Arzu Abdullayeva: “İqtidar anlamır ki, sərtləşmə müvəqqəti effekt verə bilər”

“Gündəm Xəbər”in suallarına bu dəfə Helsinki Vətəndaş Assambleyasının Azərbaycan Bürosunun sədri, hüquq müdafiəçisi Arzu Abdullayeva cavab verib. Hüquq müdafiəçisi əsasən Milli Məclisin qəbul etdiyi amnistiya aktından, bunun siyasi məhbuslara aid edilib-edilməyəcəyindən, ehtimal olunan əfv fərmanından, Azərbaycan iqtidarının davranış üslubundan və bunun verə biləcəyi acı nəticələrdən, habelə beynəlxalq qurumların seçki öncəsi ölkəmizə diqqətindən danışıb.

-Arzu xanım, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü və təklifi əsasında mayın 7-də Milli Məclis amnistiya aktı qəbul edib. Bu qərar təxminən 9 min məhkuma tətbiq ediləcək. Bir hüquq müdafiəçisi olaraq bu hadisəni necə qiymətləndirirsiniz?
- Əlbəttə ki, bir hüquq müdafiəçisi olaraq mən istənilən humanist addımı dəstəkləyirəm. Əsas odur ki, insanlar uzun illərdən sonra öz ailəsinə qovuşsun, cəmiyyət üçün lazımlı şəxslərə çevrilsin. Biz hər zaman qeyd edirik ki, amnistiya əfvdən yaxşı tədbirdir. Çünki burada söhbət hansısa şəxslərdən deyil, maddələrdən gedir. Yəni bu maddə üzrə hər bir məhkum yaranan şəraitdən bəhrələnə bilir. Ancaq onu da qeyd etməliyəm ki, amnistiya aktı geniş və daha çox məhbusa şamil olunduğu və burada aktın konkret məhkuma deyil, maddələr üzrə tətbiq edilməsi korrupsiya üçün imkan yaradır. Daha doğrusu burada məhkumun yalvarıb-yaxarması üçün yer saxlanılır. Mən Amnistiya Aktı haqqında qanun layihəsinə diqqət eləmişdim. Orada incə bir məqam var idi. Məsəl üçün, qeyd edilirdi ki, amnistiya aktı bu və digər maddələrə tətbiq edilə bilər. Buna oxşar ifadə var idi, amma bunun qəbul edilən variantda qalıb-qalmadığını deyə bilmərəm. Lakin hər kəsə bəllidir ki, məhz bu ki, bu ifadəyə görə, kimlərsə yalvaracaq və ya rüşvət verməyə çalışacaq ki, onların həbsdə olan yaxınları bu amnistiya aktının təsir dairəsinə düşə bilsin. İkincisi, məqbul olunmayan məqam odur ki, siyasi məhbusların ittiham edildiyi maddələr ümumiyyətlə amnistiya aktına salmayıblar. Bu yaxşı hal deyil. Bütün hallarda biz ümid edirik ki, bu akt xəstə adamlara şamil oluna bilər. Digər tərəfdən, ağır cinayət törədən insanlar azad olunacaq, amma cinayəti olmayan və sifarişlə həbs edilən insanlar, habelə cinayəti çox olmayan məhkumlar həbsdə qalacaq. Bunun əvəzində daha ağır cinayət törədənlər, o cümlədən-dələduzlar, xuliqanlar azadlığa çıxa bilər. Mənim mövqeyim belədir ki, əgər bu aktın tətbiq ediləcəyi məhkum yaxşı insandırsa, cəmiyyət üçün təhlükəsi yoxdursa, onun həbsdən azad olunması müsbət haldır. Eləcədə bu akt təsadüfən hansısa siyasi məhbusa şamil olunsa və həmin şəxs azadlığa çıxsa, mən onu təbrik edəcəyəm.
- Əgər bu akt siyasi məhbus elan edilən insanlara tətbiq edilməsə, bu siyasi konyuktura hesab oluna bilərmi?
- Mən yuxarıda qeyd etdiyim kimi, aktda belə bir ifadə salınıb ki, bu amnistiya aktı bu və digər maddələrə tətbiq edilə bilər. Bəli, ola bilsin ki, burada əl yeri qoyulub. Yəni sən yalvarsan, xahiş eləsən, peşman olduğunu söyləsən, bu sənə münasibətdə də tətbiq edilə bilər. Bu artıq siyasi oyundur. Bizdə siyasi oyun gedir. Əlbəttə, bundan sonra əfv gözləniləcək. Düzdür, 28 May Respublika Günü münasibəti ilə hansısa əfvin veriləcəyi gözlənilmir. Ancaq kim bilir, bəlkə prezident seçkiləri qabağı belə bir əfv verildi. Məndə belə bir ehtimal var.
- Çoxlu sayda insan azadlığa buraxılacaq. Onlar işsizdirlər, çoxunun yaşaması üçün evi belə yoxdur. Üstəlik bu insanların yararlı şəxsiyyət kimi cəmiyyətə qaytarılması üçün reabilitasiya prosesi aparılmayıb. Bütün bunlar problem yaratmayacaq ki?
- Əslində mən bunu nəzərə alaraq yuxarıda qeyd etdim ki, cinayət törədən şəxslər, dələduzlar, cibgirlər və sair azad olaraq cəmiyyətin canına düşəcəklər. Bunun müqabilində siyasi əqidəsinə görə cinayət törətməyib sifarişlə həbs edilən günahsız insanlar isə həbsxanada qalmalı olacaqlar. Əlbəttə belə bir ordunun ortaya çıxması və üstəlik onlarla reabilitasiya prosesisinin aparılmaması cəmiyyətdə problem yaradır. Ancaq həm də bu maddələrə təsadüfi şəxslər düşə bilər. Eləcədə nəzərə alın ki, bizdə hansısa işə görə, məhkəməyə pul verərək işi udmaq, kimisə həbsə göndərmək adi məsələdir. Mən bu hala çox heyfslənirəm, amma reallıq bundan ibarətdir. Hesab edirəm ki, azadlığa buraxılan insanlarla bağlı ciddi iş aparılmalı, onların həbsdən sonrakı fəaliyyəti üçün şərait yaradılmalıdır. Əks təqdirdə, bu ciddi problem yaradacaq. Və bunun da zərbəsini cəmiyyət çəkəcək.
- Hazırda insan haqlarının durumunu necə qiymətləndirirsiniz, bizsə seçki öncəsi vəziyyət normaldır, yoxsa siyasi repressiya aparılır?
-Heç şübhəsiz ki, siyasi repressiya var və bu proses aparılır. İki gün əvvəl mənə məlumat verildi ki, DİN-in Müvəqqəti Saxlama Təcridxanasında inzibati qayda da cəza çəkən NİDA Gənclər Təşkilatının fəallarının başlarını məcburi şəkildə qırxıblar. Bu insanlara qarşı təqib həyata keçirilir. Ən acınacaqlısı budur ki, bu təqib həbsxanada aparılır. Bu çox pis haldır. Görünən budur ki, məqsəd bu gənc fəalları alçatmaq, mənliyinə toxunmaqdır. Həmdə bu cür tədirlərə əl atmaqla sanki bu gəncləri qorxudur, onlara təzyiq edirlər. Amma bu davranış həm də o deməkdir ki, qarşı tərəfin özü qorxu içindədir. Buna görə də, təzyiqlər göstərirlər k, başqaları bundan ibrət alaraq prosesə qoşulmasın. Çünki özlərinə təhlükə görürlər. Bu mənada bir növ qorxudurlar, çünki özləri qorxurlar. Amma bu daha pis haldır. Çünki cəmiyyət daha çox hirslənir və hiddətlənir, nəticədə nifrət artır. Əslində bu belə olmamaldır. Seçki öncəsi iqtidar gərək mülayim addımlar atsın, liberal düşüncəyə üstünlük versin. Başqa sözlə repressiyalar deyil, yaxşı sosial siyasət yeritsin. Çalışıb normal və sivil ölkələrdə olduğu kimi gerçək siyasi rəqabət aparsın. Eləcədə prosesləri insanlıq, qanun, əxlaq çərçivəsində aparsın, insan haqlarına riayət etsin. Daha repressiyalara əl atmaqla, insan haqlarını təftiş etməklə bunu aparmaq olmaz. Çünki nə zamansa bunun nəticəsi çox mənfi qurtaracaq.
- Nə mənada mənfi qurtara bilər?
- Yəni xalqın tam halda ayağa qalxması baş verə bilər. Daha doğrusu xalqın deyil, kütlənin ayağa qalxması baş verə bilər. Bu qorxulu amildir. Bir var siyasətçinin arxasında hansısa qüvvə və elektorat ayağa qalxır. Xalqın ayağa qalxması yaxşı haldır. Amma kütlənin ayağa qalxması çox pis durum yaradar, çünki bu artıq dağıdıcı qüvvəyə malikdir və heç nəyə baxmır.
- Yaxın dövr üçün belə bir ehtimal varmı?
- Bu birbaşa hakimiyyətin aparacağı siyasətdən asılıdır. Əgər normal seçki kampaniyası aparılsa, normal siyasət tətbiq olunsa bu yaxşı haldır. Amma hakimiyyət hər şeyə kinlə, istehza ilə yanaşırlar, repressiyalara üstünlük verirlər. Bu çox mənfi rol oynayacaq. Heç kimin sözünə baxmamaq, heç nəyə riayət etməmək heç də yaxşı nəticə verməyəcək. Ən pisi budur ki, bu davranış hər məsələdə mənfi nəticə verəcək. Qarabağ bizim üçün əzizdir və biz onu geri qaytarmaq istəyirik. Biz dünyada yaxşı dövlət olmalıyıq, özümüz haqqında müsbət rəy yaratmalıyıq. Ancaq indi Qarabağ bizdən uzaqlaşır. Çünki beynəlxalq təşkilatlar Ermənistana nə deyirlərsə, bu ölkə ona riayət edir. Ancaq Azərbaycan hər şeyə yox deyir. Bu baxımdan da Qarabağ bizdən uzaqlaşır. Baxın, Gürcüstan hakimiyyəti bu ölkəyə gəlmək istəyənlərə ümumiyyətlə vizanı götürdü. Xarici qonaqlar hava limanindan düşüb pasportu təqdim edirlər və sonrada sərbəst şəkildə bu ölkəyə daxil olurlar. Daha onlardan viza, əlavə sənədlər tələb edilmir. Ancaq Azərbaycan hava limanında belə viza sisteminin tətbiqini aradan qaldırdı və bu istiqamətdə qanunları sərtləşdirdi. İndi xaricdən Azərbaycana gəlmək istəyən şəxs daha çox problemlərlə üzləşir. Əlbəttə ki, belə addımlar bizi Avropadan uzaqlaşdırır, svilizasiyadan kənarda tutur. Bir neçə il əvvəl Gürcüstanla Azərbaycan daha inkişaf edən ölkə kimi sivil görünürdü.Ancaq indi Azərbaycanda daha da əyalətləşmə prosesi gedir.
- İlham Əliyev artıq seçkilərdə iştirakını anonsu edərək dedi ki, qarşıdan gələn 5 il müddətinə Azərbaycanda bütün problemlər öz həllini tapacaq. Sizcə, Əliyevin üçüncü dəfə prezident olması Dağlı Qarabağ ermənilərinin əlinə bəhanə verə və onlar dünyaya çar çəkərək ömürlük hakimiyyət altında yaşamaq istəmədiklərini söyləyə bilərlərmi?
- Əlbəttə, sizin bu yanaşmanızda həqiqət var və elə proseslər də buna doğru gedir. Avropalılar da bilir ki, bu legitim olmayacaq. Üstəlik iki dəfən artıq prezident seçilmək haqqında referendum dəyişkliyi İlham Əliyev prezident olduğu zaman qəbul edilib. Və qanuna əsasən bu ona tətbiq oluna bilməz. Ancaq çox əfsuslar olsun ki, İlham Əliyev bu addıma getdi.
-ATƏT Parlament Assambleyasının sədri Azərbayanda səfərdədir. Siz onunla görüşdünüznü?
-Bəli, görüşdüm.
- Belə iddialar var ki, hakimiyyətin kürü diplomatiyası öz bəhrəsini verib və hətta xaricdən gələn diplomatlar burada hakimiyyətin istədiyi və müəyyən etdiyi şəxslərlə görüşürlər...
- Yox, belə bir şey yoxdur. Mən iştirak etdiyim görüşdə hamı var idi. Əksəriyyəti də müstəqil QHT-lər idi.
- Beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanda nə dərəcədə aktiv fəaliyyət göstərirlər?
- Mənə elə gəlir ki, beynəlxalq təşkilatlar 2008-ci illə müqayisədə daha aktiv fəaliyyət göstərirlər. Bu açıq-aydın görünür. 2008-ci ildə ümumiyyətlə seçki hiss olunmurdu. Ancaq indi cəmiyyət də başqa cürdür, beynəlxalq təşkilatlar isə vətəndaş cəmiyyəti qurumları ilə görüşürlər, hakimiyyətlə danışıqlar aparırlar. Yəni vəziyyət pozitiv mənada yaxşıdır.
- Sizcə, seçkilərə zaman azaldıqca hakimiyyət yumşalacaq, yoxsa sərtləşmə xəttinə üstünlük verəcək?
-Məncə, iqtidar anlamır ki, sərtləşmə müvəqqəti effekt verə bilər, amma bütövlükdə bu onun ziyanına işləyəcək.
HÜSEYN ABBASOĞLU