Əsrlərin sınağından çıxan "O olmasın, bu olsun"  tamaşası dəfələrlə nümayiş olunmasına baxmayaraq, hər zaman rəğbətlə qarşılanır, teatrsevərlərə gözəl və yaddaqalan anlar bəxş edir. 

1911-ci ildə yazılmış, müxtəlif teatr truppaları tərəfindən dəfələrlə tamaşaya qoyulmuş bu əsər uzun illər ayrı-ayrı rejissorların yozumunda nəinki ölkəmizin, həmçinin dünyanın bir çox teatrlarında göstərilərək böyük rəğbətlə qarşılanıb. 

Qeyd edək ki, Akademik Musiqili Teatrda sonuncu quruluşun premyerasından – 1998-ci ilin dekabr ayından indiyə qədər teatrın repertuarında uğurla nümayiş olunan bu tamaşanın rejissoru Xalq artisti, "Şöhrət" ordenli Cənnət Səlimovadı.

Qeyd edək ki, tamaşada Xalq artisti Pərviz Məmmədrzayev, Əməkdar artistlər Şövqi Hüseynov, Nahidə Orucova, Ələkbər Əliyev, Əzizağa Əzizov, Əkbər Əlizadə, Nadir Xasiyev, aktyorlar – Hüseyn Əlili, Əliməmməd Novruzov, Səmədzadə Xasiyev, Aydan Həsənova, Hüseyn Əlili, Elçin İmanov, Təranə Əliyeva, Elməddin Dadaşov, Nicat Əli, Fərid Rzayev, Təranə Əliyeva həmçinin xor və balet artistləri də iştirak edirdi. 

Tamaşa qəmli musiqi və 2 nəfərin şam lamlarını yandırmasıyla başladı. Bununla sanki hələ də cəmiyyətimizdə cəhalətin naqisliklərin, özbaşınalıqların baş alıb geyməsinə və onlara qarşı mübarizə aparan az saylı insanların mübarizəsini görsənirdi. Dekorasiyalar və aktyorların geyimlərinin əyinlərinə çox yaxşı uyğunlaşdırılmışdı. Bunlar səhnə əsərinə əlavə rəng qatmaqla yanaşı sanki həqiqətən XX əsrin əvvəllərindəki kimi özümüzü hiss edirdik. Sərvərin Gülnaza gəlincik hədiyyə etməsi maraqlı idi. Məşədi İbad obrazında Əməkdar artist  Şövqi Hüseynovun görünməsi tamaşaçıların alqışları ilə qarşılandı. Şövqi müəllim Məşədi İbadı o qədər təbii canlandırdı ki, ancaq rəhmətlik Əliağa Ağayev möcüzə baş versə və o biri dünyadan dirilib gəlsə, Əməkdar artist rəqabətə tab gətirə bilməyib geri çəkilə bilər. Düşünürəm ki, Şövqi Hüseynov hazırda  teatrlarımızda Üzeyir Hacıbəyovun qəhramanını ən yaxşı ifa edən aktyordu. 

Məşədi İbadın güzgü qarşısında özünütərifi, Rüstəm bəylə (bu rolu Xalq artisti Pərviz Məmmədrzayev canladırırdı) rəqs etməsi, mübahisəsi çox təbii alınaraq seyrcilərdən alqışları və qarınlarını tutub gülməsiylə nəticələndi. Hələ Məşədinin: "mən ruslarla çox alver edirəm, ona görə obrazovovskiyəm" deməsi də gülüşsüz keçmədi. Qulluqçu Sənəmin (bu rolu Əməkdar artist Nahidə Orucova canlandırır) Məşədi İbadı görüncə: "nə kifir kişidi ay Allah" deməsi də seyrcilərin alqışı və təbəssümünə səbəb oldu. Rüstəm bəyin Məşədinin qızı görməsini istəməsini bildikdən sonra daha çox pul istəməsi və: "biri var söz, biri var göz" deməsi də rejissör kreativliyinin göstəricisiydi. Amma Məşədi İbad yalnız seyciləri güldürməklə yox, həm də maarifləmdirməklə də məşğul idi. Onun səhnədə osmanlı türkcəsində danışanlara üzünü tutaraq "yapıyorum, şapıyorum" nə qədər demək olar, eləcə də rusca dəm vuranlara: "qırıldat görək sən nə deyirsən" deyə ironiya etməsini göstərmək olar. Bunun da Məşədi bu gün dilimizi zəlil günə qoyan, onu yersiz "bəzənti"lərlə yarlıqlayanları hədəf alırdı. 

Qəzetçi Rzanın Məşədidən xüsusi jestlərlə pul istəməsi də diqqətdən qaçmadı. Ümumiyyətlə Məşədidən hər dəfə kimsə pul istəyəndə və ya xərcləri artanda başını aşağı salaraq miskin vəziyyət alması Şövqi Hüseynovun akyorluq məharətinin göstəricisiydi. Hələ Məşədinin hasardan Sərvər ilə Gülnazı müşahidə etməsi, gənc centlemenlə mübahisəsi, ardıncada yerə yuvarlanması orijinal alındı. Hələ yıxılandan sonra qəmli halda: "Leyli bu tayta, Məcnun o tayta qalıb, eşqbazlıq edir" deməsi həm gülməliydi, həm də düşündürücü. Əgər 1 əsr bundan əvvəl Gülnar zorla atası yaşında birini ərə verilməmək üçün Sərvərlə eşqbazlıq edirdisə, indi nişanlı, evli "uzunsaçlılar" rəngarəng "izdivac"lar, say-seçmə portnyorlarla bazlaşırlar. 

Aktyor Əkbər Əlizadə Həsən bəy obrazını kreativliklə o qədər gözəl canlandırdı ki, hətta filmdəkindən də yaxşı alındı. Sənətkarın "Məşədi İbad lap aranqudan meymunudu" ifadəsini elə ironiyayla dedi ki, zalda əyləşənlər qarınlarını tutaraq güldü. Hələ Həsən bəyin: "Məşədi İbad əsl, istinniy musulmanindi" deyərək səjdəyə getməsi də auditoriyada gülüş və alqışlarla qarşılandı. Hanbalların peyda olması da səhnəyə rəngarənglik qatan orijinallıqlardan idi. Məşədi İbadın hamamda "paklandıq"dan sonra ağ pencək geyinməsi də rejissor kreativliyinin göstəricilərindən idi. Həmçinin səhnə əsərinin baş qəhramanının toy gecəsi  gəlin libasınsa Sərvəri peyda olması və qarşılaşmaları da həm kreativ, həm maraqlı alındı, həm də seyrcilərin gülüşünə səbəb oldu. Sərvərin Məşədi İbada qələmi götürüb yazmasını əmr edəndə,  qoca bəyin: "bu gecə kağız-qələm mənim nəyimə gərəkdi?" ifadəsi tamaşaçıların coşqulu gülüşünə səbəb oldu. Üzeyir Hacıbəyovun uzaqgörənliyi sayəsində qələmə aldığı "O olmasın, bu olsun" əsəri günümüzdə də aktuallığını itirmir. Cılız insanlar ölməz bəstəkarın sənət əsərini yalnız yaşlı kişinin qızı yaşında olan əks-cinsinə şəhvət duymasını görür. Əslində isə musiqimizin öndəri həm öz dövrünün, həm də hazırda daha betər baş alıb gedən pula hərisliyi, qumarbazlığı, mənfəətpərəstliyi, alçaqlığı, qadın-kişi qarşıdurmaları, cəhaləti və digər bu kimi naqislikləri əsərlərindən çatdırmaq istəyirdi. Çox qəribədi cəmiyyətimizdə özünə dünyavi, feminist, demokrat, bərabərçi deyərək baş qaldıran ünsürlər Üzeyir bəyi cılızlaşdıraraq bəstəkarı özlərinin iyrənc fəaliyyətlərində silah kimi istifadə edirlər. Bu parazitlər hələ də anlamayıb ki, şuşalı dahi pisi-yaxşısı ilə xalqını sevirdi. O, dövründəki çirkablıqları tənqid edəndə azərbaycanlıların öz kimliyinə tüpürüb, inkar etməyi yox, milli mənəviyyatını, qafqazlılığını, şərqliliyini, türklüyünü qorumaqla müasirləşməyi, dünyaviləşməyin vacibliyini çatdırırdı. Bu məqamda musiqimizin atasının "Mərəzlərimizdən biri" məqaləsindəki fikirini qeyd etmək yerinə  düşür: "Görünür, bizim öz qüdrətimizə etiqadımız yoxdu. Varmışsa da itibdi". Nə qədər ki, başda musiqimizin öndəri olmaqla ziyallılarımızın nə üçün qələmə sarılıb cihat etdilərini anlamayacağıq, daim alnını möhürə sürtərəq naqislik edən məşədilərin, qadın azadlığı altında azğınlıq, mizandriyalıq edən gülnarlar, nərminlər cəmiyyətimizdə vəba saçacaqlar. 

P.S Səhnədə zərif cinslərin kişilərə qarşı ironiyası, istehzası zamanı ürəkdən gülən, lakin zənənlərə qarşı maskulizm zamanı dərhal sifət mimikası dəyişən yanımda əyləşən qubalı madmazel də gözümdən qaçmadı. 

ABDULLA İSMAYILOĞLU

GundemXeber.Az