Deyirlər ki, “İlan ili” zəlzələ, fəlakət, aclıq ilidir. Modern.az bu deyilənləri nəzərə alıb, bir əsrlik keçmişə səyahət edib.

XX əsrin ilk “İlan ili” - 1905-ci il

21 iyul. Ermənilər İstanbulda Yıldız Məscidində padşah II Əbdülhəmidə qarşı bombalı sui-qəsd təşkil ediblər. Bunun nəticəsində 26 adam ölüb, 58 adam yaralanıb.

1904-cü ildən başlanan rus-yapon müharibəsi 1905-ci ildə də davam edir. Bu müharibədə 58,812 nəfər yapon və 31,458 nəfər rus ölür. Yaponiya Rusiya üzərində qələbə qazanıb. Portsmut Müqaviləsi imzalanır.

1917-ci ildə ilan nələr edib?

“İlan ili” müharibələr ilidir deməkdə, heç də haqsız deyillər. 1917-ci ildə də davam edən I Dünya müharibəsi ərəfəsində ABŞ Almaniya ilə diplomatik münasibətləri kəsir və aprelin 6-da Almaniyaya müharibə elan edir.

1917-ci ilin əvvəllərində Rusiyada inqilabi demokratik hərəkat daha da güclənir. “Rədd olsun müharibə!”, “Rədd olsun çar!” şüarları altında tətillər bütün ölkəni bürüyür. Rusiyada çarlıq rejimi bitir. Bu, çar II Nikolayın taxtdan çəkilməsi ilə baş tutur.

1929-un İlanı

Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının (ZSFSR) qərarı ilə Qazax ərazisinin 5 min hektara yaxın torpağı və Zəngilan rayonunun Nüvədi, Toğud, Ernəzir kəndləri 1946-cı ildə isə 4 min hektar meşə sahəsi Azərbaycan Respublikasından alınıb Ermənistan Respublikasına bağışlanıb.

1929-cu ildə Fələstində iğtişaşlar baş verir. Fələstinlilər və yəhudilər arasında münaqişələr baş verir. Ümumilikdə, 133 yəhudi və 116 fələstinli həlak olub



1941-ci il - dünyanın hər yerində müharibədir...

II Dünya Müharibəsində Birləşmiş Krallıq Bolqarıstan, Macarıstan və Rumıniyaya, ABŞ və Hindistan isə Yaponiyaya müharibə elan edir.

“İlan ili”ndə 22 iyun 1941-ci ildə Almaniya Sovet İttifaqına qarşı müharibəyə başlayıb.

1953-cü il

Bu il Stalinin ölümü ilə yaddaşlara həkk olunub.

1953-cü il güclü zəlzələ ilə də yadda qalıb. Belə ki, Türkiyənin Çanaqqala vilayətinin Yenice – Gönen kəndində 7.4 bal gücündə zəlzələ baş verir və 265 vətəndaş zəlzələnin qurbanı olur.

Bu ildə Misirdə 74 illik İngiltərə müstəmləkəçiliyinə son qoyulur.

1965-ci ildə İlan nələr etdi?

Həmin il Hindistan ordusu Pakistana hücum edib. Hindistan ordusu Vaqah sərhədini keçərək Lahora tərəf hərəkətə keçdi. Bu hücum ikinci Hindistan-Pakistan müharibəsilə nəticələndi.

Vyetnam müharibəsi - 1965-1973 illərdə kommunist Şimali Vyetnama qarşı ABŞ və Cənubi Vyetnam müharibə elan edirlər. Müharibədə ABŞ quru qoşunlarının 68%, dəniz piyadasının 60%, strateji aviasiyasının 50% və taktika aviasiyasının 32% istifadə olunub.

Ermənilər ilk “qondarma soyqırım” qərarının qəbuluna Uruqvayda nail olublar. 1965-ci il aprelin 20-də Uruqvay parlamenti 24 apreli "Erməni soyqırımını anma günü" kimi tanıyıb (Uruqvay parlamenti 2004 və 2005-ci illərdə daha iki bəyanatla qərarını yeniləyib).

1977-ci il

8 yanvar 1977-ci ildə Moskvada bir neçə terror aktı həyata keçirilib. 17.33-də Moskva metrosunun vaqonunda “İzmaylovskaya” və “Pervomayskaya” stansiyalarının arasında partlayıcı qurğu işə düşüb. 18.05-də SSRİ DTK-nın binası yaxınlığında Djerzinski küçəsində (indiki Böyük Lubanka) yerləşən 15 saylı ərzaq mağazasında partlayış baş verir. 18.10 da Oktyabrın 25 illiyi (indi Nikolskaya) küçəsində yerləşən ərzaq dükanının yaxınlığında daha bir partlayıcı qurğu işə düşüb. Bu terror aktlarının nəticəsində 7 nəfər həlak olub, 37 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıb.

1977-ci ildə Yuqoslaviyanın baş naziri Dzemal Bijedik, həyat yoldaşı Bosniya və Herseqovinada təyyarə qəzasında həlak olur.

“İlan ili” və yenə də zəlzələ. 1977-ci ildə Buxarestdə güclü zəlzələ olur və 1500 nəfər bu zəlzələnin qurbanı olur.

1989-cu il – SSRİ-ni “sancan”, Azərbaycanı “parçalayan” ilan

Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün əsası 1989-cu il dekabrın axırlarında Naxçıvanda sərhədlərin (SSRİ-İran sərhədləri) dağılması zamanı qoyuldu. Şimali və Cənubi Azərbaycan arasındakı sərhəd dirəkləri dağıdıldı. Bu vaxt İstanbulda türk dilli xalqların Konfransı keçirilirdi. Konfrans da dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin qeyd olunmasına qərar verdi.

15 fevral 1989-cu ildə SSRİ-nin “məhdud hərbi kontingenti”nin Əfqanıstandan çıxarılması prosesi sona yetdi. 10 illik Əfqanıstan müharibəsi sovet dövləti üçün biabırçılıqla başa çatıb.

1989-cu ilin ikinci yarısından etibarən Sovet Ordusunun hərbi dəstəyinə arxalanan erməni silahlı birləşmələrinin Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin azərbaycanlılar məskunlaşmış yaşayış məntəqələrinə və müxtəlif nəqliyyat vasitələrinə hücumlar etməyə başlayırlar.

14 iyul 1989-cu il Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin mərkəzi Xankəndi (Steparakert) şəhərində azərbaycanlı əhaliyə qarşı terror aktı həyata keçirilib. R.Zorge küçəsi, 51 ünvanında törədilən partlayış nəticəsində onlarla insan yaralanıb, 26 azərbaycanlı ailəsi evsiz qalaraq şəhəri tərk etməli olub.

1989-cu il iyulun 16-da Bakıda gizli konfransda təsis olunan AXC-nin sədri Əbülfəz Elçibəy olub.

16 sentyabr 1989-cu il “Tiflis-Bakı” marşrutu ilə hərəkət edən sərnişin avtobusu erməni terrorçuları tərəfindən partladılır, 5 nəfər həlak olur, 25 nəfər yaralanır.

1 dekabr 1989-cu il Zəngəzurun ermənilərə verilməsinin (1 dekabr 1920) 69-cu ildönümündə Ermənistan SSR-in Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul edib.

Həmin il Tacikistanda güclü zəlzələ baş verib və 275 nəfər həyatını itirir.

Ayətullah Xomeyni “Şeytan ayələri”nin müəllifi Salman Rüşdinin qətli barədə fitva verib.

Və sonuncu “İlan ili” – 2001

“Əl-Qaidə” terror təşkilatı tərəfindən 2001-ci il sentyabr ayının 11-də ABŞ-ın Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı silsilə terror aktları həyata keçirilib.

25 yanvar – Azərbaycan Respublikası Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilib.

7 Aprel 2001-ci ildə Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Ki-Uest sammiti başa çatıb. Prezidentlər Heydər Əliyev və Robert Köçəryan arasında üç gün sürən danışıqlarda konkret nəticə əldə olunmayıb. Hərçənd danışıqların təşkilatçısı olan Amerika Birləşmiş Ştatları Dövlət Departamenti nisbi irəliləyişin olması barədə bəyanatla çıxış etmişdi. Vasitəçilər danışıqların növbəti raundunun iyunda Cenevrədə keçiriləcəyi barədə açıqlama versələr də, bu təşəbbüs də reallaşmayıb.

2001-ci ilin yanvar ayında Makedoniya münaqişəsi - makedoniyalılar və alban separatist qruplar arasında gərgin millətlərarası toqquşmalar baş verir.

Müharibəsiz və zəlzələsiz uğurlu 2013-cü ilə.......

Hazırladı Sevinc İltifatqızı