“BBC” radiosunun Əfqanıstandan hazırladığı reportajda mağaralara sığınan evsiz-eşiksiz ailələrdən söhbət açılır. Bu barədə müsavat.com-un Avropadakı müxbiri yazır.

Bamiyan vilayəti daha çox 6-cı əsrdə Buddaya ucaldılmış nəhəng abidə ilə tanınır. Həmin abidə 2001-ci ildə Taliban tərəfindən partladılmışdı.
Reportajda deyilir ki, Buddist rahiblər tərəfindən bu qayalıqlar arasında süni mağaralar da salınıb. Qədimlərdə rahiblər bu mağaralarda müxtəlif dini ayinləri yerinə yetirərdilər. Ancaq indi həmin mağaralarda 700-ə yaxın əfqan ailəsi sığınacaq tapıb. Bu ailələrin şəxsi torpağı yoxdur, onlar özlərinə münasib ev də almaq iqtidarında deyillər.

Ramazan və onun xanımı Zəhra artıq 8 ildir ki, bu mağaraların birində yaşayırlar. Onların bir oğlu və iki qızı bu mağarada dünyaya gəlib. O uşaqlar da buradakı həmyaşıdları kimi məktəbə getmirlər.
“Əgər sən burada yaşayırsansa, deməli sənin oxumuş adam olmaq şansın yoxdur”, Ramazan jurnalistə bildirib. Yaxınlıqda məktəb yoxdur, həm də bu yoxsul ailələrin uşaqları işləməklə dolanışığa kömək etməlidirlər.

Ramazan arzu edir ki, hardasa başqa bir yerdə daha münasib bir ev tapaydı və daha yaxşı yaşayaydı. Ancaq o, başqa yerdə özünə evə tuta bilmir, çünki kirayə haqqı ödəmək imkanında deyil.

TALİBANLA GƏLƏN BƏLA

“BBC” bildirir ki, buradakı mağaralara sığınan insanların çoxu fəlakətlərdən keçib. Bamiyan vilayəti 1990-cı ildə Taliban tərəfindən işğal olunanda, bir çoxları ev-eşiyini qoyub qaçmalı oldu. Çünki sünni hərəkat olan Taliban şiə xəzərlərin evlərini oda verdi.

Bir müddət sonra geri dönən insanlar qoyub getdikləri evlərin yerində xarabalıqla qarşılaşdılar.
Əri Taliban tərəfindən öldürülən 47 yaşlı Həlimənin həyatı elə o vaxtdan tamamilə dəyişdi. Hazırda o, mağarada özü oğlu, gəlini və 3 nəvəsi ilə birlikdə yaşayır.


Mağaranın kələ-kötür ağ divarına əskidən qalma ailə fotoları yapışdırılıb. “Ev”in daş döşəməsinin üstünə isə xalça sərilib. “Burada yaşamaq heç vaxt asan olmadı”, Həlimə deyib.
Həlimə və onun gəlini güclə evə çörəkpulu qazana bilirlər. Bunun üçün onlar bütün günü toxuculuqla məşğul olurlar.

UNUDULMUŞLAR

Ailənin ən böyük var-dövləti tək uzunqulaq və bir neçə toyuqdan ibarətdir.
Bir neçə il öncə yerli məmurlar mağarada yaşayanlara torpaq sahəsi ayırmaq istəyiblər. Ancaq bu plan sonra nədənsə həyata keçməyib.

Mağara sakinləri deyiblər ki, təklif edilən torpaq uzaq və susuz bir yerdə olub. Həm də insanların ev tikməyə pulu belə yoxdur. Burada məskunlaşanlar deyirlər ki, onlar çoxdandır ki, hökumətin və hər kəsin yadından çıxıblar.

“Son 10 ildə buralarda biz hökumət nümayəndəsi görməmişik”, mağara sakinlərindən olan Əli Hüseyn deyir.


Mağaralar tutulandan sonra burada müəyyən işlər görülüb, bu tarixi yerin əvvəlki görkəmi süni şəkildə dəyişdirilib. Kimi tutduğu yerə qapı salıb, kimi “ev”inin üstünə çanaq antenası qoyub. Hətta günəş enerjisindən istifadə etmək üçün panellər də quraşdırılıb.

“Bu mağaralar bizə babalarımızdan miras qalıb, mağaralar boş olmalıdır və turistlər gəlib bu tarixi yerləri ziyarət etməlidir”, Bamiyan vilayətinin rəhbəri Qulam Əli Vəhdət deyib.


Qulam Əli Vəhdət bildirib ki, Kabulla danışıqlar aparır: “İstəyirik ki, mağaraya sığınan bu insanları daha münasib yerə köçürək”.

İTMİŞ MİRAS

Ancaq mağarada yaşayan insanlar Bamiyan vilayətinin yeganə problem deyil. Ramazan və Həlimənin evindən 5 dəqiqəlik məsafədə dağın içərisində böyük bir boşluq var. Əvvəllər orada Buddanın heykəli olub.

Taliban Buddanın bu nəhəng abidəsini dağıtmaq üçün qırıcı təyyarələri vurmaq məqsədi ilə istifadə olunan raketlərdən istifadə edib, daha sonra tanklardan abidəyə atəş açılıb. Sonra dinamitə əl atıblar. Ona görə də heykəlin əhatəsində uçma təhlükəsi əmələ gəlib. Və dağdan iri hissələr qopub hər an yerə düşə bilər.

BU FOTO 1997-Cİ İLDƏ, DAĞIDILMAMIŞDAN ƏVVƏL ÇƏKİLİB

“Biz kiçik Budda abidəsi olan yerdə stabilliyə nail olmuşuq, indi isə nəhəng Budda abidəsi olan yerdə bu işləri görürük. Dağdan hər hansı qopmanın qarşısını almağa çalışırıq”, UNESCO-nun Kabul üzrə rəhbəri Sara Naşadi BBC-yə belə deyib.

Əfqanıstanın UNESC-da olan təmsilçisi Qasım Fəzali BBC-yə deyib ki, Budda abidəsindən qalanları qorumaq bizim üçün son dərəcə vacib işdir: “Təəssüf ki, nəhəng Budda abidəsini əvvəlki kimi bərpa etmək mümkün deyil. Ancaq Buddanın kiçik abidəsini bərpa etməyə imkan var”.

Gələn ay mağara sakinləri ilə yerli hakimiyyət nümayəndələrinin görüşü nəzərdə tutulub. Bamiyan vilayəti 2015-ci il üçün Cənubi Asiyanın mədəniyyət mərkəzi elan olunub.

Vilayət sakinləri ümid edirlər ki, Bamiyan yenidən yerli və əcnəbi qonaqlar üçün cəlbedici ziyarət mərkəzlərindən biri ola bilər.

Mağara sakinləri arasında da gələcəyə inamla baxanların sayı artıb. Onlar da inanırlar ki, tezliklə onlara torpaq sahəsi ayıracaqlar, ev tikməyə pul verəcəklər.

Elbəyi Həsənli,Sürix