Əkrəm Əylisli:
"Erməni və Azərbaycan xalqlarının bəlalarından faydalanan,
karyera quran, gözəl villalar tikən, vəzifə tutan insanlar var."

Hökuməti islahatlara çağıran Azərbaycan Ziyalılar Birliyinin üzvü olan və bu günlərdə Rusiyada çap edilən “Daş yuxular” romanında Azərbaycan xalqını aşağıladığı iddiası ilə tənqid edilən Əkrəm Əylisli Azadlıq Radiosunun “Pen klub” proqramının qonağı olub.
- Əkrəm müəllim, xoş gördük.
- Xoş gününüz olsun.
- Siz verilişə gələnə qədər bir neçə dəfə zəng vurmalı oldum. Bu gün evinizin qarşısında aksiya keçirilib. Narahat olanlar varıydı ki, Əkrəm Əylisliyə təzyiqlər, təhlükə ola bilər, gələ biləcəkmi?
- Mən o təhlükəni hiss etmədim. Başa da düşmədim ki, bu aksiya nə üçündür, anlamadım.
- Niyə romanı Azərbaycanda yox, Rusiyada “Drujba narodov” jurnalında çap etdirdiz? Siz rusdilli məkanın diqqətini çəkməklə özünüzü tənqidlərdən sığortalamaq istəyirdiz?
- “Drujba narodov” məni 1960-cı illərdən çap edir. Son illər o jurnal mənə tez-tez müraciət edirdi ki, bizim müəllifimizə nə oldu? Bunların sözünü yerə salmamaq üçün bu əsəri tərcüməçiyə verdim. Baxdım ki, işlənməsinə ehtiyac var. Özüm tərcümə etməli oldum və onda üstündə xeyli dəyişiklik etdim. Axırı da bura dirəndi.
- Bu əsəri yazmaqda məqsəd nəydi?
- Bu mövzunun çətin olduğunu, cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmayacağını əvvəldən bilirdim. Bu iki xalqın fəlakəti üstündə çoxlu qazanc əldə edənlər, karyera quranlar var. Mən bilirdim ki, bu adamlar romanı qəzəblə qarşılayacaqlar. Açığı, mən burdan ermənilərə, Dağlıq Qarabağda yaşayan erməni vətəndaşlarımıza mesaj verdim.
- Nədir o mesaj?
- Mesaj verdim ki, siz elə bilməyin biz elədiyimiz pislikləri unutmuşuq. Pislik etmişik. Siz də etmisiz. Həmin pislikləri qoy sizin yazıçılar yazsın, qoy Xocalıda olanları desinlər. Mən mesaj verdim ki, Dağlıq Qarabağda erməni yaşayacaqsa, onu qorxutmalı deyilik. Erməniyə mesaj göndərdim ki, hələ hər şey itməyib, biz bir yerdə yaşaya bilərik.
- Sizi onda qınayırlar ki, romanda bəzi məqamlar yarımçıqdır. 1919-cu ildə Ədif bəyin əmri ilə bir kənddə ermənilər öldürülür. Amma o zaman ətraf qəzalarda olan qətliamlar, azərbaycanlıların öldürülməsi, bunu doğuran səbəblər yada salınmır.
- Mən tarixi əsər yazmamışam. Mən bir insanın taleyini yazmışam. Mən fincan barəsində söz deyirəmsə, deyə bilməzsiz ki, samovar haqda da yaz.
- Amma bu kənddəki qətliamdan yazırsızsa, bunu doğuran səbəbi də göstərə bilərdiz.
- Mən epik əsər yazmamışam. Bu “kamerni” əsərdir. Konkret temada yazılıb. Bədii əsər - əsər kimi yazılmalıdır. Elə bir böyük rus yazıçısı yoxdur ki, onu vətənə xəyanətdə ittiham etməsinlər. Qoqolu götürün, Rusiyanı ifşa edib.
- Bakıda Ermənistandan gələn qaçqınların, sizin təbirinizcə desək “yerazlar”ın yaşlı ermənini öldürməsinin, aqressiv olmalarının motivi də açılmır.
- Romanda Sumqayıt hadisələrindən söz düşəndə deyilir ki, bunu Azərbaycan alqı edə bilməzdi. Bunu ya “KQB” edib, ya da mafioz qruplara bölünən hökumət. Saday Sadıqlının arvadı Azadə xanım deyir iki, Qarabağdan qaçanları, ümidsiz, çörəksiz qalanları da düşün, özünü ermənilər üçün niyə öldürürsən? Mənə elə gəlir ki, bu, bədii cəhətdən çox da qeyri-kamil əsər deyil... Bir təhlükəli məqam da var, bunu möhtəkircəsinə yozurlar: “yeraz”. Bu ifadə qəti “yerazlara” qarşı hörmətsizlik mənasında deyil. Söhbət ondan gedir ki, həkim Saday Sadıqlını – ölkənin məşhur artistini, eyni zamanda onu xəstəxanaya gətirən başqa artisti tanımır. Onda artist başlayır qışqırmağa ki, bunu “yerazlar” edib. Yəni bunu bakılılar etməyib, bunu Ermənistanda incidilmiş qaçqınlar edib, “köpəkuşağı qaçqınlar edib” deyir. Artist elə bir vəziyyətdədir ki, “köpəkuşağı” ifadəsini də işlədə bilər, bunu mənim adıma yazmaq lazım deyil. “Daş yuxular” zalımlığa qarşı dinini dəyişməyə hazır olan, o qəddarlığa üsyan edən bir ürəyin, azərbaycanlı artistin fəryadıdır! Bu azərbaycanlını necə alçalda bilər? Bir azərbaycanlı bir erməninin həyatını hifz etmək üçün öz həyatından keçməyə hazırdırsa, bu Azərbaycan xalqını necə aşağılaya bilər, şərəfsiz edə bilər?
- Bu gün evinizin qabağında narazı gənclər aksiya keçirdilər. YAP rəsmiləri sizinlə bağlı açıqlama verirlər, hətta xalqdan üzr istəməli olduğunuzu deyənlər var.
- Mübariz qardaşımızın və Siyavuş müəllimin dediklərini anlaya bilərdim. Amma açığını deyim ki, Əli Əhmədovun dediklərini anlayammadım. O deyir ki, bu, azərbaycanlı deyil. Guya mən erməniyəm. Bu, aşağı səviyyəli söhbətdir. Heç Əli müəllimə yaraşmaz. Mən də onu o biriləri kimi məhkəməyə verim ki, Əli müəllim, mənim hansı yerdən erməniylə genetik əlaqəm var? Sübut edin! Axı, bunu məhkəməyə çıxartsam, gülməli çıxar. Deyərlər ki, ölkədəki hakim partiyanın görkəmli şəxsiyyəti belə sual qoyur: “Bu ermənidir”. Axı, biz faşist dövlətində yaşamırıq. Bu rasizm hardandır? Bunu Azərbaycandan o yana çıxartsaq bizə nə deyərlər? Mən erməni olsaydım, bunu hamı çoxdan bilərdi. Bundan heç də xəcalət çəkməzdim. Əli müəllim sıradan siyasətçi deyil axı. Bu Əli müəllim necə bilmir ki, rassist söz deyir.
- Azərbaycan cəmiyyəti bu romana hazırdırmı? Roman 2007-ci ildə tamamlanmışdı. AzadlıqRadiosuna demişdiz ki, “Daş yuxular” adlı roman yazıram, amma çap etdirmirəm, çünki yaşamaq istəyirəm. Bəs nə oldu qərarınızı dəyişdiz?
- Yazıçı zamanı bir az qabaqlamırsa, ədəbiyyatda qalmır. Mirzə Fətəlinin taleyini yadınıza salın. Hələ teatr adı çəkilməyəndə pyeslər yazıb, altı komediya qoyub bu xalqa. O altı komediyada da Azərbaycan xalqını tərifləməyib.
- Yazıçı Afaq Məsud deyib ki, şokdadır: “Mən Əkrəm Əylislini gözəl yazıçı, dəyərli ziyalı kimi tanıyırdım. Amma indi bu fikrimdən daşınıram. İnsanda milli ruh olar...”
- İnanmıram Afaq xanım bilməyə ki, belə şey demək olmaz. 1937-ci ildə deyirdilər ki, mən daha dostumu tanımıram. Gecə yeyib-içirdilər, səhər “xalq düşməni” olduğunu biləndə qaçıb deyirdilər ki, belə dostum yoxdur. Hüseyn Cavidlə Abdulla Şaiq dostuymuş. Bir adam Abdulla Şaiqlə zarafat edir ki, Cavidi həbsdən buraxıblar, dostun gəlir. Tezdən cumur vağzala, “KQB”-şniklər gəlir ki, Şaiq əfəndi, dostun gəlmədi? Qayıdır ki, gəlmişdim tüpürəm onun üzünə... O dövrün belə şeyləri yadımızda ola-ola, yazıçıdan əl çəkmək, tanımıram demək?.. Bəlkə onun da umduğu şeylər var?..
- Romanda islamla bağlı bir adətə - sünnət məsələsinə toxunmusuz.
- O, yumoristik səhnədir. Artist gedib Nardaranda sünnət toyunda vurub, deyir ki, sizin peyğəmbəriniz Allahdan belə ağıllıdır ki? Allah bunu belə yaradıb, siz də onu dəyişirsiz.
- Bunu yazmaqla dini kəsimin qəzəbinə səbəb olmaqdan narahat deyilsiz?
- Qəti surətdə. Azərbaycanda elə dini fanatik yoxdur ki, bunun zarafat olduğunu başa düşməyə. Burda dinə sataşmaq yoxdur.
Söhbətə Təhsil Nazirliyinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Bayram Hüseynzadə qoşulur:
- Bu gün Azərbaycanın Xocalı kimi böyük faciəsi var, o hadisələri eşidəndə əsl azərbaycanlının tükləri biz-biz olur. Mən Naxçıvan bölgəsində doğulmuşam. Mənim nənələrim-babalarım ermənilərin törətdiyi müsibətlərdən danışıblar. Bunları qırağa qoyub ermənini məzlum kimi, azərbaycanlını kimi zalım göstərmək çətin məsələdir. Xalq sizi necə başa düşsün?..
- Yerlim, canım-gözüm, mən burda erməni xalqını məzlum kimi göstərməmişəm.
- Əkrəm müəllim, siz bu gün Xocalıdan yazmalısız.
- Xocalını erməni yazacaq.
- Erməni yazmamalıdır. Əkrəm Əylisli tanınmış isimdir. Siz Azərbaycanı müdafiə ertməlisiz.
- Mən Azərbaycanı müdafiə etmişəm. Mənim əsərimi bu səviyyədə qavramaq məni ağrıdır.
- Siz bizi dəstəkləmək əvəzinə ermənini məzlum, azərbaycanlını zalım kimi göstərirsiz. Siz xalqdan hələ “sağ ol” gözləyirsiz? Bəlkə də bu qurulmuş plandır, siz Nobel mükafatı alacaqsız, Allah uğurlu etsin. Ancaq o mükafat qarşısında xalqın nifrətini qazanacaqsız.
- “Nobel” almaq nədir? Bu bazardır, hər kəs “Nobel” ala bilsin?..
- Əsərin Azərbaycan variantı nə zaman çap olunacaq?
- Bunlar deyir ki, Xocalıdan yazmırsan. Romanın ruscasına qarşı bu qədər hücum varsa.. Mənim 75 yaşım var, ürəyimi partlatmaq bunların məqsədidirsə, mən azərbaycancasını niyə çap edim? Üzə də çıxartmayacağam. Kimsə onu mənsiz çevirib çap etsə məhkəməyə verəcəyəm.
Şahnaz Bəylərqızı