Mətanət Əzizova: “Biz başa düşürük ki, bəzi yüksək rütbəli məmurların əli bu işdə var”

gundemxeber.az 2012-ci ildə Azərbaycanda qadın siyasəti, bu siyasətin yaratdığı nəticələr, eləcədə cinsi və məişət zorakılığı, insan alveri kimi mövzular haqqında suallara Qadın Krizis Mərkəzinin rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Mətanət Əzizova cavab verib.

- Mətanət xanım, rəhbərlik etdiyiniz Qadın Krizis Mərkəzi 2012-ci ildə hansı istiqamətdə fəaliyyət göstərib, ötən illə müqayisədə bu il irəliləyişlər varmı?
- Əgər siz ümumilikdə bu sahədəki atmosferi nəzərdə tutursunuzsa, deyim ki, ötən illə müqayisədə bu il böyük dəyişiklik olmayıb. Əksinə, bu il də bizə əsasən ailədaxili zorakılıqlarla bağlı müraciətlər daxil olub və üstünlük təşkil edib. 2006-cı ildən bu yana vəziyyət dəyişilməz qalıb. Müraciətlərdə birinci yerdə ailə zorakılığı məsələsi gəlir. Əgər, bizə 2006-cı ildə müraciət edənlər daha çox ailədə psixoloji zorakılığın, xasiyyətlərin uyğunsuzluğu, ailə daxili münaqişələr məsələsini qaldırırdılarsa, 2012-ci ildə edilən müraciətlərdə fiziki zorakılıq daha da dərinləşib və sərt formaya keçib. 2012-ci ildə qadınlar daha çox döyülmə faktına görə müraciət ediblər. Burada işgəncələr, fiziki və psixoloji zorakılıq nəzərdə tutulur. Bu hallar da istər-istəməz boşanmaların sayının artmasına gətirib çıxarır. Həm də bizim mediator qrupu var. Biz problemli ailələrə bu qrupu göndərməklə psixoloji problemləri üzə çıxarıb həll etmək və ailənin dağılmamasına nail olmağa çalışırdıq. Çox zaman da bizim addımlarımız effektiv olur və nəticə verirdi. Amma indi bunu etmək çox çətindir və biz təklif edə bilmirik ki, barışın, ailəni dağıtmayın. Çünki burada söhbət qadının və uşağın təhlükəsizliyindən gedir. Bizə müraciət edənlərin arasında bu qrup üstünlük təşkil etdiyindən məcbur olub hüquq mühafizə orqanlarına müraciət edirik ki, qadının təhlükəsizliyi təmin olunsun.

- Hüquq mühafizə orqanlarına etdiyiniz müraciətlərin nəticəsi olurmu?
- 2011-ci ildə bu müraciətlərin nəticəsi olurdu. Və ya məhkəmələr zorakılıq törədən şəxsə müəyyən müddətə cəza verirdi. Ancaq 2012-ci ildə döyülmə faktı cinayət məcəlləsindən çıxarıldı və inzibati xəta kimi qiymətləndirildi. Yəni bu gün ailədə qadını döyən kişi məhkəmə qərarı ilə 200-500 manat arasında cərimə edilir. Və bununla da iş bitir. Odur ki, ailə zorakılığına məruz qalan qadının hüququnu çətinliklə müdafiə edirik. Ancaq biz bir nəticə əldə etmişik. Yəni ailə zorakılığı ilə bağlı Avropa Məhkəməsinə iş göndərmişik. Qadın ailədə abort edilməyə məcbur edilib, zorakılıq və işgəncəyə məruz qoyulub. Ancaq acınacaqlıdır ki, yerli məhkəmələr bu işdə cinayət tərkibi görmədilər. Biz ümid edirik ki, Avropa Məhkəməsi ailə daxili zorakılıqla bağlı ədalətli qərar çıxaracaq. Biz bunu strateji iş hesab edirik. Əgər bunu uda bilsək çalışacağıq ki, bu sahədə qanunvericilikdə dəyişiklik olsun. Yəni ailədə zorakılıq törədən insana qarşı cəza ağır olsun. Əgər Avropa Məhkəməsi müsbət qərar çıxarsa, bu president olacaq. Onu da deyim ki, son zamanlar bizə boşanmalar, uşağın kimlə qalması və aliment probleminə dair çoxlu müraciətlər daxil olur. Təcrübə göstərir ki, boşanmadan sonra kişilər aliment ödəməyə maraq göstərmirlər. Neçə illərdir ki, biz təklif edirik ki, xüsusi fond yaradılsın. Bu zaman aliment ala bilməyən qadına bu fonddan pul ödənsin. Sonra da alimenti ödəməyən kişiyə məcbur edilsin ki, alimenti həmin fonda ödəsin. Ancaq bu təklifimiz qəbul edilməyib. Rusiyada bu məsələ gündəmdədir. Əslində buna görə, kişinin əmlakı müsadirə edilə və aliment bu yolla ödənilə bilər.

- Azyaşlı qızların ərə verilməsinə dair sizə şikayətlər daxil olurmu?
- Erkən nigahlarla bağlı müraciətlər olur. Çox zamanlar deyilir ki, erkən nigah halları cənub zonada daha çoxdur. Ancaq demək olar ki, müxtəlif bölgələrdə bu problem var. Elə Bakı kəndlərinin özündə erkən nigah məsələsi çoxdur. Bəzən qızlar zəng edib deyirlər ki, məni öz qohumuma nişanlayıblar və məktəbdən də çıxarıblar, təhsilimi davam etdirməyə imkan verilmir və s. Bu hallarda biz həmin qızın oxuduğu məktəblə və ya Təhsil Nazirliyi ilə əlaqə saxlayırdıq. Sonra da belə ailələrə gedib anladırdıq ki, bu cinayətdir. Bir neçə belə faktlar olub və biz qızların təhsillərini davam etdirməsinə nail olmuşuq.

- İnsan alveri ilə bağlı müraciətlər hansı həddədir?
- Düzdür, bizə bu sahədə çoxlu müraciətlər daxil olmayıb. Ancaq valideynlərin müraciəti olub və onların şübhəsi olub ki, qızlarını başqa ölkələrdə satıblar. Burada əsasən Türkiyənin adı çəkilir. Məsələn, 2012-ci ildə Pakistan və Hindistanda satılan qızlardan məlumat var idi. Burada biz daha çox məlumatlandırma və istiqamətləndirmə işləri görmüşük. Çünki bu məsələdə biz bir neçə QHT ilə əməkdaşlıq edirik. Yəni məhkəmə yolu ilə dəstək göstərilir. Bu il sənədli film də çəkmişik və film real olaraq insan alverinin qurbanlarının həyatından bəhs edir. Bu filmin təqdimatını etmişik, ictimai müzakirələr keçirmişik. Burada məqsəd məlumatlandırma və maarifləndirmə olub. Hətta təklif edilirdi ki, bu film məktəblərdə və televiziyalarda göstərilsin ki, insanlarımız bu problemin olduğunu görsünlər. Çünki hər bir şəxs insan alverinin qurbanı ola bilər. Həm də insan alveri deyəndə çox adam düşünür ki, qurbanlar əsasən qadınlar olur və bu da cinsi istismarla bağlıdır. Amma bu filmdə biz uşaqların dilənçiliyə, kişilərin isə əmək istismarına məcbur edilməsini də komplekt şəkildə göstərdik.

- Azərbaycan hökumətinin qadın siyasəti nə dərəcədə qaneedicidir?
- Azərbaycan BMT-nin Diskriminasiya haqda konvensiyaya qoşulub. Bu konvensiyaya görə, bir neçə addımlar atılmalı və ölkədə elə şərait yaradılmalıdır ki, qadınlar diskriminasiyaya məruz qalmasın. Məsələn, insan alveri haqqında, kişi və qadın bərabərliyi, zorakılığa qarşı qanunların qəbulu bununla bağlıdır. Konvensiyada şərtlərdən biri də qadın problemləri ilə məşğul olan xüsusi strukturun yaradılması idi. Hansı ki, bu qurum qadın problemi ilə məşğul olmalı və gender bərabərliyini təmin etməlidir. Məsələn, bəzi ölkələrdə nazirliyin tərkibində gender bərabərliyi üzrə məsləhətçi var və o çalışır ki, gender bərabərliyi pozulmasın. Bizdə isə Ailə, Qadın və Uşaq problemləri üzrə Komitə yaradıldı.

- Bu komitənin fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
- Qadın Krizis Mərkəsi bu sahədə ən aktiv QHT-lərdən biridir. Biz beynəxalaq və yerli QHT-lərlə əməkdaşlıq edirik, KİV-lə işgüzar münasibətlərimiz var. Məsləhətçi və mütəxəssis kimi başqa ölkələrə dəvət edilirik, təcrübə mübadiləsi keçirik və s. Amma bu komitə hesab edir ki, biz ümumiyyətlə yoxuq. Əgər hansısa tədbir keçirirlərsə bizi ora dəvət eləmirlər. Çünki bu komitəyə tənqidi münasibət göstəririk. Hesab edirik ki, bu formal təşkilatdır və biz onların hansısa nəticə əldə etdiyini görməmişik. Onların hesabatlarına baxırıq, hansısa seminarlar keçirirlər, ailə zorakılığına məruz qalan insanlarla bağlı regionlarda sığınacaqların açıldığı haqqında danışılır. Amma yerli QHT-lər informasiya verirlər ki, belə sığınacaq yoxdur. Baxmayaraq ki, bu komitə həm beynəlxalq qurumlarla, həm də ölkə daxilində keçirdiyi görüşlərdə sığınacaqlar açmasına dair məlumat verir. Həm də biz bir neçə dəfə bu komitəyə şikayətçi göndərmişik, amma nəticəsini görməmişik. Həm də burada təfəkkür məsələsi var. Çoxu olmasa da, bir qisminin təfəkkürünə görə, Azərbaycan qadını müqəddəsdir, onu ailədə heç kim incitmir, narazılıq yoxdur, Azərbaycanda insan alveri yoxdur və kim bu haqda danışırsa ölkənin düşmənidir. Belə təfəkkürlü insanlar komitədə nə qədər çox otursalar bir o qədər də nəticə əldə edilməyəcək. Əslində QHT-lər cəmiyyətin içində olur, problemləri ictimailəşdirirlər. Komitənin işi isə bu problemlərin həlli istiqamətində addımlar atmaq olmalıdır. Əslində komitənin bu sahədə ciddi nəticələri olsa istənilən QHT çalışar ki, onlarla əməkdaşlıq münasibətlərində olsun. Bu gün biz komitə ilə belə əməkdaşlıqda artıq maraqlı deyilik, çünki ortada nəticənin olduğunu görmürük.

- Bir müddət əvvəl insan alveri məsələsini mətbuatda ictimailəşdirdiyinizə görə təhdid olunduğunuz haqda məlumat yayıldı və hətta bu məsələyə Daxili İşlər Nazirliyi səviyyəsində müdaxilə olunduğu qeyd edildi. Bu haqda bir nəticə görüldümü, sizi təhdid edən və sonra da qorxudan şəxsin kimliyi bəlli oldumu?
- Mən həqiqətən bu problemi yaşamışam. İnsan alverinə qarşı milli koordinatorun Milli Məclisdə hesabatına münasibətimizi bildirmişəm. Bundan sonra mənə yazdılar ki, problemlə üzləşə bilərəm, çünki müsahibəmlə kimlərisə hirsləndirmişəm. Əvvəlcə buna fikir vermədim, amma bu xəbərdarlığın üzərindən 3-4 gün keçəndən sonra evimin yanında mənə hücum edildi. Mən buna da, fikir verməyə bilərdim. Amma bu hücumdan qabaq mənə xəbərdarlıq edəndə demişdilər ki, oğlundan muğayat ol. Mən də düşündüm ki, əgər mənə hücum edirlərsə, sabah da övadıma qarşı addım atıla bilər. Mən də polisə şikayət etmək istədim, amma düşündüm ki, yaşadığım Nizami rayonunda polisə ərizə yazsam it-bat olacaq. Ona görə də bu haqda mətbuatda çıxış etdim və problemi ictimailəşdirdim. Bundan sonra məni DİN-ə dəvət etdilər. Orada ərizə yazdım və söz verdilər ki, məsələni ciddi şəkildə araşdıracaqlar. Hətta mənə hücum edənin fotorobotunu hazırladılar. Çünki mənə hücum edən insanın siması yadımda idi. Mən onlara məni təhdid edən şəxsin adını da çəkdim. İndi DİN-dən məktub aldım. Onlar bildiriblər ki, bu işi Nizami rayon polis idarəsinə göndəriblər. Əslində ən qorxduğum bu idi ki, baş verdi.

- Sizi məktubla təhdid edən şəxsi şəxsən tanıyırsınızmı və adını DİN-də çəkdinizmi?
- Əlbəttə tanıyıram. Və adını da nazirin adına yazdığım ərizədə qeyd etmişəm.

- Hazırda iş nə yerdədir?
- Həftənin əvvəlində Nizami polisi ilə əlaqə saxlayıb maraqlanacağam. Hər halda yenə də ümid edirəm ki, bu şəxsi müəyyən edəcəklər.

- İnsan alveri haqqında fikirlərinizə görə təhdid olunmuş şəxs olaraq Azərbaycanda insan alveri sahəsində real vəziyyət haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Bu heç kimə sirr deyil ki, Azərbaycan vətəndaşlarını müxtəlif ölkələrə aparırlar. Məsələn, 2012-ci ildə Hindistanın bir saytı araşdırma aparıb. Orada kiçik bir şəhərdə həddindən artıq fahişlər var imiş. Yerli camaat da bundan polisə ərizə yazıb. Sayt qeyd edirdi ki, bu fahişlərin arasında Rusiya və Azərbaycandan gətirilən qadınlar çoxluq təşkil edir. Təsəvvür edin, Azərbaycanda hansı qadın Hindistanın kiçik və kriminal bir şəhərinə pul qazanmağa gedər? Böyük ehtimal var ki, qadınları bura gətiriblər və məcbur ediblər ki, fahişəliklə məşğul olsunlar. Rusiyaya göndərilən qadınların sayı artıb. Hətta bizə müraciət edən qadınların valideynləri onların izini tapsalar da, sonradan izi itirmişdilər. Artıq 6 ildir ki, qanunlar qəbul edilib, dövlət strukturları və QHT-lər seminarlar, maarifləndirici tədbirlər keçirirlər. Amma problem azalmaq əvəzinə artır.

- Niyə bu problem azalmaq əvəzinə artır?
- Məncə, bizdə insan alverçiləri kimi daha çox el arasında “Mamarozalar” və ya “stünyorlar” deyilən şəxsləri həbs edirlər. Hansı ki, bunlar arada gəzən vasitəçilərdir. Amma bu cinayətin əsas oyunçuları qalıblar kənarda. Biz başa düşürük ki, bəzi yüksək rütbəli məmurların əli bu işdə var. Ən azı sənədləri saxtalaşdırmaq və sərhədləri qanunsuz keçmək mümkün deyil. Nəyə görə Rusiyada hansısa generala insan alveri cinayətinə görə iş qaldırıb həbs edirlər, amma mən bu günə qədər eşitməmişəm ki, Azərbaycanda hansısa məmur buna görə həbs edilsin. İndi həbsdə olan Taleh Xasməmmədov insan alveri, qızları fahişəliklə məşğul olmağa məcbur edildiyi haqda araşdırma aparıb və burada hüquq mühafizə orqanlarından kimlərinsə əlinin olduğunu yazmışdı. Amma bu şəxsə qarşı cinayət işi qaldırıldı və həbs edildi. Eləcədə şimal regionunda yoxa çıxan iki azyaşlı qız uşağının da məsələsi qapalı qaldı. Mən özüm bir neçə məhkəmə işlərində qərarlarla tanış olmuşam. Orada insan alverinin iyi belə gəlmirdi. Hansısa fahişəni tutub insan alverçisi kimi təqdim etmək düzgün deyil. Çünki bu halda insan alveri ilə məşğul olanlar yenə də öz işlərini görürlər.
HÜSEYN ABBASOĞLU