Bu gün bütün ölkə ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanları yad ediləcək, ermənilərin törətdikləri qırğınların şahidi olan Xocalı sakininin tükürpədən hekayəsi

Bu gün Xocalı soyqırımının 28-ci ili tamam olur. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Dağlıq Qarabağın azərbaycanlılar yaşayan ikinci böyük yaşayış məntəqəsi olan Xocalıya Rusiya ordusunun 366-cı motoatıcı alayının hərbçiləri və döyüş texnikasının fəal iştirakı ilə erməni qüvvələr yeridilib.

Xocalı soyqırımı nəticəsində 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca olmaqla, 613 Xocalı sakini qətlə yetirilib, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Düşmən gülləsindən 76-sı uşaq olmaqla, 487 nəfər yaralanıb. 1275 nəfər əsir götürülüb. Əsir götürülənlərdən 150 nəfərinin, o cümlədən 68 qadın və 26 uşağın taleyi bu günədək məlum deyil.

Bu gün Azərbaycan ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad ediləcək. Saat 17:00-da ölkə ərazisində nəqliyyatın və piyadaların hərəkəti dayandırılacaq, avtomobillər siqnal, gəmilər, metro və yerüstü qatarlar fit verəcəklər.

Eyni zamanda Bakıda, digər şəhər və rayonlarda, qəsəbələrdə, kəndlərdə, Azərbaycanın xarici ölkələrdəki diplomatik nümayəndəliklərində dövlət bayraqları endiriləcək.

Azərbaycan paytaxtının minlərlə sakini Xocalı soyqırımının 26-cı ildönümü ilə əlaqədar anım mərasimində iştirak etmək üçün bu gün Xətai rayonunda faciə qurbanlarının xatirəsinə ucaldılmış abidənin önünə toplaşacaq. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və hökumət üzvləri anım mərasimində iştirak edəcəklər.

Təklənmiş şəhər

Xocalı 1991-cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30-da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Xocalıya sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvarın 28-də gəlmişdi. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. Yanvarın 2-dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhər ancaq əhalinin qəhrəmanlığı və müdafiəçilərin cəsurluğu sayəsində yaşayır və müdafiə olunurdu. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu.

Fevralın ikinci yarısından başlayaraq Xocalı erməni silahlı dəstələrinin mühasirəsinə alınmışdı və hər gün toplardan, ağır texnikadan atəşlərə, erməni dəstələrinin həmlələrinə məruz qalırdı.

Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25-də axşam 366-cı alayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlanmışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, “Alazan” tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Tezliklə aydın olmuşdur ki, bu, məkrli hiylə imiş. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləbarana tutulmuşdular. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əsgəran-Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdi.

“Ətraf donmuş və güllələnərək öldürülən meyitlərlə dolu idi”

Fevralın 28-də tərkibində yerli jurnalistlər də olan qrup 2 vertolyotla azərbaycanlıların həlak olduqları yerə çata bildilər. Gördükləri mənzərə hamını dəhşətə gətirdi - düzənlik cəsədlərlə dolu idi. İkinci vertolyotun havadan mühafizəsinə baxmayaraq, ermənilərin güclü atəşi altında ancaq 4 meyiti götürmək mümkün oldu. Martın 1-də yerli və xarici jurnalistlərin iştirakı ilə hadisə yerində daha da dəhşətli vəziyyət müşahidə olunmuşdur. Meyitlərin qulaqlarının və digər orqanlarının kəsilməsi, gözlərinin çıxardılması, çoxsaylı bıçaq və güllə yaraları, ağır texnika ilə əzilmələr, yandırılma aşkar edilmişdi.

Xocalı dəhşətlərini öz gözləri ilə görən, ermənilərin törətdikləri qırğınların şahidi olan Xocalı sakinlərindən biri də Yaqub Zamanov vaxtilə “Yeni Müsavat”a öz dəhşətli hekayəsini danışmışdı. Bu gün onları yenidən xatırlayaq.

“Y.Zamanov hadisələri, gördükləri erməni vəhşiliklərini bizə öz dili ilə nəql etdi. Bildirdi ki, münaqişə alovlananda, hadisələr qızışanda, könüllü olaraq Xocalının müdafiəsinə qalxıblar. Xocalını ancaq altı ay saxlaya biliblər. Onun sözlərinə görə, atası ilə Xocalı ətrafında müxtəlif postlarda keşik çəkiblər: ”Ətraf yerlərdə səngərlər qazmışdıq. Keşik çəkirdik. Çox az adamda silah var idi. Buna baxmayaraq, basqınlar olduqca qarşısını ala bilirdik. Fevralın 25-i axşam gördük ki, ətrafımız üzük qaşı kimi dairəyə alınıb. Qaranlıqdan işıqlar parıldayırdı. Elə bildik hər gecə olduğu kimi, erməni əsgərləri bizi qorxutmağa çalışırlar. Bir az keçəndən sonra xəbər gəldi ki, erməni qoşunları Xocalı aeroportu tərəfdən 3 post alıblar. Əvvəlcə inanmadıq. Həmin ayları hamı həyəcan içində yaşayırdı. Altı ay blokada müddətində Xocalıya vertolyotla gəlib-gedirdilər. Həmin gecə bizim kəndin başından və çaylaq tərəfdən evləri yandırmağa başladılar. Dedilər ermənilər kəndə giriblər. Camaat təşvişə düşdü. Bəzi adamlar hələ də xəbərə inanmırdılar. Arvad-uşağı qazma tunellərə doldururduq. Qonşularımızdan biri gəldi ki, üçüncü və dördüncü postdakı nəzarətçiləri öldürüblər".

Hadisələri nəql etdikcə boğazı qəhərdən kilidlənən Y.Zamanov bu dəfə özünü saxlaya bilmir. Hönkürtü ilə ağlayır. Özünə gələndən sonra “Həmin postları qoruyan atamgil idi” dedi. Söyləyir ki, atasıgilin ölüm xəbərindən sonra anasının girov düşdüyünü eşidib: “Anamgil bizdən xeyli aralıda idi. İstədik onlar tərəfə gedək. Dedilər onlar çıxıblar. Erməni əsgərləri həmin postları götürəndə anamgilin saxlandığı sığınacağı da tutub, onları girov götürüblər. Bunu eşitmişdik ki, erməni tankları kəndimizə girdilər. Sakinlərin kimisi çay aşağı qaçır, kimisi qaçıb evdə gizlənirdi. Mərmilər üzərimizə dolu kimi yağırdı. Biz tərəfdən o qədər də cavab olmadı. Adamların silahları demək olar yox idi. Silahı olanlar da güllə atmırdılar ki, yerləri bilinməsin. Atəş açanların hamısını öldürdülər. Meşə tərəfə qaçdıq. Ata baladan, qardaş bacıdan ayrı düşdü. Kim ölürdüsə, yanındakı istər-istəməz özünü itirirdi. İnsanları toplamaq da çətinləşdi. Evlər yanırdı. Hər yer alov içində idi. Elə bil gündüz idi. Qaçıb canını qurtaranlar da oldu, girovluqda qalanlar, ölənlər də. Bir qrup Xocalı sakininin Ağdama pənah apardığını eşidən erməni əsgərləri Şelli kəndi ilə Ağdamın arasındakı yolu kəsmişdilər. Oradan keçməyə cəhd edən bir dəstə Xocalı sakinini güllədən keçirmişdilər”.

Danışdıqca həyəcanlanır, alnında tər damcıları görünməyə başlayır: “Birtəhər 3-4 nəfərlə Ağdamın Şelli kəndinə çıxdıq. Bir müddət orada gözlədik. Yenidən geri qayıtdıq. Ermənilərin postunu yarıb keçdik. Bizdən bir, qarşı tərəfdən 4 erməni əsgəri öldü. Xocalıya tərəf yol aldıq. Mənzərə dəhşət idi. Meyitləri də təhqir etmişdilər. Öldürülənlərin qulaqlarını, burunlarını kəsib, gözlərini çıxarmışdılar. O qədər keyimişdik ki, heç nə hiss etmirdik. Girovluqdan 11 adam xilas etdik. Aralarında donanlar da var idi. Qoca bir qadını sürüyə-sürüyə gətirdik. Özümüz də donmuşduq. Məshəti türkü olan bir qonşumuz var idi. Onu gördüm Şellidə. Dedi ki, atamı görüb. Atamın öldüyü xəbərini eşitmişdim. Amma bu təsdiqlənməmişdi deyə, hələ də onun sağ olduğu xəbərini gözləyirdim. Bəlkə də buna görə onun dediyinə inandım. Yenidən geri qayıtdıq. Bir gecə qardaşımla meşədə qalıb gözlədik. Qar qurşağa çıxırdı. Bu dəfə də iki Xocalı sakinini tapdıq. Ətraf donmuş və güllələnərək öldürülən meyitlərlə dolu idi. Dişləri qızıldan olan meyitlərin dişlərini sökmüşdülər”.

Müsahibimiz danışır ki, ertəsi gün Əsgəranda toyuq ferması yaxınlığında, meşənin qurtaracağında 100-150 nəfər girovun 20 əli silahlı erməni əsgərləri tərəfindən sıraya düzülüb aparıldığını görüblər: “Bizdən ancaq iki nəfərin silahı var idi. Onlardan biri də ov tüfəngi idi. Onlar bizdən 5-6 kilometr aralıda idilər. İstədim qabağa gedim. Yoldaşlarım məni tutub getməyə qoymadılar. Həmin girovları fermaya apardılar. Məni də sürüyə-sürüyə geri gətirdilər. Özümüzlə dörd nəfər də erməni girovu gətirdik Dörd girovu sonradan dəyişdik ”.

Y.Zamanov anasını girovluqdan necə qaytardıqlarını da danışıb: “Bir gün ermənilər bizə 60 ton benzin müqabilində 95 girov qaytara biləcəklərini dedilər. Biz də 4 erməni girovu saxlamışdıq. 40 ton benzin ancaq toplaya bildik. Bizə qaytaracaqları girovların 90 nəfəri məshəti türkü imiş. Anam da onların içində olub. Onlar girovluqda anama azərbaycanlı olduğunu bildirməməyi deyiblər.

Məshəti türklərindən biri girovluqda olanlara deyib ki, kim Fatma ananı satsa, onu öldürəcək. Nəhayət, girovları gətirdilər. Anamı soruşdum. Dedilər birinci maşında olub. Əslində birinci maşını saxlamışdılar beş dəqiqəlik. İçəri baxsam da anamı orada tanımamışam. Dedilər maşını Ağdamda hansısa çayxanaya aparıblar. Maşının arxasınca getdim. Öyrəndim ki, anamı qonşu evə aparıblar. Getdim ki, evə beş-altı adam yığışıb. Qurana and olsun, anamı tanıya bilmədim. Amma anam məni tanıdı". Ağlayır. “Anam elə balaca olmuşdu ki... başqa rəngdə bir şey olmuşdu” - deyir.

Hadisələrdən sonra anasının da səhhətində ciddi problemlər yaranıb: “Ödündən əməliyyat olundu. Bu hadisələr zamanı atam şəhid oldu, bacım dünyasını dəyişdi. Ən əziz adamlarımızı itirdik...”

“Xocalıya ədalət!”

Hazırda Xocalı soyqırımının tanınması Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilib. Azərbaycandan başqa, Xocalını tam səviyyədə qətliam kimi Pakistan və Sudan tanıyır. Faciəni parlament səviyyəsində qətliam kimi Meksika, Kolumbiya, Çexiya, Bosniya və Herseqovina, Cibuti, Peru, Honduras, Panama, İordaniya, Rumıniya və Şotlandiya tanıyır. İndiyədək ABŞ-ın 22 ştatı Xocalını qətliam kimi tanıyan sənəd qəbul edib.