Mədəniyyət Nazirliyimiz də var, «Mədəniyyət» adlı kanalımız da, bu adda qəzetimiz də, amma…

Bu gün üzü hara gedirik, bunu bir Allah bilir... Əlqərəz yorulmadan ağız dolusu Azərbaycanda mədəniyyətin inkişafından dəm vururuq. Əməkdar artistimiz də çoxdur. Xalq artistimiz də, nanayçımız da. Mədəniyyət nazirliyimiz də var, «Mədəniyyət» adlı kanalımız da, bu adda qəzetimiz də. Elə «mədəni» insanlarımız var ki, Qərb təfəkkürü və həyat tərzi ilə yaşayıb bizlərə yuxarıdan aşağı baxır, amma mədəniyyət xatirinə bizlərə salam verirlər.

Mədəniyyət və İncəsənət Universitetimiz də var. Amma orada da tələbələrə heç nə öyrədilmir. Telekanallarımzda gedən verilişlər də mədəniyyətimizin səviyyəsindən xəbər verir. Şou əhlinin səviyyəsinə baxanda mədəniyyətimizin impontetə çevrildiyini görürük. İndi deyəcəksiniz ki, impotensiya kişilərin dərdidir, bunun telekanallardakı verilişlərə və mədəniyyətimizə nə dəxli var? O gün «Mədəniyyət» telekanalında xalq şairi Cabir Novruzun həyat və yaradıcılığı ilə bağlı verilişə baxanda kövrəldim və bu nostalji duyğusu itirdiyimiz mədəniyyətimizin bəzi telekanallar tərəfindən yaşadılmasına baxanda qəlbimdəki ümidlər işıq saçdı. Həqiqətən də, bu gün Azərbaycan ziyalısı ucuz, mentalitemizə zidd teleseriallardansa, belə verilişlərin aclığındadır. Televiziya verilişləri, orada verilən reklamlar, teleşirkət rəhbərlərinin özıərinin apara bilməyib, gündəmə sənətləri ilə yox,sevgi macəraları ilə gəlişi mədəniyyətimizin tənəzzülündən xəbər verir. Bu dün bir ali məktəb müəllimi auditoriyadan çıxarılıb teleşirkət rəhbəri gətirilirsə,artıq sözə ehtiyac yoxdur.
Teleserialdan söz düşmüşkən, bu gün bu sahədə böyük boşluqlar var. Təsəvvür edin ki, xarici film rus və türk dillərinə dublyaj olunur. Bu dublyaj elə səviyyəli şəkildə aparılır ki, bunun başqa dövlət tərəfindən çəkildiyinə və dublyaj edildiyinə inanmaq belə mümkün deyil. Amma bizdə... Bizdə dublyaj o qədər biabırçı şəkildədir ki, bu sahədə axsaqlığımız gözlə aydın görünür. Buna isə səbəb bu sahəyə lazımi qayğı göstərilməməsi,qeyri peşəkarların az pulla,daha doğru desək tula payı ilə bura cəlb edilməsidir. Bəzən də elə olur ki, telekanal işçiləri pulsuz bu işə cəlb olunurlar. Bu səbəbdən də səsləndirilən səslər insanda ikrah hissi oyadır. Sözsüz ki, bu işin öz professionalları var. Dublyajda iştirak edənlərdə yüksək aktyorluq bacarığı olmalıdır. Yoxsa bu gün heç bir ali təhsili olmayanlar telekanallara işə götürülür, hətta dublyaja belə cəlb edilir. Bu gün xarici ölkə kinomatoqraflarının istehsal etdiyi cizgi, sənədli və bədii filmlər, seriallar tamaşaçılara çox bərbad şəkildə təqdim edilir. Bu bərbadlıq özünü hətta türk seriallarının dublyajında da bariz şəkildə göstərir. Azərbaycan Respublikasının «Dövlət dili haqqında» qanunun 6-cı maddəsində göstərilir ki, televiziya və radio kanallarında dublyaj olunan filmlər və verilişlər dövlətin müəyyən etdiyi dil normalarına uyğun olmalıdır».
Amma təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu qanun da bir çox qanunlarımız kimi qanunlar qəbirstanlığında, ölü qanunlar sırasında qalıb və ona əməl olunmur. Tərcümələr zamanı Azərbaycan dilinin qrammatik qanunları pozulur və insanda belə bir fikir yaradılır ki, bu tərcümələri Azərbaycan dilini bilməyənlər edir, bu işlə qeyri-professionallar məşğul olur. Gəlin bir anlıq xatırlayaq ki, dublyajlara məmləkətimizdə nə zamandan icazə verildi? Qeyd edək ki, mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyevin «Azərbaycan dili haqqında» mövcud fərmanından sonra bütün televiziya kanallarında dublyaj redaksiyaları öz fəaliyyətini başladı. Lakin əfsuslar olsun ki, bu sahəyə dövlət tərəfindən xüsusi diqqət və maddi vəsait ayrılsa da, təqdim olunan işlər və son nəticələr ürəkaçan deyil. Belə ki, tərcümə ilə yanaşı aktyor truppasının seçilməsi və səsləndirmələr də qənaətbəxş deyildir. Aktyorlar obraza uyğun düz seçilmir, səslər obraza uyğunsuz olur. Dublyaj olunan zaman tərcümə zamanı sözlər təkrarlanır, dilimizin ahəng qanununa riayət olunmur. Sözsüz ki, bütün bunların günahkarı isə dublyaj direktoru ilə yanaşı tərcüməçi ilə redaktor heyətidir. Xarici filmləri qoyaq bir kənara, bəs türk serialların dublyajı nədən belə acınacaqlı haldadır? Elə bir telekanallar yoxdur ki, oranın dublyajını yaxşılar kimi nümunə göstərək. Süni danışıq, pafoslu sözlər, obraza uyğun gəlməyən səslər ən sevdiyimiz serialdan belə bizi uzaqlaşdırır. Rusiyada, Turkiyədə dublyaj zamanı hər obrazı ayrı-ayrılıqda müxtəlif aktyorlar səsləndirirlər. Sözsüz ki, aktyor seçimi zamanı da yaş və obraz xüsusiyyətləri nəzərə alınır. Amma bizdə...
Əgər xatırlayırsınızsa, Türkiyə telekanalı ilə «Gümüş» serialı verilirdi. Sonra bu serialı ərəb telekanalında ərəb dilinə tərcümə ilə dublyaj etdilər. Həmin filmə baxanda elə zənn etmək olar ki, bunu ərəblər dublyaj etməyiblər, elə özləri çəkiblər. Tərcümə, səs tembri və digər xüsusiyyətlər o qədər professional idi ki... Amma bizdə dublyaj olunan türk serialına baxanda insan dəhşətə gəlir. Bu gün Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti çoxsaylı tələbə hazırlayır. Bakı Dövlət Universitetinin filalogiya fakültəsində də bu sahədə professional gənclər hazırlanır. Lakin maraqlıdır ki, bu istedadlı gənclər dublyaj studiyalarında işə götürülmürlər. Nəticədə isə uşaq obrazını yaşlı əmilər səsləndirir, mülayim xanım obrazını da... Bir məqamı da qeyd edək ki, inkişaf etmiş bir çox ölkələrdə belə bir praktika da var ki, bütün filmi cəmi bir neçə professional aktyor səsləndirir. Lakin bu o qədər professional şəkildə olur ki, tamaşaçı bir nəfərin 5 obrazı səsləndirdiyini anlaya belə bilmir. Azərbaycan dublyajında nəzərə çarpan ən böyük səhvlərdən biri də tərcümə zamanı aktyorların səslərində heç bir emosiyanın hiss olunmamasıdır.
Təsəvvür edin ki, mübahisə edən iki şəxsin səsi tərcümə zamanı elə həlim və sakit çıxır ki, zənn etmək olar ki, onlar dalaşmır, qucaqlaşıb, öpüşürlər. O gün Türkiyə serialı olan «Asi»nin dublyajını seyr edirdim. Orada Asi abla, bizim dilimizə «Asi bacı» - deyərək tərcümə edilmişdi. Unudulurdu ki, bizdə bacı sözünün əvvəlində ad işlənmir. Kim evdə bacısını: «Səmra bacı, Lalə bacı» - deyə çağırır. Qeyd edək ki, dublyaj səslər üzərində qurulmuş sənətdir. Dublyajın özü də mədəniyyətin bir hissəsidir. Burada aktyor oyunu, onun səsi, texniki manevrləri çox böyük önəmə malikdir. Hər bir telekanalın nəzdində dublyaj studiyası var. Bu studiyanın baş direktorları da var, işçiləri də, tərcüməçi və redaktorları da. Bu studiyalara xüsusi vəsait də ayrılır. Lakin dublyajlar göz qarşısındadır. Hər bir efir məkanı həmin xalqın mənəviyyatından, mədəniyyətindən, dünyagörüşündən xəbər verir. Dublyaj olunan filmlərə və bayağı verilişlərə baxanda isə həqiqətən də mədəniyyətimizin mədəni dirçəlişə ehtiyacı olduğunu görürük.
Sunay Həsənova