç bir xəstənin işinin təcili tibbi yardım həkimlərinə düşməsini arzulamırıq. Əslində mahiyyət etibarilə belə bir tibbi xidmət növü də yoxdur. Əgər söhbət “təcili yardım”dan gedirsə, nə yardıma təcili olaraq gələn var, nə də təcili gəlib lazımi yardımı edən. Əksinə, bir çox hallarda təcili yardım çağırmış xəstənin vəziyyətinin sonradan mürəkkəbləşdiyi hallarına da az təsadüf olunmayıb.

Belə yerdə deyirlər: “xeyirini istəmirəm, ziyanını məndən uzaq elə”...

Xaricə xəstə axını... Son illər ən çox müzakirə edilən pöroblemlərdən biri də xəstələrimizin öz şəfasını

Azərbaycanda deyil, xaricdə axtarmasıdır. İmkanı olanlar İsrail, Almaniya, Türkiyəyə, imkansızlar isə İrana üz tuturlar. Sərhəd keçid məntəqələrində bu mənzərə daha dəhşətli görünür. Postu keçmək üçün növbəyə düzülənlərin bəlkə də yarıdan çoxu müalicə dalınca gedənlərdir. Heç şübhəsiz ki, bu mənzərənin ortaya çıxmasının əsas səbəbi Azərbaycan vətəndaşlarının, ölkənin səhiyyə sisteminə inamının köklü surətdə sarsılmasıdır. Səhiyyə sistemimizdə yuxarıda göstərməyə çalışdığımız arzuolunmaz hallar, insanlarımızın haqlı olaraq öz həkimlərimizə etibarını itirməsinə səbəb olub. Halbuki ölkəmizdə öz peşəsinə vicdanla yanaşan, bilik və təcrübə baxımından xaricdəki həmkarlarından heç də geri qalmayan həkimlərimiz var. Təəssüf ki, səhiyyə sistemindəki hazırkı vəziyyət, yaxşı həkimlərin özlərini göstərməsinə imkan vermir. Xaricdə hər şey “əla”dırmı? Özəlliklə vurğulamalıyıq ki, müalicə üçün xarici ölkələri seçən xəstələrimiz heç də həmişə istədiklərinə nail olmurlar. Bəziləri xarici xəstəxanalardakı vəziyyəti və müalicəni gördükdən sonra sanki yuxudan ayılır, bir daha ölkədən müalicə üçün çıxmamağa qərar verir. Bəs ölkədən kənarda müalicənin nəyi yaxşıdır? Vaxtilə müalicə üçün İrana getmiş İlqar adlı şəxsin sözlərinə görə, ümid etdiyi nəticəni görə bilməyib. əksinə, müalicədən qayıtdıqdan sonra vəziyyəti daha da pisləşib. Yenə də sonda yerli həkimlər onun dadına çatıb... “Hamı deyirdi ki, onların dərmanları çox keyfiyyətlidi. Amma şəxsən qəbul etdiyim dərmanların əksəriyyətinin ağrıkəsici tipli, tərkibində narkotikin çox olduğunu hiss etdim. İranlı həkimin mənə yazdığı dərmanların heç bir xeyri olmadı. Səhhətim o qədər pisləşdi ki, sonda yerli xəstəxanalardan birinə güclə çatdırdılar. Düzdü, pulum qat-qat çox çıxdı, ancaq əsas odur ki, indi sağ-salamatam”, - deyə İlqar əlavə edir...

Nazir dəyişə də nəzər dəyişmir...

Yuxarıda toxunmağa cəhd etdiyimiz məsələlər səhiyyə sahəsinin olsa-olsa, kiçik bir hissəsini əhatə edir. Saysız-hesabsız problemlər var ki, onlar öz həllini oturub gözləmir və düşündüyümüzdən də ciddidir. Lakin bu ciddiliyə Səhiyyə Nazirliyinin kifayət qədər ciddi yanaşması hiss olunmur. Proqnozlara görə, hazırda səhiyyə sahəsindəki nöqsanlar çoxdan aradan qalxmalı, problemlər artıq həllini tapmalıydı. Elə isə, niyə proqnozlar özünü doğrultmadı? Axı Səhiyyə Nazirliyinin “Əli İnsanov problemi” çoxdan həll olunub? Deməli, nazirin dəyişməsi, hələ nəzərin dəyişməsi deyil. Nazir “baxan”, nəzər isə “baxış” deməkdir. Bununla “Oqtay Şirəliyev hara baxır” demək istəmədim...

Qısası, nazir dəyişəndə nəzər dəyişmirsə, o zaman səhiyyəmizin xəstəliyini necə sağaltmaq olar? Problemlərin həllinin bir yolu var - bunun üçün MİLLƏTİ, DÖVLƏTİ, VƏTƏNİ

sevmək lazımdır, cənablar! Güntay Q.