“Qəbiristanlıqlar, məzar daşları və epitafiyalar sayəsində millətin cahilliyi və ya fədakarlığı haqqında mühakimə yürütmək olar”

Cozef Addison

31 yanvar təqvimi dünyada və Azərbaycanda əlamətdar haldır. Belə ki, həmin gündə dünyaca məşhur münəccim Vanqa və Azərbaycan dövlətçiliyində ilk Respublika quruluşlu dövlətin yaradılmasında əsas rol oynayanlardan biri və birincisi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə anadan olub. Mənim üçün isə, 31 yanvar təqvimi xoş olmayan günlərdən biridir. Məhz həmin gündə hər kəsdən, hər cür qayğılardan uzaqlaşır, mobil telefonumu belə, söndürüb təkliyə sığınıram. Təkliyimi musiqi, mütaliə, cızma-qaralarla vaxt keçirir nostalji duyğularla keçmişimə səyahət edib, o günlərin həsrətini çəkirəm. Ən hüzurlu məkan olaraq da kitablar aləmini seçirəm. Elə bu minvalla ictimai nəqliyyatın işləmədiyi, 31 yanvarın bazar günü daimi məkanlarımdan olan “Pasaj Kitab Evi”nə doğru piyada yol aldım. Yasamal qəbiristanlığının yanından keçərkən özümdən asılı olmayaraq bir anlıq dayanıb, məzar daşlarına göz gəzdirməyə başladım. Adətən ölülər məkanında, əsasən də qeyri-müsəlman qəbiristanlığında gəzintini, müşahidəni xoşlayıram. Nə isə...
Bu an Böyük Vətən müharibəsi zamanı səmada rəşadət, cəngavərlik göstərərək qəhramancasına həlak olan Cahangir (Vladimir) Mir Cəfər oğlu Bağırovun məzarını ziyarət etmək eşqi qəlbimdə, beynimdə, ruhumda püskürdü. Adı çəkilən qəhramanımızın qəbrini ziyarət etməyi illərdir düşünsəm də, heç cür vaxt tapa bilmirdim. “Pasaj Kitab Evi”nə gedəcək yolum uzun olsa da, fikrim qəti şəkildə marşrutumu dəyişdi və qəbiristanlığa daxil olaraq əbədi sükut diyarının dərinliklərinə doğru irəlilədim. Ölülər diyarında Cahangir Bağırovun məzarının dəqiq yerini bilmirdim, ziyarətçilər də gözə dəymirdi ki, onlardan soruşam. Tərslikdən mollalarda “qeybə” çəkilib. 15-20 dəqiqə gəzdikdən sonra, əzizlərinin məzar daşlarını yuyub təmizləyən birinə rast gəlirəm. Ondan axtardığım məzarın yerini soruşduqda “bilmirəm” deyib işinə davam edir. Hərəkətimi davam etdirirəm. Nəhayət oturub müştərisini gözləyən bir ağsaqqal mollayla rastlaşıram. Sualımı ünvanladıqdan sonra: “Bala, dediyin məzar III sektor olan rus qəbiristanlığındadır”. Deyilən istiqamətə yol alıram. Rus qəbiristanlığına yaxınlaşmağımla paslanmış dəmir xaçlı qəbirlər, başdaşlarının parıltısı getmiş, yazıları oxunmaz hala düşmüş, bəziləri yerdəyişmə etmiş, uçub-dağılmış, böyür-başı zibilxanaya çevrilən baxımsız, sahibsiz məzarlıqlar göz oxşayırdı. Sanki, dilsiz-ağızsız daşlar “bizi də yad et” deyə çırpınırdı. Bu mənzərəni gördükdən sonra təyinat başına çatmağımın asan olmayacağına əmin oluram.



Qeyri-müsəlman qəbiristanlığında ikibir, üçbir əsasən son 4-5 ildə dəfn edilən azərbaycanlıların məzarları da gözümdən qaçmır. Məzarlıqlar arasında azmamaq üçün dərinliklərə baş vurmağa risk etmirəm. Bir qədər sonra, təsbeh çevirə-çevirə söhbət edən iki ağsaqqal mollaya “salam əleyküm” deyərək məqsədimi bəyan edirəm. Onların hər ikisi öz tərzinə uyğun yolu tərif etməyə çalışdılar. Heç nə anlamadığımı gördükdən sonra, onlardan biri : “Onsuz da doğru-dürüst izah edə bilmədik, gəl biraz addımlayaq yolu göstərim”. Beləliklə, məzarlıqların dərinliklərinə keçid edirik. Marağımı boğa bilməyərək : “Ağsaqqal, qəbirlərin çoxu baxımsızlıqdan pis günə düşüb. Məgər ruslar əzizlərinə qarşı bu qədər laqeyd, unutqan, yad olublar?”
Molla : “Allah səni saxlasın, indiki zəmanədə müsəlmanlar korlanıb. Valideynlərə, qohum-əqrəbaya, qonum-qonşuya bu dünyadaykən ehtiram göstərmir, o ki, qala ölüləri yad edələr. Müsəlmanlar mənəviyyatsızlaşıblarsa, rusları niyə qınayırsan?! Rus məzarlıqlarının bir çoxu yiyəsizlikdən, bir qismi isə bizim ölü-qəbr alveri edən haramzadələr ucbatından bu hala düşüb. Onlar, kimsəsiz məzarları sökür, ordakı qalıqları it-bata salıb yeri bizimkilərə satır”.
Qoca danışarkən bir anlıq düşündüm : “Bizim tolerantlıq ənənələrimiz ya bir çox ulitarist alverçilərdən yan keçib, ya bizlər Şimal qonşumuzla döyüş meydanında, intelektual, informasiya cəbhəsində güc göstərə bilməyib, onların ölülərini aşağılamaqla “qalibiyyət”imizi göstərir, ya da tolerantlığımız sadəcə “Amerika” xəyalıdır”
Etiraz “monoloq”unu bitirən molla mənə yolu tərif etdi (hərçənd təyinat başına tez çatmayacağıma əmin idim), ardınca da əlavə etdi : “Fevralın 14-də səksən yaşım tamam olacaq, yaşıma görə çox şey görmüşəm. Bu günkü vaxtda, qanunsuzluğun, özbaşınalığın, hər cür yezitdiyin baş alıb getdiyi bir dövrdə bizə Mir Cəfər Bağırov kimi rəhbər gərəkdir” deyərək xudafizləşdi. Yoluma davam edirəm, bir saata yaxın gəzişdim, gürcü, erməni məzarlarına da rast gəldim, fəqət Cahangir Bağırov gözə dəymirdi. Sonda gəlib qəbirisitanlığın qurtaracağı olan Mikayıl Müşviq küçəsinə çıxdım. Yol qırağında gül satanlara müraciət etdim, məzar daşı hazırlayanların yanına yolladılar, onlar “çoxbilmiş”lərinin hüzuruna göndərdilər, ordan-bura yollandım, hərə bir cür izahat verdi, yol göstərdi, amma məzara qərib qaldım. Məzarlıqlar içərsində donub qalmışdım. Bu vaxt üç nəfər qəbir qazanlar yaxud qəbiristanlıq işçiləri gözümə dəydi. Ən yaşlısının 27-30 yaş arasında olardı, biri isə, 16-17 yaşlı gənciydi. Onlardan kömək istəyəndə, məmnunluq duydular və qabağa düşərək “Bağırovun məzarı yaxınlıqdadır” deyərək mənə bələdçilik etdilər. Bu vaxt onlar içərisində, arxamca iki nəfərdən biri – gənc : “Bağırov kimdir?” deyə maraqlandı. Onun yoldaşı “keçmiş Prezidentimiz olub” cavabını verdi. Nəhayət təyinat başına çatırıq, yaşıl rəngə boyanmış dəmirlərlə çəpərlənmiş ailə məzarlığının qapısını açıb içəri daxil oluram. On dəqiqəyə yaxın sukutla, farağatla Cahangir Bağırovun məzarı qarşısında dayanıram. Ardınca digər məzarlardan seçilən, göz oxşayan, üzərində “M.C.Bağırov 1896-1956” qeyd olunan başdaşı qarşısında dayanıram. 2016-cı ildən bu məzar mövcud olsa da, orda uyuyanın 20 il rəhbərimizin olmasına şübhə edirəm. Çünki, qondarma məhkəmənin hökmüylə 1956-cı ilin mayında güllələnərək Bayıl həbsxanasının kimsəsizlər qəbiristanlığında adsız məzarda basdırılan M.C.Bağırovun qalıqlarının beş il (2016-cı ildə) bundan əvvəl tapılması və doğmalarının yanında yenidən dəfn olunması zamanı rəsmi DNT analizi aparılmadı və ya aparıldısa da, onun rəsmi nəticələri ictimaiyyətə işıqlandırılmadı. Yalnız mərhum rəhbərimizin bacısı Seyid Fatimənin nəvəsi, eləcə də Bağırov haqqında uzun illər müstəqil tədqiqatlar aparan Məmmədtağı Bağırov müsahibələrində əminliklə : “Burda həqiqətən də Bağırovun nəşi dəfn edilib.



Bayıl həbsxanasının güllələnmişlərin dəfn edilmiş qəbiristanlıqdakı məzarı açarkən ordan eynəyi və qəlyanı da özü ilə tapılmışdır. Həmin əşyaları bu gündə arxivimdə saxlayıram” deyərək şübhələrə cavab vermişdi. Təbii ki, mərhum Məmmədtağı bəyin dedikləri ruslar demiş : “jelezniy dokazatelstvo” (dəmir sübut) deyil. Nə isə...
Sevimli oğlunun dəfnindən sonra Bağırovun özü tərəfindən əzizlərinin məzarı yaxınlığında qoydurduğu skamyada əyləşərək, şübhəli başdaşını diqqətlə süzməyə başladım. Ölülər diyarındakı sahibsiz, baxımsız qalan onlarla, yüzlərlə məzarlardan fərqli olaraq, qış günəşinin zəif şəfəqləriylə parıldayan və üzərində qızıl rəngli hərflərlə “M.C.Bağırov 1896-1956” həkk olunmuş başdaşı sanki, “Mən ölməmişəm, hələ də varam! Xalqım, dövlətçiliyim üçün etdiklərimi saxtalaşdıra, başqalarının adına çıxara, unutdura bilməzsiniz”! bəyan edirdi. Başdaşına o dərəcədə fokuslanıb, transa düşmüşdüm ki, məni təyinat başına çatdıran bələdçi yoldaşların hələ də burda olmalarını və diqqətlə məni süzdüklərini belə, hiss etməmişəm. Bu vaxt : “Qardaş, bilirsən Bağırovun qəbrini nə qədər ziyarət edənlər var?” deyə məni transdan ayırdı. Çönüb baxarkən, qəbiristanlıq işçilərinin nəzərlərinin məndə olduğundan agah oldum. Onlardan biri yenidən dilə gələrək : “Deyirəm ki, rəhmətlik Bağırovun məzarını ziyarət edənlər çoxdur. Siz onun nəyisiniz?” Cavab olaraq: “Heç kimi. Sadəcə, Bağırovun Azərbaycan və xalqımız üçün xidmətlərini gec dərk edən bir vətəndaşam. İllərdir onun fəaliyyətini dərindən araşdırıb həqiqətləri ictimaiyyətə, xalqa çatdırmağa çalışıram. Ömür yetsə, onun haqqında kitab yazmağı düşünürəm. Xalq öz gerçək liderini tanımalıdır”. Sözümü tamamlayan kimi “aponent”im : “Qardaş, mən bisavad adamam, Bağırov haqqında bir kəlmə belə oxumamışam. Amma onun məzarını ziyarətə gələn insanların danışıqlarına, söhbətlərinə çox qulaq asmışam. Hər bura gələn onun kişi adam, kasıb-kusubun dayağı, rüşvətxorların, xalqın haqqını yeyənlərin qənimi olan, xalqımızı və Azərbaycanı daha böyük bəlalardan qoruyan biri olduğunu deyirlər. Bura gələn ziyarətçilərin hamısı yaltaq, yalançı ola bilməz. İndiki vaxtda televizoru açırsan “qanun qarşısında hamı bərabərdir”, “Vətəni hamımızındır”, “Vətən çağırır”, “Torpağı qorumalıyıq” deyilir. Amma nədənsə bu sözlərlə min bir əzabla, tərlə, güclə çörəyini çıxaran kasıbları ön cəbhəyə, müharibəyə yollayırlar. Onlar da canlarını, sağlamlığını, həyatını qurban verən zaman varlıların, vəzifəlilərin balaları kef-damağından qalmır. Reklam, göstəri üçün orduya yazılan kəmaləddinlərin və başqa nazir-deputatların balaları hardadı?! Rəhmətlik Bağırov öz oğlunu müharibədən saxlatdırmayıb, indikilər kimi oğlunun altına tank boyda maşınlar alıb şelləndirməyib, nə də bunu başqa vəzifəlilərin etməsinə imkan verib. Həddi aşan məmurları yerindəcə gəbərdib, qohumbazlıq, yerlibazlıq edən, kasıbın haqqını yeyənlərin anasını ağladıb, dədəsini yandırıb. Bu gün Bağırov kimi rəhbərimiz olsaydı, halallıqla qazandığımız az pulumuzla xan kimi yaşayardıq, qəpik-quruşa möhtac olub sürünməzdik”.
Ürəyi dolu olan müsahibimin on dəqiqəyə yaxın şikayət monoloqu dinlədim. Dediklərinin hər bir kəlməsi acı həqiqət olan qəbiristanlıq işçisinə nə cavab verəcəyini bilmədim. Bir qədər sükutdan sonra bunları əlavə etdim : “Bax, o dediyin özbaşınalıqlara, ayrıseçkiliyə, haqsızlıqlara və başqa naqisliklərə qarşı mübarizə aparmış Bağırovu öyrənməli, öyrətməli, təbliğ etməli, unudulmağa qoymamalıyıq. Sözümü bitirmişdim ki, dinləyicilərimin hər üçü : “Müəllim, xahiş edirik Bağırov barədə yazacağınız kitab çıxanda, birini də bizim üçün gətirin, qiymətindən asılı olmayaraq məmnuniyyətlə alarıq”. Baş üstə deyib onlarla xudafizləşdim. Məzarlıqda tək qalandan sonra yenidən M.C.Bağırov yazılan başdaşına nəzərlərimi yönəltdim və dərin düşünməyə başladım :
“Tarixi yaşadan yalnız kəşflər, arxeoloji qazıntılar, arxiv sənədlər, onların əsasında yazılmış əsərlər-kitablar, çəkilən sənədli filmlər, tikilən muzeylər, ucaldılan heykəllər, bərkidilən xatirə lövhələri deyil. Tarixi meteorit kimi alışdıran, sönməyə qoymayan zəhmətkeş, vicdanlı, düşünmə və qiymətləndirmə keyfiyyətlərinə sahib olan insanların öz tarixlərindən nəticə çıxarmasındadır.
Deməli, tarixi öyrənməyin, ondan nəticə çıxarmağın yazılmamış qanunları, metodları da var. Onlardan da biri, çətin anlarda, sosial bərabərsizliyin, özbaşınalığın, bürokratik təbəqələşmənin, klançılığın, nepotizmin və s. qanunsuzluğun hökm sürdüyü şəraitdə insanların (əsas da güzəranı acınacaqlı olan) söhbətlərinə qulaq vermək, vaxtaşırı məşhurlarımızın dəfn olunduğu qəbiristanlıqlara baş çəkənlərin hansı tarixi şəxsiyyətlərimizin başdaşı qarşısında kədərlə zəmanəmizin naqisliklərini dilə gətirərək şikayətlənib, həsrətində olduğu lideri, şəxsiyyəti haraylamasını müşahidə etmək gərəkdir. Sadalanan prosseslərə nəzər yetirib, nəticə çıxarmaq, hansısa kreslo sahiblərinin, siyasi təşkilatların, xarici qurumların diqtəsiylə ulayan-hürən “tarixçi”lərin, “tədqiqatçı”ların yarınmaqlıq, məddahlıq, sürtüklük kimi “bəzənti”lərlə yazdıqları kitablardan daha obyektiv, təsirlidir.
Ukraynalı sovet rejissöru, yazıçı, kinodramaturq Aleksandr Dovjenko deyir :
“Qəbiristanlıq dirilərin də güzgüsüdür”
Odur ki, dirilər üçün bu güzgü tarixi öyrənmək, nəticə çıxarmaq üçün də alternativ vasitələrdən biridir.
Artıq getmək vaxtının yetişdiyini yəgin etdikdən sonra M.C.Bağırov yazılı başdaşını sığalladım, qəhraman, cəngavər pilotumuz Cahangir Bağırovun məzarı qarşısında isə, hərbi salamla tənzim edib ailə məzarlığının qapısını bağladım.
Gedə-gedə düşünürəm : Bağırov xofu yoxdur deyə ölkədə son zamanlar :
- Düşmənlə sərhəddə, müharibədə əsasən yoxsul təbəqənin nümayəndələri sinəsini sipər edir;
- Şəhidlər məzarlığını su basır;
- Müharibənin vurduğu yaraların qaysaqlanmadığı, pandemiyanın at oynatdığı dövrdə məktəb direktorları özünə çalğılı, dəbdəbəli ad günü ziyafətləri təşkil edir;
- KİVDF sədri külli miqdarda yeyinti edir;
- Tarif şurası kefi istəyəndə benzinin, gözü doymayanda suyun qiymətini qaldırır;
- Adları millət vəkili olan, amma millətin dərdinə zərrə qədər də olsun məlhəm olmağa canları çıxanların 6-8 min azn məvacib alanda, işsizlərə min bir yoxlanış, süründürməçilik, bezikdirmədən sonra 190 azn dilənçi payı verilir. Bu
- Adı pulsuz olan səhiyyəmizdə “Covid-19” testi üçün 100-150 azn qiymət tarifi gözə soxulur. Ödəniş etməyənlərə qapı göstərilir.
Eləcə də demədiyim n sayda qanunsuzluq, özbaşınalıq nəin ki, ayaq alıb yeriyir, hətta qarşısına çıxanları tapdalayaraq geniş addımlayır. Xırdasından böyüyünəcən olan kreslo sahibləri kefi istədiyini edir, gen-bolluq içində üzür, qılınclarının qabağı da, dalı da, hətta qını da kəsir, doğrayır. Lakin buna baxmayaraq, indinin özündə belə, Mir Cəfər Bağırov adı çəkiləndə bir çox ikiayaqlı naqis vəzifə sahiblərinin rəngi ağarır, bədənlərini əsməcə tutur, siçan kimi girməyə dəlik axtarırlar.
İnanıram və əminəm ki, bir vaxt gələcək Bağırovdan ruhlanan, qismən də olsa, onun kimi xarakter, iradə sahibi olan şəxslər yetişəcək, cəmiyyətimizi naqislik saçanlardan sterlizasiya edəcək.
Odur ki, Mir Cəfər Bağırov ölməyib! O hər bir vicdanlı, fədakar, şərəfli, min bir əziyyətlə daşdan çörəyini çıxaran, dünənini unutmayan, bu gününə yanıb-tökülən insanların qəlbində yaşayıb, yaşayır, yaşayacaq da!

Abdulla İsmayıloğlu