“Seçmələr” rubrikasında I Qarabağ müharibəsi zamanı döyüşlərdə iştirak etmiş, hal-hazırda AXH “Qurultaya Hazırlıq üzər Təşkilat Komitəsi”in üzvü Həsən Həsənovla, İsgəndər Həmidovla bağlı xatirələrini yada saldıq.

-Həsən bəy, sabiq Daxili İşlər naziri, mərhum general-leytenant İsgəndər Həmidovla münasibətlərinizin kökləri hara bağlanır?

-İsgəndər bəyə mərhum deməyə hələ də dilim gəlmir. O, bizim üçün hər zaman yaşayacaqdır. Biz onun torpaqlarımızın azad olması, xalqın rifahına xidmət edəcək hökumətin qurulması üçün cızdığı yolu gedirik, gedəcəyik də.
Bəylə tanışlığımız hələ xalq cəbhəsi yaranmamışdan əvvəl, 1986-1987-ci illərə təsadüf edir. O zaman qaynım Suraxanı rayonunda raykom, İsgəndər bəy isə abaxeis işləyirdi.

-Sonralar AXC blokuna qoşulan, daxili işlər naziri vəzifəsinə irəli çəkilən İskəndər Həmidovun xalq üçün əsas hansı fəaliyətlər göstərirdi?

-İsgəndər bəy çox kritik zamanda daxili işlər naziri oldu. O, ölkədə cinayətkarlıq, özbaşınalıqla mübarizə aparıb stabillik yaratmaqla yanaşı, ona aidiyyatı olmayan başqa vəzifələri də öz öhtəsinə götürmüşdü. Bilirsiniz ki, Qərbi Azərbaycandan 230-250 min soydaşımız ev-eşiklərindən didərgin salınmışdı. Bu qədər çox qaçqının yerləşdirilməsi, özünümüdafiə batalyonlarının yaradılması, hərbi əməliyatlarının planlaşdırılması, əhalinin ərzağa olan tələbatını ödəmək üçün qonşu Rusiya ilə İrandan alverçilərin mallarını rahat şəkildə gətirib həm xalqın cibinə, həm də öz xeyrlərinə uyğun ticarət etməsinə şərait yaradılması və s. fəaliyyətləri həyata keçirirdi.
Məhz İsgəndər bəyin yaratdığı hərbi birləşmələr düşmənə sarsıdıcı zərbələr endirdi. Ağdərə kimi strateji əhəmiyətli yaşayış rayonu azad edildi. Xankəndiyə yol açıldı, hətta döyüşə-döyüşə şəhərin 7 km qədər irəlilədik.

-Həsən bəy, Ayaz Mütəllibov çıxışlarında tez-tez deyirdi ki, “mənim əlimdə OMON-dan başqa heç bir güc birlikləri yox idi”. Sizcə eks-prezident İsgəndər bəyin gücündən niyə istifadə etmədi və ya edə bilmədi?

-Bilirsiz, 1988-ci ildə Qarabağ separatçılığı baş qaldıranda, Ağdamda Bəxtiyar ilə Əli adlı gənclərimizin şəhid edilməsi, Qərbi Azərbaycandan soydaşlarımızın deportasiyası, Sumqayıt hadisələri, ən sonda 20 Yanvar faciəsindən sonra biganə qalan Vəzirov, ardınca da Mütəllibov iqtidarına qarşı bəydə ikrah yaratdı. Üstəgəl Ayaz Mütəllibov ölkədən Rus qoşunlarını çıxarmarılması üçün ciddi səy göstərmirdi. Ona görə də bəyə nəinki Daxili İşlər naziri, hətta onun üstünə Müdafiə, Ədliyyə naziri vəzifələrini də təklif etsəydi qəbul etməzdi.

-İsgəndər bəyin Daxili İşlər naziri təyin olduqdan sonra onu gözü götürməyən qüvvələr kimlər idi?

-Bəyi gözü götürməyənlər çox idi. Mən diqqətinizi daha çox Gəncə qiyamı, Mart hadislərinə çəkmək istəyirəm. Məhz İskəndər bəy, istefa verdikdən sonra nazirlikdə laxlamalar baş verdi və o ağırlığını itirdi. Bunun da məntiqli nəticəsi qiyamların baş verməsi ilə nəticələndi.

-Belə çıxır ki, həmin qiyam rəhbərlərinin İskəndər Həmidovla ədavətləri vardı?

-Ədavət deməzdim. Amma bir həqiqət var ki, Sürət Hüseynov Qarabağdakı döyüşlərdəki fəaliyyəti ilə diqqət çəkmişdi, bəyin nazir olduğu vaxtda da qiyam-üsyan qaldırmadı. Elə ki, Elçibəy hökuməti süqut etdi, onu əvəz edən yeni iqtidar əvvəlcə Sürət Hüseynovun gücündən istifadə etmək üçün onu Baş nazir vəzifəsinə irəli çəkdi. Milli Qəhraman kimi də xalqa təqdim edirdi. Amma bir il keçmədi Sürət Hüseynov yüksək vəzifədən vurularaq vətən xaini elan edildi. Yəni sabiq Milli Qəhramanı o həddə çatdırdılar. İsgəndər bəy vəzifədə qalsaydı Sürətin bu qədər irəli getməsinə imkan verməzdi.
Qaldı ki, Mart hadisələrinə o da eyni ssenari üzrə həyata keçirildi. OMON-un tərk silah olması söhbəti 1993-cü ildə də olmuşdu, amma silahlı münaqişə əvəzinə tribuna üsyanları ilə nəticələndi, qısa müddət sonra da səngidi. Allah Rövşən Cavadova qəni-qəni rəhmət eləsin çox igid, döyüşkən, qorxmaz oğul idi. Daxili-xarici qüvvələr onu iqtidara qarşı qoyaraq qana gətirib çıxardılar.
Kresloları ələ keçiriən acgözlərə Rövşən Cavadov kimi qaraya qara, ağa ağ deyən, öz payını daim tələb edən Sürət Hüseynov mütləq aradan götürülməliydi. Ən maraqlısı da odur ki, OMON qüvvələrinin darmadağını və Rövşən Cavadovun qətlə yetirilməsindən sonra İskəndər bəyin deputat mandadı ləğv edilərək həbs olunur. Vaxtı ilə Hacı Əbdül Milli Məclisdə dediyi “Leylək bir-bir sizi dənləyəcək” ifadəsi baş verdi.

-İsgəndər bəy vəzifədə olsa idi, bu qarşıdurmaların qarşısını almaq olardımı?

-İsgəndər bəyin həm nüfuzu, həm də sərəncamında DİN-ki qüvvələrdən başqa Tərtər, Ağdam batalyonlarını qüvvələri vardı. Ona görə o qiyamlar yalnız daxildəki qüvvələrin əliyllə planlaşdırılsa bunun qarşısını almaq olduqca asan idi. Amma xarici qüvvələrin müdaxilələri əl-qolumuzu bağlayırdı. Amma düşünür, inanıram ki, bəy qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün hər vasitə ilə əlindən gələni edəcəkdi. Ən azından Rövşən Cavadov kimi bir qəhraman öz gülləmizlə öldürülməyəcəkdi.

-Həbsdə İsgəndər bəy nə işlə məşğul idi?

-Bəy 9 illik məhbus həyatının çoxunu təkkameralı otaqda keçirdi. Daha çox quran mütaliyəsi və idmanla məşğul olardı.

-Həbsdən çıxan İsgəndər bəyin ilk fəaliyyəti nə oldu?

-Bozqurd partiyasını yenidən dirçəltdi. 2004-cü ildə “Demokratik qurum yaratdı”. Bozqurd da daxil olmaqla bir neçə partiyalar bu quruma daxil oldu. 2005-ci ildə parlament seçkiləri dönəmində “Vətəndaş Cəmiyyəti Seçki Bloku” təşkilatını yaratdı, özü isə sədr oldu. Seçki saxtakarlığına etiraz olaraq 4 dəfə geniş kütləvi mitinqlər keçirdik. 2007-ci ilin mayında da kütləvi mitinqimiz oldu. Həmin mitinqin əsas təşkilatçısı İskəndər bəy ilə rəhmətlik general İlqar Qasımov idi. Yəni bəy heç vaxt mövqeyindən, mübarizəsindən çəkilmədi.

-AXH-da İsgəndər bəylə çiyin-çiyinə olmusunuz, bu təşkilatı yaratmaq ideyası hardan qaynaqlanır?

-Bu ideya 6-7 il idi beyinlərdə gəzirdi. İskəndər bəy, bu hərəkatı yaratmaqla bütün sağlam müxalifət partiyalarını bir araya gətirmək və rejimə qarşı daha mütəşəkkil, vahid cəbhə şəklində siyasi mübarizə aparıb, dəyişiklik istəyirdi. Hətta siyasətə tüpürüb gedən insanları da yenidən canlandırıb mübarizəyə qoşulmasıya nail olduq. Bəy heç vaxt vəzifə, post düşkünü olmayıb. Bu hərəkatı yaratmaqda onun məqsədi xalqın hüquqlarını bərpa etmək, torpaqlarımızın işğaldan azad olunması üçün effektiv addımlar atmaq, güclü dövlətçilik yaratmağa nail olmaq idi. Bu yolda bəy bizim üçün əsas ilham verici şəxs idi.

-İsgəndər bəyin qəfil ölümü AXH-ni laxlatdımı?
-Birmənalı olaraq bəli. Amma buna baxmayaraq bizlər toparlanıb, bəyin ideyasını yaşadacaq və AXH-ni irəli aparacağıq.

-İsgəndər Həmidovun şəxsiyyət xəzinəsindən özünüz üçün hansı nümunələri götürdüz?
-
Sadəlik, təmənnasızlıq, kişilik.
Kənardan çoxları üçün sərt, kobud təəsürat oyatsa da, bəy çox sadə bir insan idi. Özü durub insanlara çay süzər, qarşılarına yemək gətirib qoyardı. Daim sadə, kasıb insanların arasında olar, tez-tez də deyərdi ki, “çalışın manatlıq çayxanalarda outrun”. Elə bir insan olmazdı ki, kimsə ona ağız aça və sözü yerdə qalardı. Bəy bacardığı qədər ehtiyacı olan insalara kömək edərdi. Həmçinin deyərdi: “Məni sığallayın evimi də verərəm, amma güclə, zorla nəsə qoparmağa çalışmayın”. Onun vücudu başdan ayağa kişilik məktəbi idi.
İskəndər Həmidov Azərbaycan üçün böyük oğul, dövlətçilik, torpağımızın azad olunması üçün canından keçməyə hazır döyüşçü idi.

Abdulla İsmayıloğlu