Hadrutdakı son erməni təxribatı cəmiyyəti narahat edən bir çox sualları yenidən gündəmə gətirdi. Atəşkəsdən sonrakı müddətdə işğaldan azad olunmuş Hadrut ərazisində ermənilərin ikinci  təxribatı,  10 noyabrda bölgəyə gələn  Rusiya sülhməramlılarını Xankəndində qarşılayan cinayətkar A.Arutunyanın Ermənistan rəhbərliyindən daha öncə  Moskvaya baş tutan səfəri suallardandır. Bu səfərdən sonra, Paşinyanın adamı kimi qəbul edilən Arayikin Ermənistan hakimiyyəti ilə məsafə saxlamağa başlaması diqqətdən qaçmadı. Seçkilərdəki rəqibi, Paşinyanla düşmən, Koçaryanın yaxın adamı, Xocalı qatillərindən biri, “meyid alverçisi” kimi tanınan Vitali Balasanyanın  qondarma qurumun “Təhlükəsizlik Şurasının katibi” təyin etməsi də bu sıradandır. Qarabağ klanının adioz fiqurlarından olan Balasanyanın yenidən əvvəlki vəzifəyə qaytarılması erməni ekspertlər tərəfindən “digər güc mərkəzləri ilə razılaşdırılan bu təyinatın, adi kadr dəyişikliyi deyil, Qarabağdakı siyasi vektorun dəyişikliyi və Ermənistanın təhlükəsizliyin qarantı rolundan, müşahidəçi roluna keçidi” kimi qiymətləndirildi. “Dəyişiklik”liyin nəticəsi özünü çox gözlətmədi. Balasanyanın Qarabağdakı erməni silahlı dəstələrinin yenidən təşkili bəyanatından sonra, dekabrin 11-14-də Ermənistanın Şirak vilayətindən gətirilən təxribatçıların Hadrut və Şuşa rayonu ərazisində əsgərlərimizə qarş terror cəhdinin qarşısının alınaraq, əksəriyətinin əsir götürülməsi Ermənistanda və Qarabağdakı xunta rejimində ciddi çaxnaşmaya səbəb oldu. İlk cəhdi uğursuz olan Balasanyan İrəvanda Ermənistan İTV-yə müsahibəsində ”Xalqımızı əmin etmək istəyirəm ki, sərhədlər dəqiqləşdiriləcək, "Artsax"ın statusu müəyyən olunacaq. Əsgəran, Hadrut  rayonları və digər əraziləri qaytaracağıq. Biz uduzmamışıq, diz çökməmişik ” verdiyi bəyanatla növbəti terror aktılarının siqnalını verdi.  İrəvandan təlimatla qayıdan Balasanyanın  Əsgərandakı çıxışında səsləndirdiyi “Təcili sərhəd mühafizə xidməti  yaradılmalı, orduya yazılıb, 7 günlük toplantıdan sonra  döyüş növbəsinə başlamaq lazımdır.



Xidmətə görə maaş veriləcək, yaş məhdudiyyəti yoxdur” kimi yekəxana iddialar,  Ermənistanda Rusiya ilə ölkənin  müstəqilliyini məhdudlaşdıran ittifaq dövləti qurmaq, Zəngəzurda ikinci hərbi bazasının yaradılması məsələlərinin müzakirə edildiyi zamanda   təsadüfdürmü? Bu terrorçunun İrəvanda Moskvadan qayıtmış Koçaryanla görüşdən sonra belə iddialarla çxış etməsi təsadüf sayılmamalıdır. Koçaryanın Moskvada Putinlə telefon danışığı, Ermənistanın hökumət təmsilçiləri (ən son Ermənistan DTX rəhbəri və Baş Qərargah rəisi) və siyasətçilərinin  Moskvaya ardıcıl səfərləri, orada Rusiya rəsmi şəxslərlə bərabər Abramyan tipli revanşist erməni diasporunun  təmsilçiləri ilə görüşlər, Balasanyanın Qarabağda əvvəlki vəzifəsinə qaytarılmasından sonra Qarabağda gərginliyin artması və  terrorların baş verməsi eyni planın tərkib hissəsi sayıla bilər.  Qarabağda daha çox hakimiyyət istəyən bu terrorçu daşnaklarla birlikdə bəyanat yayaraq, digər terrorçu Arayiki “hökumətdə təmsilçiliklə bağlı vədini yerinə yetirməməkdə” ittiham edib. Koçaryanın təlimatı ilə Qarabağda hakimiyyəti ələ keçirmək üçün fəaliyyətə başlayan Balasanyanın bəyanatları və erməni silahlı dəstələrinin hələ də bölgədə qalması gərginliyin davam edəcəyini göstərir.
10 noyabr anlaşmasının 4-cü bəndinə görə Rusiya sülhməramlıları erməni silahlı qüvvələrinin çıxmasına paralel olaraq təmas xəttində yerləşməlidir. Keçən zaman ərzində hələ ki, bu prosesi müşaidə etmirik. Ərazidəki sülhməramlılar isə əsasən təmir tikinti, ermənilərin geri qaytarılması, yeni il şənliyi hazırlamaq, məktəblərdə uşaqlarla görüşlər kimi humanitar məsələlərlə daha çox məşğul olurlar. Qeyd edilən işlərin əksərinin sülhməramlı missiyaya aidiyatı yoxdur. Görünən o ki, Rusiya gərginliyin qalmasında maraqlıdır. Çünki, bölgədə yerləşəndən sonra  Sülhməramlı missiyanı yerinə yetirmək əvəzinə, hərbi baza qurub, uzun müddət qalmağı hədəfləyən Rusiya, təxribatların  törədilməsi və vəziyətin gərginləşdirməsi ilə prosesə daha çox müdaxilə etmək istəyir. Ona görə Rusiyanın məsuliyyət zonasına aid olmayan ərazilərdə baş verən insidentlərə qarışmasına və orada yerləşməsinə yol verilməməlidir. Rusiyadan tələb Sülhməramlı missiyasına uyğun olaraq, üçtərəfli anlaşmadakı öhdəlikləri yerinə yetirməsi olmalıdır. Əsas öhdəlik isə erməni hərbi birləşmələrinin tərksilah edilərək münaqişə zonasından çıxarılmasıdır. Bu öhdəliklər yerinə yetirilməyib, Qarabağdakı terrorçuların himayədarı görüntüsü davam etdikcə, Azərbaycan cəmiyyətində Rusiyaya inamsızlıq artacaq. Rusiya anlamalıdır ki, bölgədə onun maraqlarını qəbul etdiyimiz kimi,  o da Azərbaycanın maraqlarına hörmətlə yanaşmalıdır. Hələlik bu davranışı müşahidə etmirik. Rusiya FŞ-nın sədri Matvienkonun Qarabağın statusu ilə bağlı fikirləri, MN Şoyqunun bölgədəki hərbçilərə yeni kazarmalar (təxminən 6 min nəfərlik) tikilməsi haqda həddi aşan bəyanatı  Azərbaycanın maraqlarını heçə saymaqdır. Zatulin tipli deputat və bir çox siyasətçilərin Azərbaycana düşmən mövqeyi, Rusiya KİV-lərinin “Tanınmamış Qarabağ Respublikası” terminini davamlı tirajlamaları, üçüncü Qarabağ savaşının qaçılmazlığı təbliğatının aparılması isə ayrı mövzudur. Ona görə ATƏT Minsk Qrupunun üzərinə  çox getməmək lazım. Nə zamansa  Rusiyaya qarşı  onlarla balans yaradılmasına ehtiyac duyula bilər.  
Qarşıdakı dövrdə Azərbaycanın atacağı addımlar müəyyənləşməlidir. Fikrimizcə atılacaq    əsas addımlardan biri terrorçuların sərbəst şəkildə Qarabağa gəlməsinə imkan yaradan Laçın yolunun Ermənistanla sərhədində keçid məntəqəsinın yaradılıb, sərhədçilərimizin  orada dayanması olmalıdır. Laçınla sərhəddən  gələnlərə biz nəzarət etmədiyimiz müddətdə, təhlükəsizlik məsələləri tam həll edilmiş sayılmayacaq. Qarabağ ərazisinin dağlıq-meşəlik coğrafiyası, ermənilərin PKK ilə ənənəvi yaxınlığı, onların taktikasından istifadə edilməsi haqda fikirlər erməni cəmiyyətində və diasporada geniş təbliğ edilir.  Ona görə Laçın rayonunun sərhədlərinin nəzarət məsələsi həllini tapmasa qarşıdakı dövrlərdə daha çox terror hadisələrinə  şahid olacağıq.
Azərbaycan dövlətinin ona qarşı qurulan planlara qarşı qətiyyətinin göstərmək baxımından, digər addım Qarabağdakı “Arsak Müdafiə ordusu” adlanan terrorçu təşkilatın Azərbaycan xalqına qarşı hərbi cinayətlər törətmiş rəhbərlərini, ilk növbədə V.Balasanyan, A.Arutunyan, Arzumanyan, Karapetyan və beynəlxalq axtarışa verilən hərbi cinayətkarların xüsusi əməliyatlarla  həbsi və ya   zərərsizləşdirilməsi olmalıdır. Terror təşkilatlarının rəhbər kadrosonun ortadan qaldırlması onun zəifləyib dağılmasına səbəb olacaq.  Bu mənada yaxın zamanlarda Qarabağda “keçiriləcək seçkilərdə hakimiyyəti ələ keçirməyi” planlayan Vitali Balasanyana  “xüsusi diqqət” yetirilməlidir.
Savaşda həlak olanların meyidlərini  axtaran erməni hərbçilərin nəzarətimizdəki ərazilərə buraxılmasına son verilməlidir. Bu adla gələn erməni kəşfiyatçıları ərazidəki mövqelərimiz və vəziyyət barədə lazımi məlumatlar toplayır, sonra isə hücumlar təşkil edirlər. Son terror hadisələri məhz bu məlumatlar əsasında baş verib. 
Rusiyanın əleyhimizə olacaq fəaliyyətləri və  dəstəklədiyi ermənilərin təxribatının qarşısının alınmasının yolu Azərbaycan cəmiyyətinin birliyi, ordumuzun döyüş əzmi ilə bərabər,  Türkiyə ilə hərbi müttəfiqlikdən çox asılıdır. Azərbaycan cəmiyyətinin əksəriyyəti ölkədə Türkiyənin hərbi bazalarının qurulmasına tərəfdardır. İki ölkə arasında imzalanacaq Hərbi müttəfiqlik sazişi əsasında Türkiyə Azərbaycanda rəsmi olaraq bazalarını qura bilər. Məsələyə münasibət bildirən siyasilər və ekspertlər tərəfindən  Tükiyə hərbi bazalarının qurulacağı yerlər kimi müxtəlif bölgələrin adı keçir. Fikrimizcə bu ərazilərdən biri  kimi Qubadlının üzərində düşünülə bilər.  Coğrafi mövqe və relyefi baxımdan Ermənistanın Zəngəzur (Sünik) bölgəsi, İran sərhəddi, Zəngilan,Laçın və yuxarı Qarabağa qonşu olması Qubadlının önəmini artırır. Naxçıvandan sonra, 250 km uzaqlıqdakı  Qubadlı Türkiyəyə ən yaxın bölgələrdəndir. Nəzərə alınmalıdır ki, hərəkət və logistika baxımından əlverişli mövqeyinə görə sovet hakimiyyəti zamanı Qubadlının Xanlıq kəndində hərbi baza mövcud olub. Digər tərəfdən Zəngəzurda Rusiya hərbi bazasının yaradılması haqqında Ermənistanda səslənən çağrışlar da bunu şərtləndirən amillərdən biridir. Sabitləşdirici faktor olan Türkiyənin bölgədə hərbi mövcudluğunun reallaşması, işğalçı niyyətlərinin durdurulması, sabitliyin bərqərar olması və təxribatların qarşısının anında  alınmasına imkanları artacaq.

Siyasi şərhçi Oqtay Qasımov