“Möhtəşəm yüz il” serialının son bölümündə Səfəvi dövlətinə fars damğası vurulması Azərbaycanda etirazla qarşılandı
Tarixçi-alim Dilavər Əzimli: “Bu yanaşma yəhudi beyninin, ingilis mətbəxinin məhsuludur”
Türkiyənin məşhur “Möhtəşəm yüz il” serialının sonuncu bölümü həm Azərbaycanda, həm də Türkiyədə etirazlara səbəb olub. Səfəvi sultanı Şah Təhmasibin qardaşı Əlqas Mirzənin Osmanlı sarayına gəlişi səhnəsində Səfəvi dövlətinin fars dövləti kimi təqdim edilməsi xeyli təpki toplayıb.

Öncə onu deyək ki, bu, serialda Səfəvi tarixinin kobud təhrif edildiyi ilk epizod deyil. Daha öncəki bölümlərdə də Sultan Süleymanla Səfəvi hökmdarı Şah Təhmasibin yazışmaları təhrif edilmiş, Səfəvi dövləti fars dövləti kimi təqdim olunmuşdu. Həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda tarixçilər Səfəvinin fars dövləti adlandıranların elementar tarixi bilikləri olmadığını irəli sürür. Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl Xətainin türk dilini dövlət dili elan etməsi isə bu məsələdə ən ciddi tutarqadır.

Azərbaycanda olduğu kimi məsələyə Türkiyədən də etirazlar var. Facebook sosial şəbəkəsində qurulan qrupda gedən müzakirələrdə ssenaridə bu cür yanlışlıqların məqsədli olduğu bildirilir. Müzakirəyə qoşulanlar bildirir ki, bu, hakim AKP təmsilçilərinin “türk irqi yoxdur” kimi səfeh iddialarına xidmət edən yanaşmadır.

Tarixçi alim Dilavər Əzimli isə düşünür ki, bu yanaşma yəhudi beyninin, ingilis mətbəxinin məhsuludur: “Öncə onu deyim ki, Əlqas Mirzə xəyanətkardır. Osmanlı dövlətinin Şah Təhmasibi devirərək Əlqas Mirzəni hakimiyyətə gətirmək, sonda da Səvəfi torpaqlarını Osmanlı ərazilərinə qatmaq planı vardı. Bu gün bu faktı xarici qüvvələr Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərini kəskinləşdirmək üçün istifadə edirlər. Bu mənasız serialı çəkməklə hər şeydən öncə Qanuni Sultan Süleyman kimi böyük bir dövlət adamının şəxsiyyətinə xələl gətirirlər. Əlqas Mirzə Təhmasibə xəyanət edən insanlardan biri idi. Təhmasib onu bir neçə dəfə bağışlayıb, ancaq Əlqas Mirzə hər dəfə xəyanət yolunu tutub. Şah Təhmasib Sultan Süleymana məktubunda yazır ki, sultanım, əgər qızılbaşın tacı başından düşübsə, o, şah ola bilməz. Əlqas Mirzənin tacı başından düşüb, çünki o, dövlətə xəyanət edib. Tarixi proseslərin gedişində Əlqas Mirzə Osmanlıya sığındığı üçün qardaşı Şah Təhmasibdən əfvini istədi. Şah Təhmasib onu bağışladı, Şirvana hakim təyin etdi, ancaq Əlqas Mirzə yenə xəyanəti seçdi. Belə bir şəxsi Osmanlı dövləti ilə tərəf kimi təqdim etmək həm də Osmanlıya həqarətdir”.



Dilavər Əzimlinin sözlərinə görə, Səfəvinin türk imperiyası olması hər hansı mübahisə predmeti ola bilməz, məsələnin kökündə isə İslam dünyasına təfriqə salmaq cəhdləri dayanır: “Bu məsələnin izah edilməsində Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinin yaranışından söykəndikləri təməl prinsip çox önəmlidir. Hər iki dövləti ürfan şeyxləri qurub. Osmanlının qurucusu Osman Qazinin qaynatası Şeyx Ədəbalı idi. Osmanlının 36 sultanından 17-si təriqət şeyxləri olub. Səfəvi dövləti də bir təriqət dövləti idi. Dünya tarixinə baxsaq görəcəyik ki, türk dövlət düşüncə tərzi, ümumiyyətlə türklük sufiyanadır. Türklük peyğəmbəri və onun əhli-beytini hədsiz dərəcədə sevir. Sonradan Osmanlı sisteminə ərəb sünnilərinin nüfuz etməsi ilə bu təməl prinsipdən uzaqlaşmalar baş verdi. Bu gün İslam dünyasına diqqət edin – iki sistem üz-üzədir. Üçüncü sistem bu məkana buraxılmır. Bir sistem ərəb sünniliyinə əsaslanan türk sistemidir, digəri farslara əsaslanan İran sistemidir. Ortada bir sufiyanə sistem var – bu, çox ciddi məsələdir. Mən bunu açıq deyirəm ki, bu gün İslam dünyasındakı qarşıdurmalar, bölünmələr ingilis mətbəxindən gəlir. Azərbaycan da bu sistem toqquşmalarından etkilənir, Türkiyə də. Hər iki ölkədə ərəb sünniliyinə dayanan nurçuluqla, fars sisteminə dayanan şiəlik savaşır. Bu savaş əsrlərlə türklərin təməl prinsipi olan sufiyanə sistemin inkişafını ləngidir. Bax, bu cür filmlər də bu sistem qovğalarının təzahürü kimi ortaya çıxır. Bu məsələ bəzilərinin iddia etdiyi kimi tarixi bilgisizlikdən deyil, tam əksi düşünülmüş, məqsədyönlü siyasətdən gəlir. Əsas məqsəd də bu qovğanı qızışdırmaqla türk sisteminin qarşısını almaqdır”.

Alimin fikrincə, bu məsələnin bircə yolu var – o da türk dövlətlərinin yaranmasındakı təməl prinsipləri önə çəkməkdir: “Sultan Səlimin xatirələrini oxuyuram. Yazır ki, Həzrət Əlini yuxumda gördüm, mənə buyurdu ki, Məkkə, Mədinə kafirlərin ayağının altında qalacaq və mən Məkkəyə getməliyəm. Az sonra Sultan Səlim Məkkəni, Mədinəni fəth edir. Ancaq ərəb sünniliyinin təsirləri ilə əsrlərlə tariximiz təhrif olunur. İslam hər zaman türklərin hesabına yayılıb - Əhməd Yəsəvinin, Hacı Bektaş Vəlinin, Mövlanə Cəlaləddin Ruminin təsiri ilə İslam Balkanlara, Avropaya qədər gedib çıxdı. Bu məsələni ərəb işğalları ilə qətiyyən qarışdırmaq olmaz. İslam qəlbin fəthidir. Bəzi tarixçilərin yazdığı kimi İslam fəthləri yoxdur, ərəb fəthləri var. Həzrət Əlidən sonra xilafət dövrü bitdi, səltənət dövrü başladı. Bu da türklərin hesabına oldu. Türk dünyası çökən kim İslamın da çöküşü başlayır. Xaricdən qaynaqlanan bəlamız nurçuluq, yəhudi mətbəxindən çıxıb ingilislərin əli ilə Türkiyədən Azərbaycana gəlir, ingilislərin digər əli ilə fars şiəliyi yayılır. Bunlara qarşı türk sistemi - təsəvvüf sistemi dayana bilər”.

Dilavər Əzimlinin sözlərinə görə, türk kimliyini daşıyan hər bir şəxs bu məsələyə etinasız qalmamalıdır.

Aygün Muradxanlı