İran-Azərbaycan sərhədindəki gərginlik hər iki ölkənin vətəndaşları, xüsusilə blokada şəraitində yaşayan Naxçıvan sakinləri üçün çətinliklər yaradıb

Azərbaycan Bu həftə dövlətimizin qapılarında problem olub. Daha doğrusu davam edib. İran-Azərbaycan sərhədindəki gərginlik hər iki ölkənin vətəndaşları, xüsusilə blokada şəraitində yaşayan Naxçıvan sakinləri üçün çətinliklər yaradıb. Əməkdaşlarımız problemin ilk günündən hadisənin mərkəzində olub.

Son 2 həftə bütün respublikanın diqqəti Azərbaycan-İran arasındakı sərhəd böhranına yönəlmişdi. Cəmi bir neçə gün əvvəl burada belə sakitlik deyildi. İrana keçmək üçün növbə gözləyən yük maşınlarının əlindən sözün əsl mənasında tərpənmək olmurdu.

Azərbaycan-İran sərhədinin bağlanması barədə məlumat noyabrın 7-də daxil olmuşdu. Artıq ayın 8-i səhər saatlarında biz, Biləsuvardakı keçid məntəqəsində yük avtomobillərin toplaşmağa başladığını müşahidə edirdik. Noyabrın 11-i onların sayı artıq 500-ə çatmışdı və belə vəziyyət Culfadakı və Astaradakı sərhəd keçid məntəqələrində də yaranmışdı. Azərbaycandan İrana keçmək istəyən yük maşınlarının əksəriyyəti Naxçıvana gedirdi. İş hətta o yerə çatmışdı ki, günlərlə sərhəddə dayanmalı olan avtomobillərin bəzilərinin sürücüləri maşınlarını qoyub evlərinə gedirdilər.

Yük maşınlarının sərhəddə qalması sürücülərə qarşı cərimələrin tətbiq olunması, malların korlanması və digər fəsadlara səbəb olurdu.

Bu mənzərədən ən çox ziyan çəkən isə Azərbaycan-İran münasibətləri idi. Çünki İran tərəfi sərhəddin hansı səbəbdən bağlı olması barədə açıqlama vermirdi. İranın Azərbaycandakı səfiri Möhsün Pak Ayin ANS-ə eksklüziv müsahibədə sərhəddin ilk olaraq Azərbaycan tərəfindən bağlandığını demişdi. Amma o da məlum idi ki, Azərbaycan Culfada sahədə işləyən traktorçunun İrandan atəşə tutulmasından sonra yalnız bu məntəqəni bağlasa da onu 2 gündən sonra yenidən açmışdı. İran isə Azərbaycanın yük maşınlarının üzünə qapılarını 10 gündən çox bağlı saxladı. Bakıda da sərhəddin bağlanmasının daha çox Tehranla bağlı olduğunu etiraf edirdilər.

Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri, Aydın Əliyev: “Hələki müzakirələr gedir. Bilirsiniz, sərhədin açılması sırf gömrük məsələsi deyil. Amma buna baxmayaraq hökumət tərəfindən İran hökuməti ilə müəyyən danışıqlar aparılır, yəni məsələnin müsbət nəticələnməsi üçün ümid edirik. Mən bağlasaydım sərhədi mən sizə deyərdim nə vaxt açılacaq”.

Nəhayət sərhəd açılanda yenicə rahat nəfəs almışdıq ki, yenidən yük maşınlarının keçidində əngəl yarandığı barədə məlumat gəldi. İndi də məlum oldu ki, İran tərəfi ölkəyə keçən yük maşınların ümumi çəkisinə məhdudiyyət qoyub. Əgər əvvəllər İrana gedən maşınların yük qarışıq çəkisi 40 ton ola bilərdisə indi 30 tondan ağır maşınlar İrana buraxılmırlar. İran tərəfi bunu Naxçıvan-İran sərhəddindəki körpünün vəziyyəti ilə əlaqələndirsə də faktiki olaraq Azərbaycandan blokada vəziyyətində olan Naxçıvana yükdaşımalar dayanmışdı. İran tərəfi tələb edirdi ki, yanacaq dolu yük maşınları benzinin bir hissəsini boşaltsınlar və yalnız bundan sonra sərhədi keçsinlər.

Naxçıvandan Bakıya gələn boş yük maşınları isə ümumiyyətlə paytaxta Gürcüstan və Türkiyə ərazisindən keçməklə gəlməli oldular. Bir sözlə İranın ilk baxışdan texniki görünən qərarı Muxtar Respublikanın enerji təhlükəsizliyini sual altında qoydu. Hazırda İran ərazisi ilə Naxçıvana yanacaq daşınması, rəsmi Tehran tərəfindən müəyyənləşdirilən rüsumlar daxil orta hesabla 1400 dollara başa gəlir və bu kifayət qədər böyük rəqəmdir. Gürcüstan və Türkiyədən keçməklə yanacağın daşınması məsafənin böyük olmağına baxmayaraq təxminən eyni pula başa gələ bilər. Bundan əlavə, yanacağın dəmir yolu vasitəsilə Gürcüstan ərazisi ilə Türkiyəyə, oradan isə avtomobillərlə Naxçıvana daşınması ideyası da var. Gələcəkdə Naxçıvana yanacaq daşınmasının ümumiyyətlə dəmir yolu vasitəsilə həyata keçirilməsi təklifi var.

Bütün bunlar, alternativ, ehtiyat variantlardır. Bu gün nə etsək də Naxçıvana ən yaxın yol İrandan keçir.

Ümid edirik ki, Azərbaycanla İran arasında bu 13 günlük sərhəd böhranı bir də təkrarlanmayacaq. Bəlkə də hər iki ölkənin rəsmilərinə bu tipli problemlərin qarşısının əvvəlcədən alınması üçün preventiv addımlar üzərində fikirləşməyə dəyər ki, qısa yolumuzu uzatmayaq.