Din – cəhalət, kriminal birlikdir.

Çünki, dinləri ifşa etmək üçün onları xırdalıqlarınadək incələmədilər ki, xalq dinlərin əsil mahiyyətini tam, ətraflı bilsin, onun yalan olmasına şübhə yeri qalmasın, eləcə qadağan etdilər. Belə ki, bu incələmə hamı üçün əlçatan olmalı idi. Bununçünsə, dinlərin, təriqətlərin əsas kitabları, tezisləri onların izahlı ifşaedici şərhləri ilə çap edilməli və tədris edilməli idi. Dinin mahiyyəti tam açıqlanmadığından,dini kitabları yığışdırmaqla, dinlə maraqlanmağı, dini ayinlərin icrasını qadağan etməklə, dinçiləri tutmaqla, Sovetlər özləri də bilmədən, istəmədən, dinin yüz illərdir beyinlərə yeritdiyi yalanların şüur altında, bilincaltı qalıb qorunmasına, qapalı, mövhumi bir ümid yeri, qüvvə kimi şübhəli  qalmasına və yenidən ortaya çıxmasına şərait yaratdılar.

Sovetlərin dinləri aradan qaldıra bilməməsinin ikinci əsas səbəbi öz vətəndaşlarını varlı edə bilməməsi idi. Partnamenqlaturadan başqa əksər kəsim kasıb yaşayırdı. Kasıblıq-yaşamını yaxşılaşdırmağı vəd edən aldadıcı, şirin vədlərə inanmaq üçün münbit psixoloji ortam-şərait yaradır. Belə ortamda-şəraitdə hər cür aldadıcı vədlər, o cümlədən dinlər, təriqətlər, sektalar, pirlər, şirnikləndirici görüşlər sürətlə yayıla bilir, sanki din dələduzluğuna geniş qapı açılır. Kasıb, çətinliyi olan öz yaşamını yaxşılaşdırmaq üçün əlacsızlıqdan belə vədlərə sadəcə möhtacdır, ümidlidir...bu isə, dələduzluğu stimullaşdıran sosial baza deməkdir. Dini vədlər varlının vecinə deyil, çünki o vəd olunanları, hələ bir az da artığını real həyatda yaşayır, ona görə də varlının dindarlığı üzəvarıdır, sadəcə çoxluqdan dışlanmamaq üçündür.

Bunlardan başqa, Sovetlər də, bütün başqa hakimiyyətlər kimi, bir müddət sonra dinləri öz məqsədlərinə maşa kimi istifadə üçün, Daşkəntdə, islam dinli oxul (məktəb), mədrəsə açdı ki, bu da mollalığın yasaqlığını faktiki aradan qaldırmış oldu. Keçmiş Sovetlər ərazisində Ərəb İslam dininin yayılmasının üçüncü əsas səbəbi bu idi.

 Dördüncü səbəb - SSRİ-nın (Sovet Sosialist Respublikalar İttifaqı) dağılmasından sonra, onu təşkil edən müttəfiq respublikalarda dünyəvi bilimin, yəni elmi biliklərin öyrənildiyi oxullarda, yəni məktəblərdə bilgi öyrənməsinin səviyyəsinin çox aşağı düşməsi idi. Buna paralel, insanların aşağı düşüncəli kəsimində cəhalətin, yəni dinlərin yayılmasına münbit ortam-şərait yaranmış oldu...Çünki, cəhalət-din əsassız düşüncələr kimi daha çox bu yönlü qavramda kasıb, çətinliyi olan, aşağı səviyyəli insanlar arasında asanlıqla yayılır. Adam oxumuş, savadlı, elmi dərəcəli də ola bilər, ancaq bu yönlü,yəni dinlərin içəriyini (mahiyyətini) bilmək qavramında aşağı səviyyəli olduğundan-bilmədiyinin cahilidir, yəni dindardır.

Oxullarda-məktəblərdə bilik öyrədilməsinin səviyyəsinin aşağı düşməsi isə - büdcədən az pul ayrılması üzündən oxulların maddi-texniki bazasının yetərincə olmaması, müəllimlərə az maaş verilməsi, ölkədə köhnə idarəçilik üsulunun qismən, yarımçıq dəyişməsi, öyrətməkdə (tədrisdə) köhnə idarəçilik üsulunun yeni yaranan ictimai münasibətləri düzgün tənzim edə bilməməsi, yeni yaranan tələbatın yetərincə ödənməməsi, bu tələbatın ödənməsi üçün yeni üsulların, yəni repititor-ayrıca hazırlaşmaq üçün daha bilikli müəllim yanına gedilməsi, özəl, həm də bəzən keyfiyyətsiz öyrətmə (tədris) müəsisələrinin yaranması ilə sonuclandı.

 Vaxtilə dünyəvi-layiq yaşam tərzini yaşayan İranın, Əfqanıstanın, hətta Türkiyənin yenidən geriçi ərəb islam həyat tərzinə qayıtması, yuxarıda göstərilən şərtlərin-siyasi idarəçilik sistemindəki boşluqlar üzündən islam dini-şəriət yaşam tərzinə qaytarılması ilə bağlıdır. Ərəb islam geriliyinə qayıtma əsasən içdən kütlənin bilinc altındakı hələ tam çözülməmiş, ifşa edilməmiş, qiymətləndirilməmiş cəhalət düşüncəsi ilə bağlıdırsa, başqa yöndən müsəlman Şərqini, daim xammal mənbəi kimi gerilikdə saxlanması, inkişafdan uzaq görməsi məqsədilə Avropanın, ABŞ-ın imperiya maraqları üçün öz uzantılarını-agentlərini buna təhrik etməsilə, əksəri müsəlman olan ölkələrdə hakimiyyətə gətirməsilə bağlıdır.

İmperialistlər deyir: “Türkleri savaşaraq, asker ve silah kullanarak asla yenemezsiniz. Türklerin sadece din adamlarını ele keçirip, onları kullanın! Onlar zaten devleti yıkarlar!” (Unison Çörçill, İngiltete Baş Bakanı, FB,Dilber Hesenbeyli,06.09.2015.)

1915-ci il Çanaqqala savaşında düşmən üçün keçilməzliyin səbəbi – türkün özünü qoruma instikti, dünyəvi düşüncəyə əsaslanan şüuru idisə, 1919-da Osmanlı Dövlətinin çökməsinin birinci əsas səbəbi isə - idarəçiliyin, yaşamın dünyəvilik üzərindən deyil, Ərəbin İslam cəhaləti üzərindən qurulması idi…

İmperialist ABŞ deyir: “Müsülman ülkelerinde demokrasi ve layiklik olmasına izin verməyiz. Egitim sisteminin ve ülke idaresinin din temelleri üzərində kurulması gerekyor. Başlarındakı çoban ele getirince, ölkeyi biz yöneteriz. Bu doğrultuda tedbirler almak zorundayız.” (ABŞ 37-ci prezidenti, Riçard Nikson, FB, “Vatanseverlerin sesi.”,05.01.2017.)

  İranda ayətulla Xomeyninin, Türkiyədə fetoçuların-Fətulla Gülənçilərin, Əfqanıstanda radikal islamçı talibançıların Avropa, ABŞ tərəfindən hakimiyyətə gətirilməsi bu deyilənlərə aydın sübutdur.

Böyük Atatürk deyir:“Kuran, arapoğlu Muhammedin uydurduğu bir safsafadir!” (M.K.Atatürk.Kaynak:Kazım Karabekir anlatyor.Uğur Mumçu, 5)

“Yoksulluk ve sefaleti yenmek için önce cehaleti yenmek gerekir.” (Qazi Mustafa Kamal Atatürk,TC ilk türkçü prezidenti)

“Cehalet yenilmesi gereken en böyük düşmandır.”, “Size seslenyorum, unutmayın ki, en böyük savaş, cehalete ve gerilige karşı yapılan savaşdır.” (Qazi Mustafa Kamal Atatürk,FB,Atatürk felsefemiz, 27.05.2016.)

“Ahlaksız bir Arabın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür. Belki, çöldeki köçebe kabilelerine uyğun olmuş ola bilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için degil. Dine ihtiyac duyan bir yönətici korkakdır. Hiç bir korkak yönətici olmamalıdır.”,(basım,Tekin Yayınevi, İstambul,1993.FB,Sevda Ələkbərova,30.09.2023.)

Adətən, dini-şəriət qurluşlarında hakim ideologiya tərəfindən orta-azad düşüncə təbəqəsinə yaşam haqqı tanınmadığından bu kəsim üzdə olmur, gizlinə çəkilir, toplum iki yerdə qütbləşir- 1) aldadan hakim dələduzlar, 2) aldanan məhkum inanclı kütlə. Bu quruluş, yaşam tərzi dini bitiklərə, yəni dini kitablara əsaslanır. Yeri gəlmişkən, Avropa xristian dini idarəçiliyindən, yaşam tərzindən 235 il qabaq imtina edərək, sürətli qalxınma-intibah yoluna keçərək, bu günə-ən üstün yaşam tərzinə gəlmişdir. Bu gün Avropada yaşam insanların arzusudur.

Sovetlərin dinləri tam aradan qaldıra bilməməsinin səbəblərindən biri də, Sovetin özünün həm də din effektli olmasıydı, baxmayaraq özü dinlərə qarşı idi. Belə ki, Sovetlərdə hakim ideologiya Kommunist Partiyasının, əslində isə onun birinci katibinin-şəxsinin qərarı, fikri idi, fərqli fikirlilər qəddarcasına təqib olunur, daşıyıcıları öldürülürdü. Bütün siyasi repressiyalar buradan qaynaqlanırdı. Başqa sözlə, Kommunist Partiyasının, onun birinci katibinin-şəxsinin fikri sorğulanmaz, ehkam kimi qəbul olunurdu, bu isə insanı, toplumu inkişafdan saxlayan dini xarakterli, əsas amildir. Yeri gəlmişkən, Sovetlərin çökməsinə əsas səbəb də elə bu oldu. Çünki, bu diktat, ehkamçılıq xalqın içindən gələn dəyərli təklifləri, təşəbbüsləri bloklamaqla ölkəni inkişafdan saxlayır, partlayışa gətirəcək gərginlikdə saxlayırdı, necə ki, gətirdi də...

Sonuc: İnsanlığı sarmış pisliklərdən, gerilikdən, kasıblıqdan qurtarmaq üçün öncə yanlış düşüncə olan dinlərdən, görüşlərdən qurtulmaqla-bilimə-elmə, yəni mədəniyyətə, yeni texnologiyaya, inkişafa sarılmaq gərəkdir. Bu məqsədə çatmaq üçünsə, insanlar əsaslandırılmış bilklərlə bilgiləndirilməli, orta və ali oxullarda (məktəblərdə) Siyasi Nəzəriyyələr Tarixi fənni keçilməklə, dinlərin, başqa yanlış görüşlərin içəriyi-mahiyyəti açılmalı, ziyanverici xarakterləri, məqsədləri ifşa edilməklə, obyektiv qiymətləndirilməlidir. Biz yaxşılığa doğru dəyişmək üçün öncə bizim düşüncəmizi yanlış formalaşdıran dinlərdən, görüşlərdən qurtulmalı, arınmalıyıq.

(Məmməd)Xan Əzizxanlı,

keçmiş prokuror,əmək veteranı