Son vaxtlar yeniyetmə və gənclər arasında kriminal aləmə marağın artdığı müşahidə edilir. “Oğru aləmi”, “vorzakon”, “AUE” və digər belə ifadələr məktəb yaşlı uşaqlar arasında dillər əzbərinə çevrilib. Onlar üçün bu ifadələr sanki dərin məna kəsb edir və özlərini kriminal dünyanın nümayəndələri kimi aparmağa çalışırlar.

Bəs bu sözlərin mənası nədir? “Avtoritet”, “qanuni oğru” kimdir?

İfadələrin mənşəyindən də bəllidir ki, kriminal aləm daha çox Rusiya mühitindən bəhrələnib. Onların özünəməxsus qayda-qanunları olur. Həbsxanaya düşmək “qanuni oğru”luq yolunda olanların “kariyera” pilləsində yüksəliş hesab edilir. Sözügedən qayda-qanunlar əsasən cəzaçəkmə müəssisəsində işlək olur. Bu qaydalara əməl edən “avtoritetlər” kriminal aləmdə nüfuz və yaş cəhətdən özündən böyüyə, valideynə böyük hörmət göstərməli, bir-birini satmamalı, xəbərçilik və digər məhbəs yoldaşları haqqında dedi-qodu etməməli, başqalarından qəti şəkildə oğurluq etməməli, fiziki gücündən istifadə edərək heç kimə, xüsusən də zəif dustaqlara əl qaldırmamalı, cəza çəkdiyi inzibati binada işləməməlidir.

Tarixdə yaddaşlardan silinməyən kriminal simalar olub. Onların arasında ən tanınmışları El Çapo, (­­ Xoakin Arçivaldo Quzman Loera) Pablo Eskobar, Semion Mogileviç, Hisayuki Machii hesab edilir. Türkiyədə bir neçə il öncə məşhurlaşan Sedat Pekeri, Azərbaycandan isə Rövşən Lənkəranskini (Rövşən Cəniyev), Lotu Qulini (Nadir Səlifov) göstərə bilərik. Ümumilikdə, dünyada daha çox Siciliya, Yaponiya və Rusiya mafiyaları daha təhlükəli hesab olunur.

Ölkəmizə qayıdaq. Bu gün küçələrdə dolaşarkən özünü kriminal aləmin keşikçisi hesab edən gənclərlə qarşılaşırıq. Onlar danışıq tərzi və hərəkətləri ilə özlərini həmyaşıdlarından fərqli aparır və yeniyetmələr arasında “vorzakonluğ”u bir növ təbliğ edir.

Gəncləri “qaranlıq yola” çıxaran səbəblər nələrdir?

Modern.az-ın əməkdaşı bu sualların cavabını araşdırmağa çalışıb.

Psixoloq Fərqanə Mehmanqızının sözlərinə görə, gənclərin kriminal aləmə xüsusi maraq göstərməsinin müxtəlif səbəbləri var:
“Gənclərin, xüsusən də yeniyetmə oğlanların kriminal dünyaya meyl etməsinin səbəbləri daha dərindir. Belə ki, həmin gənclərin ailə daxilində olan problemlər, sağlam boşanma halının olmaması, ata-ana ilə düzgün vaxt keçirə bilməmə onlarda dinlənilmə və kontakt istəyi yaradır. Yeniyetmənin həyatında sadalanan çatışmazlıqlar yaşandıqda onlar kənar şəxslərə meyillənir və yaşları az olduğundan təsir dairələrinə düşmələri də asan olur. Həmçinin, ata modeli olmayan gənc oğlanlar da kumir olaraq “avtoritet”, “kriminal” cəbhədən olan şəxslərə yönəlir. Bəzən sosial şəbəkələrdə görürük ki, “namus” üstündə törədilən cinayətə nə qədər “alqış yağır”. Kriminal aləmə meyl edən gənclərdə bir növ özünü təsdiqləmək istəyi yaranır. Bu onları yetəri qədər qane edir. Amma, burada səbəb təkcə ailədaxili problemlər deyil, eyni zamanda iradəsizlik də yeniyetmələri “avtoritetliyə” yaxınlaşdıran amillər sırasındadır”.

Gənclər kriminal aləmə meyl etməyə hələ məktəbli yaşından başlayırlar. Bəs onları təhsildən soyudub, “qanuni oğru” olmaq istəyinə nə sövq edir?

Təhsil eksperti Kamran Əsədov belə faktlara daha çox Bakı və Gəncə məktəblərində rast gəlindiyini deyir.

“Son illərdə orta məktəblərdə şagirdlər arasında şiddətin artması göz qabağındadır. Xüsusən fiziki cəhətdən güclü olan yuxarı sinif şagirdləri özlərini kriminal aləmdəki kimi hesab edərək aşağı sinif şagirdlərinə müxtəlif qaydalar tətbiq edirlər. Bizdə olan məlumatlara görə, belə faktlara Bakı və Gəncə məktəblərində daha çox rast gəlinir. Yuxarı sinif şagirdlərinin aşağı sinif şagirdlərindən pul toplaması, özlərinə tabe etdirməsi kimi faktlar üzə çıxarılmasa da, təəssüf ki, var. Bunun əsas səbəbi məktəblərimizdə təlim-tərbiyə işinin sistemli aparılmaması və ölkədə tərbiyə konsepsiyasının olmamasıdır. “Təhsil haqqında” qanunda ümumtəhsil məktəblərinin vətəndaş və şəxsiyyət yetişdirmək kimi vəzifəsi əks olunsa da, həmin kriteriyalar müəyyənləşməyib. Eyni zamanda, cəmiyyətin özündə də müəyyən boşluqlar var. Etiraf edək ki, biz şəhidə 1 metr abidə ucaldanda kriminal aləmin vəfat edən üzvünə 3 metr abidə ucaldırıq. Televiziyalarda təlim-tərbiyə xarakterli proqramların çox az olması yeniyetmələr arasında kriminal aləmə meyli artırır. Bunun qarşısını almaq üçün maarifləndirmə tədbirlərini artırmaq lazımdır. Bunun üçün KİV-də, xüsusən də məktəblərdə tərbiyə işlərinə diqqət yetirməliyik. Məktəblərdə sahibkarlığı önə çıxarmaqdansa, təlim-tərbiyə işini önə çıxarmaq vacibdir. Bütün bunlar olmadığı üçün sözügedən aləmə meyllik artır”.

Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü, keçmiş müstəntiq Teymur Baloğlanovun fikrincə, “avtoritet”lərin böyük nüfuza sahib olmalarının əsas səbəbi onlardakı qabiliyyət, fiziki cəhətdən digər həmyaşıdlarından və əhatələrindən seçilmələridir:

“Öncə ictimai qrupları bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Yeniyetmə dedikdə 14 yaşdan 17 yaşa qədər olan, gənclər dedikdə isə18 yaşdan 29 yaşa malik şəxslər nəzərdə tutulur. Cinayət qanunvericiliyində cinayət məsuliyyətinə cəlb etmə yaşı 14 yaşdan başlayır. Artıq 18 yaşına çatmış şəxslər isə yeniyetmə dövründən çıxaraq, yetkinlik yaşına qədəm qoyurlar. Yəni, yaşı çox olan digər şəxslər kimi onlar da törətdikləri əmələ müvafiq olaraq məsuliyyətə cəlb olunurlar. Yeniyetmə və gənclərin kriminallığa meyilliliyi ilə bağlı, xüsusi olaraq qeyd etməliyik ki, ilk növbədə yeniyetmələr yaşlarından da göründüyü kimi, psixologiyaları möhkəmlənməmiş, həyatda öz mövqelərini hələ müəyyən etməmiş, həyat baxışları hələ dəqiq olmayan şəxslərdir. Həmin gənclər, adətən, ata qayğısından kənarda böyüdükdə qanuna zidd hərəkətlərin dövr etdiyi mühitə meyl etmələri üçün münbit şərait yaranır. Ona görə də, həmin yaş kateqoriyasından olan yeniyetmələr valideyn tərəfindən mütəmadi nəzarət olunmalıdır. Ümumilikdə danışsaq, cinayətə meyilli davranışlar yaş irəlilədikcə sabit keyfiyyətə çevrilir. Cinayət aləminin avtoritetlərinin böyük nüfuza sahib olmalarının əsas səbəbi onlardakı qabiliyətlər və fiziki cəhətdən digər həmyaşıdlarından və əhatələrindən seçilmələridir. Kriminal şəxslər cəzaçəkmə müəssisələrində bir sıra məhkumlarla birgə keçirdikləri vaxt müddətində onlarda olan qanuna, cəmiyyətə zidd, anti-baxışlar formalaşmağa və inkişaf etməyə davam edir. Belə şəxslər həbsxanada cinayət aləminin fərdləri arasında müəyyən keyfiyyətlərə yiyələnirlər”.

Gəncləri sonu olmayan yoldan necə döndərmək olar?

Təhsil eksperti Kamran Əsədovun sözlərinə görə, gəncləri belə təhlükəli meyllərdən uzaq tutmaq üçün təşkil olunan tədbirlər “yox” səviyyəsindədir:

“Bütün dünya ölkələrində spirtli içki və siqaretlərin məktəbdən müəyyən məsafədə satılması üçün qaydalar müəyyən edilib. Ancaq bizdə o qaydalar qəbul edilməyib. Tütün məmulatlarından istifadə ilə bağlı ardıcıl qanunlar qəbul edilir, amma hələ də məktəblərdə müəllimlər siqaret çəkirlər. Şagirdlərin tərbiyəsinə təsir etsə də, bununla konkret mübarizə aparılmır. Şagird bilməlidir ki, müəllim daha çox nüfuzludur. Əgər müəllimi nüfuzdan salıb, kriminal aləmin üzvünə daha çox rəğbət bəsləyiriksə, əlbəttə, məktəblərdə müəllim yox, avtoritet hörmətli olacaq. Buna görə də ilk növbədə müəllimlərin, ziyalıların, vətənə xidmət edənlərin təbliği artmalıdır. Qazaxıstanda qəbul edilən qərara görə müəllimləri təhqir edən, onlara qarşı hər hansı fiziki güc tətbiq edən şəxslərə qarşı cinayət işi qaldırılacaq. Biz isə mediada müəllimləri aşağılayırıq. Buna görə də gənclərimizə lazım olan tərbiyəni verə bilmirik. Problemin çıxış yolu məktəblərdə sinif saatı təşkil etməkdir. Tövsiyə edirəm ki, bunun üçün kurikulum da hazırlansın. Həmin əlavə saatda sinif rəhbərləri şagirdlərlə mənəvi-psixoloji söhbətlər keçirsinlər. Bundan əlavə, müəllimlər, valideynlər və direktorlar da məktəblərdə şiddətin qarşısını almaq üçün çalışmalıdırlar. Valideynlər ilk növbədə düzgün tərbiyələndirmə aparmalı, övladlarına humanizmi təbliğ etməlidirlər. Direktorlar isə baş verənlərə göz yummaq əvəzinə həmin şagirdlər haqqında tədbir görməlidir. Ancaq təəssüf ki, indiki halda direktorlar da, müəllimlər də məktəblərdə baş verən bu kimi xoşagəlməz olayları şagirdlər arasında olan adi münasibət kimi dəyərləndirib göz yumurlar”.

Ekspert, həmçinin, yeniyetmələrin sözügedən kənar meyllərə qarşı marağının azaldılması istiqamətində atıla biləcək addımlardan da danışıb. Onun sözlərinə görə, problemin kökündə valideynlər dayanır. Valideynlər övladlarına daha çox vaxt ayırmalı, tərbiyəsi ilə daha ciddi məşğul olmalıdır:

“Digər tərəfdən məktəblə valideyn arasında ciddi kommunikasiya qurulmalıdır, bu, vacibdir. Əvvəllər davamlı olaraq valideyn iclasları keçirilirdi. İndi isə pandemiya səbəbindən dayandırılıb. Məktəblərdə maarifləndirici, tərbiyələndirici söhbətlər, müzakirələr geniş şəkildə aparılmalı, televiziyalarda, sosial şəbəkə platformalarında bu istiqamətdə sistemli şəkildə ciddi işlər aparılmalıdır. Şagirdlərin cinayətkar elementlərə marağının artmasında sosial şəbəkələrdə kriminal aləmin xoşagələn, prestijli iş kimi təqdim olunmasının da rolu böyükdür. Biz kompleks şəkildə mübarizə aparmalıyıq. Uzun müddətdir Azərbaycanda sosial şəbəkələrlə bağlı çox geniş müzakirələr aparılır. Burada diqqət yetirilməsi vacib olan istiqamətlərdən biri gənclərin bu kimi neqativ hallardan qorunması barədə görülən işlərdir. Çünki sosial şəbəkə faktorunun tamamilə qarşısını almaq mümkün deyil, sadəcə daha müsbət işlərdə rol oynamasına kömək edə bilərik. Məktəblərdə yayılan son videolar çox ciddi mətləblərdən xəbər verir, buna etinadsız yanaşmaq olmaz. Bu istiqamətdə təhsil ekspertləri, daha peşəkar mütəxəssislərlə ictimai dinləmələr keçirilməlidir. Son yayılan videolar bizə göstərdi ki, məktəb direktorlarının seçimində də diqqətli olmaq lazımdır. Onların hansı təcrübəyə malik olması, peşəkarlıq səviyyəsi nəzərə alınmalıdır”.

Gundemxeber.Az