İstanbulun Taksim meydanındakı kiçik bir parkda 10-15 ağacın başqa yerə köçürülməsinin Türkiyəni lərzəyə salacaq sosial gərginliyə gətirib çıxaracağını kimsə gözləmirdi. Hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının sədri, baş nazir Rəcəb Teyyub Ərdoğan iqtidarda olduğu 10 ildə ilk ciddi müqavimətlə üzləşib. Hətta hərbçilərin postmodern çevrilişləri Ərdoğanı bu qədər silkələməmişdi. Əksinə, hərbçilərin Ərdoğana hədə-qorxusu cəmiyyətin qınağına səbəb olmuş və baş nazirin mövqeyini gücləndirmişdi. Parkda heç bir siyasi qrupa adi olmayanların döyülməsi və bibər qazına tuş gəlməsi isə bu dəfə cəmiyyətdən Ərdoğana qarşı impulsların göndərilməsinə yol açdı.

Azlıq çoxluğa tabe olmaq istəmir

Taksimdən başlayan kiçik etiraz Ankara, İzmir, Adana, Antalya və digər şəhərlərə yayılıb. Gəzinti parkının dağıdılmasına etiraz Türkiyənin müasir siyasi tarixində iki yeniliklə də yadda qaldı. Birinci yenilik ondan ibarətdir ki, Ərdoğan polislə sərt toqquşmalardan çəkinməyən etirazçıların müqavimət gücünü gördükdən sonra Taksimin mərkəzində icazəsiz toplanmaya yaşıl işıq yandırdı. Halbuki Ərdoğan və ondan əvvəlki baş nazirlər heç zaman Taksimdə icazəsiz aksiyaya imkan verməyiblər. Məğlubiyyətə öyrəşməyən Ərdoğan ilk dəfə geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Bu gün Taksim meydanı etirazçıların məkanına çevrilib və polis hələ ki, hadisələri kənardan müşahidə etməklə məşğuldur.

İkinci yenilik ondan ibarətdir ki, Taksimdəki etiraz Türkiyənin fərqli siyasi spektrini bir araya gətirdi. Etirazçılar Cümhuriyyət Xalq Partiyası, radikal solçu və marginal qruplardan tutmuş türk millətçiliyinin simvolu sayılan Milliyyətçi Hərəkat Partiyası ilə kürd millətçiliyinin daşıyıcısı olan Barış və Demokratiya Partiyasının tərəfdarlarından ibarət idi. Doğrudur, sonrakı günlərdə MHP başqanı Dövlət Baxçalı millətçilərin etirazçılarla bir sırada olmadığını açıqladı. Buna baxmayaraq Baxçalı etirazçılara qarşı hədsiz gücdən istifadə edilməsinə etirazını da dilə gətirdi.

Nə baş verdi ki, fərqli spektr və fərqli ideoloji cərəyanların təmsilçiləri eyni anda Ərdoğana qarşı birləşdi? Bu mənada Ərdoğanın “Gəzi parkı sadəcə bəhanə idi” fikri ilə razılaşmamaq olmur. Həqiqətən bu qədər kütlə 5-10 ağacın başqa yerə köçürülməsi və parkın yerində daha möhtəşəm meydanın inşasına görə Türkiyəni lərzəyə gətirməzdi. İş o yerə çatıb ki, xaricdə yaşayan türklər də dünyanın müxtəlif ölkələrində Ərdoğana qarşı etiraz yürüşləri təşkil ediblər.

Qəfil ortaya çıxan problemi Ərdoğanın siyasətində axtarmaq lazımdır.

Rəcəb Teyyub Ərdoğanın Türkiyə tarixində imzası var. Uzun illərin koalision hökumətlərinin ardından insanlar 2000-ci illərin əvvəllərində yeni formalaşan Ədalət və İnkişaf Partiyasını və onun lideri Ərdoğanı təkbaşına hakimiyyətə gətirdilər. Ərdoğan bu illərdə Türkiyəni ağır iqtisadi böhrandan çıxartdı, ölkə inkişaf yoluna qədəm qoydu, Beynəlxalq Valyuta Fonduna 23 milyard dollarlıq borc qaytarıldı. O, PKK probleminin birdəfəlik həllinə də girişib, terrorçular Türkiyəni tərk ediblər, növbəti mərhələdə tərk-silah məsələsi gələcək. Bu uğurlar daxildə və xaricə Ərdoğanın reytinqini artırırdı.

Ancaq bu uğurlar eyni zamanda Ərdoğana psixoloji problemlər də yaradıb. 10 il təkbaşına iqtidar və parlamentdəki çoxluq Ərdoğanda özünəvurğunluq formalaşdırıb. Taksimdəki olaylardan bir neçə gün öncə İstanbulda üçüncü körpünün təməl mərasimi keçirilirdi. Həmin mərasimdə bəlli oldu ki, Ərdoğan prezident Abdulla Güllə məsləhətləşərək körpünün adını Sultan Səlimin şərəfinə Yavuz qoyub. İlk baxışdan normal görünən bu qərar da cəmiyyətin bir qismini narahat etdi. Narazılıq baş nazirin körpünün adını ictimai müzakirəyə çıxarmadan öz bildiyi kimi qoymasında idi. O biri yandan Türkiyədə yaşayan ələvilər də qərardan narazı qalaraq Sultan Səlimin vaxtilə ələvilərə qarşı qətllər həyata keçirdiyini xatırlatdılar. Və ya Ərdoğanın bu günlərdə atdığı digər addım – içki yasağının parlamentdə qəbul olunması. Ərdoğan yaxın gələcəkdə konstitusiyanı da köklü dəyişdirərək səlahiyyətləri artırılmış prezident olmaq istəyir.

Ərdoğanın bu addımları cəmiyyətin fəal hissəsini qıcıqlandırmağa başlayıb. 10 ildir hakimiyyətdə Ərdoğanı görməkdən yorulan kəsim baş nazirin azlığın istəyini və düşüncələrini diqqətə almamasından narazıdır. Gəzinti parkı son damla oldu. Son toqquşmalar göstərdi ki, baş nazirin “mən nə edirəmsə, düz edirəm” prinsipi artıq rahat işləmir.

Bundan sonra nə baş verəcək?

Ərdoğan hazırda ciddi dilemma qarşısındadır: Ya təkpartiyalı hökumətin verdiyi üstünlükdən istifadə edərək heç kimlə məsləhətləşmədən ölkəni idarə etmək, ya da əzici üstünlüyə rəğmən bir qədər geri çəkilərək azlığın da maraqlarını diqqətə almaq. Baxmayaraq ki, baş nazir güzəştə gedərək Taksimi etirazçıların öhdəsinə buraxıb, ancaq bu, daha çox taktiki gedişə bənzəyir. Ərdoğan prinsipial məsələlərdə geri çəkilməyəcəyini elə etirazlar günü verdiyi açıqlamalarda göstərdi. O deyib ki, Taksimdə yenidənqurma işlərini davam etdirməklə yanaşı oradakı Atatürk mərkəzini də sökəcək, üstəlik, meydanda məscid inşa edəcək.

Ərdoğanın geri addım atmamasının səbəbi bəllidir. O, müxalif qruplara ciddi güzəştə gedəcəyi və Taksim layihəsindən imtina edəcəyi halda başqa istiqamətlərdə də mövqeyinin zəifləyə biləcəyindən ehtiyat edir. Əslində Gəzinti parkı uğrunda hər iki tərəfin davam etdirdiyi barışmaz mübarizə gələcək seçkilərə hesablanıb. Müxalifət dirənmək və etirazın miqyasını artırmağa çalışmaqla hakim partiyanın və Ərdoğanın mövqelərini zəiflətməyə və onun reytinqini azaltmağı hədəfləyib. Bunu Ərdoğan da anlayır və məhz buna görə taktiki addım kimi müvəqqəti olaraq Taksim meydanını müxalifətə “təslim” edib. Çünki Ərdoğan polislə etirazçılar arasında daha çox toqquşmanın yaralıların sayının artmasına gətirib çıxaracağını və toqquşmalarda ölüm hallarının baş vermə ehtimalının onun reytinqini zəiflədəcəyini bilir.

Ərdoğan eyni zamanda etirazçıların bölünməsinə də çalışır. Onun hesablamasına görə, sıravi və heç bir siyasi qrupa bağlı olmayan vətəndaşlar evlərinə çəkildikdən sonra meydan marginal qruplara qalacaq. Həmin qruplar isə dükanlara, banklara hücum edəcək, arabaları və avtobusları yandıracaqlar. Bu hallar ara-sıra indi də müşahidə olunur. Bu kimi xuliqanlıqların artması isə əksinə, Ərdoğanın işinə yarayacaq və bir müddət sonra onun məhz başıpozuq qruplara qarşı mübarizə apardığı siyasətini güclənəcək. Ona görə də bu vəziyyətdə müxalifət üçün ən uğurlu gediş tərəfdarlarını küçələrdən geri çəkmək olardı. Onsuz da Ərdoğan narazılığın miqyasını gördü, etiraz hədəfinə çatdı, missiya yerinə yetirildi. Ərdoğan ölkəni yenə öz bildiyi kimi idarə edəcəksə, həmin etiraz yenə küçələrə axışa bilər. Əks halda, marginal qrupların küçə və meydanlara sahibliyi “Gəzi hərəkatını” gözdən salacaq. O da diqqətə alınmalıdır ki, Türkiyənin daxildən qarışmasında maraqlı olan xarici qüvvələr var. Türkiyənin bölgədə rolunun və çəkisinin artmasından narahat olan həmin xarici qüvvələr Türkiyədəki etirazdan öz məqsədləri üçün istifadə edə bilərlər.