Mirmahmud Mirəlioğlu: “4 iyunda uduzan Elçibəy deyildi, Azərbaycan idi”

Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının (KXCP) sədri Mirmahmud Mirəlioğlu ilə müsahibəni təqdim edirik.

- Eks-spiker Rəsul Quliyev bəyan edib ki, M. Ə. Rəsulzadə birinci, Əbülfəz Elçibəy isə ikinci müstəqilliyin banisi deyil. Bunu necə qiymətləndirirsiniz?

- Onun fikirlər nə reallığa uyğundur, nə də tarixi faktlara. Bu son dərəcə aydındır. Ancaq deyərdim ki, Rəsul Quliyevin özünün əhval-ruhiyyəsinə uyğun bir cavabıdır. Hətta, deyərdim ki, Rəsul Quliyevin Rəsulzadə və Elçibəy haqqında dediyi fikirlər tənqidə layiq deyil. Ola bilər ki, boş vaxtı çox olur və bu məsələlərə çox vaxt ayırır. Bu məsələlərlə bağlı heç vaxt fikrini dəyişmir. Rəsul bəyin açıqlamasına bundan çox dəyər verməkdə fikrimcə, doğru olmazdı.

- 1993-cü ilin 4 iyununda Gəncədə baş verən hərbi qiyam zaman siz hansı vəzifəni tuturdunuz?

- Həmin vaxt mən sadəcə millət vəkili idim.

- 4 iyunda Gəncədə prezident Əbülfəz Elçibəyə qarşı hərbi qiyam baş verdi və nəticəsi bəllidir. Bunun üzərindən 23 il ötür. Sizcə, 4 iyunda nə baş vermişdi?

- 4 iyun qiyamını qiymətləndirmək üçün əsl mahiyyəti və səbəbləri açıqlamaq lazımdır. Bunun üçün də, həmin dövrdə baş verən mühüm hadisələrə diqqət etməyimiz vacibdir. Nəzərə alınmalıdır ki, 4 iyuna qədər Azərbaycan türk dünyasında artıq mühüm yer tuturdu. Məsələn, 1992-ci ilin payızında Türk cümhuriyyətləri cümhurbaşqanlarının zirvə toplantısı keçirildi, bu toplantıda Əbülfəz Elçibəyin cümhurbaşqanları tərəfindən tanınması və qəbul olunması baş vermişdi. Həmin ərəfədə türk dünyası ilə bağlı ciddi inkişaf gedirdi. Bundan savayı, həmin dövrdə ümumilikdə ciddi inkişaf müşahidə olunurdu, dövlətin əsasları yaradılırdı. Azərbaycanla bağlı düşmən planları ya ifşa edilir, ya da puçolurdu. Başqa sözlə, Azərbaycan geriyə dönüşü mümkün olmayan kurs götürmüşdü. 1993-cü ilin yanvar-fevralında Azərbaycan ordusu Xankəndi istiqamətində irəliləyirdi, bəzi istiqamətlərdə hətta Xankəndi ətrafında ordumuz 4-5 kilometrlikdə dayanırdı. Şübhəsiz ki, bu Rusiyanın maraqlarını alt-üst edirdi. Eləcədə iqtisadi istiqamətdə mühüm addımlar atılırdı. Məsələn, neft kontraktlarının imzalanamsı üçün işlərə başlanmışdı, hətta Milli Məclisdə də, bu istiqamətdə işlər aparılırdı. Məqsəd neft kontraktlarında Azərbaycanın maraqlarının qorunması idi, hətta 1 faiz üzərində ciddi diskussiya aparılırdı.

Unutmayın ki, 1993-cü il mayın 25-də prezident Elçibəyin səyi nəticəsində rus qoşunlarının Azərbaycan ərazisindən çıxarıldı. Bu da, öz növbəsində işləri sürətləndirdi. Aprelin 2-də Kəlbəcər işğal olunmuşdu və hər kəs bilir ki, işğal edilən ərazilərimiz Rusiya qoşunlarının bilavasitə iştirakı ilə baş tutub. Bunu Rusiyaya, Avrasiya Birliyinə meyl edənlər unutmamalıdır.

Təbii ki, bütün bunlarla yanaşı Əbülfəz Elçibəy hökumətin qiyamla devrilməsi üçün müxtəlif ssenarilər və xain planlar cızılırdı. Hakimiyyət komandası daxilində fikir ayrılıqları yaradılmışdı. Fevralda bu məsələlər bir qədər də şiddətləndi. Nəhayətdə apreldə hərbi birlik yaradıldı, burada hərbçilər bir araya gəldi. Sonra hər kəsin bildiyi məqamlar oldu, milli qəhrəmanla münasibətlər və s. Mən bunu həmin dövrdə Deputat İstintaq Komissiyasında da qeyd etmişdim. Demişdik ki, 4 iyun qiyamı 1993-cü ildə Azərbaycanın daxili və xarici düşmənlərinin birgə hazırlayıb həyata keçirdiyi, eləcədə nail olduqları ilk böyük uğurlu əməliyyatları idi.

- Qiyamla bağlı müxtəlif şəxslərin adı çəkilir, qeyd edilir ki, bu şəxslər qiyamçı Sürət Hüseynova dəstəklərini əsla əsirgəməyib. Konkret olaraq Etibar Məmmədovun, Rəhim Qazıyev, Nemət Pənahlının və digər şəxslərin adı çəkilir. Bu gerçəkdirmi?

- Qiyamdan 23 il keçir və bu bizim uzaq tariximiz deyil. Hər kəs bilir ki, qiyamda hansı və nə qədər rol oynayıb. Hər kəsə bəllidir ki, qiyama siyasi dəstək olub. Həmçinin rus qoşunları Gəncədə ki, silahlarını 907-ci hərbi hissəyə təhvil verərək getmişdi. Başqa sözlə, Rusiya buradan çıxmışdı, lakin basdırdığı minalarını saxlayırdı. Ona görə də, bu məsələyə yenidən qayıdıb yeni söz demək mümkün deyil. Hərbi və siyasi birliklər vardı və bunlar həqiqətdir. Bu mövzu tarix üçün o qədər dərin və geniş araşdırılıb ki, kimin nə deməsindən asılı olmayaraq hər şey isbatlanıb və ortadadır. Əbülfəz Elçibəyin dediyindən, Deputat İstintaq Komisssiyasının araşdırıb faktları ortaya qoymasından sonra təzə söz demək mümkün deyil. Hətta Heydər Əliyevin Ali Sovetin sədri olaraq yaratdığı komissiyada belə bu faktlar ortaya çıxıb.

- Yəni həmin dövrün siyasi müxalifətinin hərbi müxalifəti dəstəkləməsinə şübhə olmamalıdır?

- Nəinki AXC-Müsavat iqtidarına müxalifətdə olan siyasi qüvvələr, o zaman hətta vəzifə almayanlar, eləcədə vəzifədən gedənlər, birinci katiblər, kommunist nomenklaturası, küsənlər, həmçinin haqla batili ayıra bilməyən insanların hamısı bu məsələyə qarışmışdı. Yəni hamı Elçibəy hakimiyyətinə qarşı birləşmişdi. Düzdü, indi onların bəziləri başqa söhbətlər edərək deyirlər ki, bu hakimiyyət içindən dağılmalı idi və s. Onda adama deyərlər ki, o zaman İranın bizdəki böyükelçisi Nəlvandiyanın Gəncədə nə işi vardı? Və yaxud Rusiya qoşunları ölkədən çıxarıldıqdan sonra general Şerbakın buralarda nə üçün qalmışdı? Avropadan gələn emissarlar Gəncədə niyə Sürətin dəstəsinin ətrafında idi? Nədən Gəncə televiziyasının verilişinə hətta İraqda belə baxmaq mümkün idi?. Bu televiziyanın belə geniş radiusda tutması hansı məqsədə xidmət edirdi? Və ya Heydər Əliyev Bakıya dəvət olundu, ona vəzifə təklif olundu. O da, qeyd etdi ki, Gəncəyə gedib vəziyyəti gözü ilə gördükdən, orada danışıqlar apardıqdan sonra Ali Sovetin sədri olmağa razı olacaq. Bütün bu sualların arxasında xeyli məsələlər var. Üstəlik də nəzərə alın ki, bütün bu proseslərin bəlkə də 99 faizi lentə alınıb.

- Elçibəyi hakimiyyətdən uzaqlaşdıran hərbi qiyamdan 23 il keçir. Sizcə, bu prosesdə uduzan tərəf prezident Elçibəy olmadımı?

- Əbülfəz Elçibəyin uduzduğu bu idi ki, özünü millətə, dövlətə həsr etmişdi. Kimsə bu fikirlərin əksinə çıxa bilər və bu onun haqqıdır. Ancaq uduzan Elçibəy deyil, Azərbaycan idi. Məhz qiyamdan sonra bizim bir neçə rayonumuz işğala məruz qaldı. Elçibəy hakimiyyətini devirmək üçün Kəlbəcər getdi. Bu da, planın tərkib hissəsindən biri idi. Uduzan təbii ki, Azərbaycan oldu. Ancaq təbii ki, məsuliyyət

Əbülfəz Elçibəyin üzərində idi və o da bunu etiraf edirdi. Onu da, qeyd edim ki, bu məsələdə AXC hakimiyyətində komanda üzvləri bütövlükdə bütün məsuliyyəti Əbülfəz Elçibəyin üzərinə qoymaqla yanaşı həm də onu döyüş meydanında yalnız buraxdılar. Bu da deyilməlidir. Söhbət təkcə, istefa verməklə, geri çəkilməklə meydanda prezident Elçibəyi tək qoymaqla bağlı deyildi. Həm də, prosesləri o cür gətirib nəhayətdə 4 iyuna çatdırmaqla Elçibəyi tək buraxdılar. O dövrdə parlamentin seçkilərini gecikdirməkdən tutmuş hər şeyi qeyd etmək lazımdır. Hər kəsin, o cümlədən də mənim məsuliyyətimdə var və kimsə də, bundan qaça bilməz. Tarix də bunu deyəcək. Bu gün kimin imkanı var yaşayır, müsahibə verir, ortaya sənəd qoyur, özünü müdafiə edir və s. Ancaq Azərbaycanı müdafiə etmək haqda düşünmür. Hər kəs bu məsələdə doğru-dürüst olmayan mövqelərin içərisindədir ki, ancaq özünün müdafiəsi ilə məşğuldur.

- Niyə Gəncə qiyamı haqda danışanlar ancaq özünü müdafiə edir, bu proseslərdə mənfi rol oynamadığını sübut etməyə çalışır?

- Əslində bu ironiya deyil. Sadəcə bizim yuxarıda gəldiyimiz nəticənin ifadəsi və göstəricisidir. Bəli, hər kəs bu məsələdə özünü müdafiə ilə məşğuldur. Mən özüm başda olmaqla.

- İyun ayının 24-ü Əbülfəz Elçibəyin doğum günüdür. Bu tarix qeyd ediləcəkmi?

- Təbii ki, qeyd edəcəyik. KXCP hər zaman olduğu kimi iyunun 24-də türkçülük bayramını qeyd edəcək, Əbülfəz Elçibəyin məzarını ziyarət edəcəyik. Həmin gün Ali Məclisin sessiyası da keçiriləcək.

- İyun ayı Elçibəy prizmasından çox qəribə aydır. Elçibəy iyunda doğulub, prezident kimi fəaliyyətə başlayıb, prezidentlikdən devrilib. Sizcə, nədən Elçibəylə bağlı ən gözəl və ən pis hadisələr məhz iyun ayında baş verib?

- Bunların bir qismi bizdən və Əbülfəz bəydən asılı olmayan məsələlərdir. Yəni doğulması. Biri həm ondan asılı idi, həm də asılı deyildi. Məsələn, mart ayında Ayaz Mütəllibov istefaya göndərildikdən sonra Əbülfəz Elçibəyin parlamentdə məşhur çıxışı oldu. Bəy təklif etdi ki, gəlin parlamentdə etimad hökuməti yaradaq və prezident seçkilərinə getməyəcək. Bu zaman zal uğuldadı. İstər kommunisti, istərsə də demokratı. Həm də prezident seçkiləri keçiriləcəyi təqdirdə namizəd olmaq istəyənlərin də çoxu sessiyada idi. Zal uğuldayan zaman Əbülfəz bəy əlini qaldırıb dedi ki, indi seçkiyə getmək haqda qərar qəbul edəcəksiniz, 3 ay sonra seçki keçirəcəksiniz və seçdiyinizi 1 ildən sonra yıxacaqsınız.

İyunun 24-də doğum günündə prezident səlahiyyətlərinin Elçibəydən alınması əslində insanlardan asılı idi. Artıq Əbülfəz Elçibəyi əvəz edənlər onun doğum gününə bu “hədiyyəni” hazırladılar və bunu həyata keçirdilər.

Nemət Orucov

gundemxeber.az