"Biz bunu nəzərə alarıq” - burada bir daha yada salaq ki, Rusiya prezidentinin sözçüsü Dmitri Peskovun Nikol Paşinyanın "Biz Ukrayna müharibəsində Rusiyaya müttəfiq deyilik” məzmunlu bəyanatına reaksiyası belə olmuşdu. Bəli, çox yığcam, amma yığcam olduğu qədər də çoxmənalı!

Ermənistanın baş naziri Paşinyan Soçidə olarkən bu sözləri xatırlamaya bilmədik. Ona görə ki, "Putin və Paşinyan nələrdən danışdılar” sualının cavabı həm də bu reaksiyadan keçir. Qərəz, tərəflərin danışmaq üçün mövzuları çoxdur.

Birincisi, ən əsas mövzu ikitərəfli münasibətlərdir. Ermənistanda Rusiyanın və onun geosiyasi-geoiqtisadi layihələrinin tənqidi, özü də ciddi tənqidi getdikcə sistemli xarakter alır. Özü də bu, bir qərbçi komandanın "söz oyunu” deyil, yox, bu, onların hərəkət planı, proqramı və məramnaməsidir. Cəmi bircə ay bundan əvvəl Paşinyan və komandası KTMT-ni "uğursuz dövlətlərin klubu” adlandırmışdı. Bu isə o deməkdir ki, yeni siyasi komanda Rusiya ilə birlikdə keçirilən bu illərin İrəvan üçün demək olar ki, faydasız olduğunu başa düşür. Bu vaxta qədər onlar üçün Azərbaycanın işğal olunmuş rayonları, xüsusən də Dağlıq Qarabağ bir təsəlli idi – bəli, ermənilər "Böyük Ermənistan” naminə ölkələrini Rusiyanın ayaqları altına atmışdılar. Amma indi bu da yoxdur – Azərbaycan işğal olunmuş rayonlarını qaytarıb, hətta Dağlıq Qarabağ üzərində demək olar ki, öz nəzarətini bərpa edib. Ona görə də Ermənistanın Qərbə yönəlik siyasəti ciddi məzmun almağa başlayır – İrəvan öz ərazisində Qərbin missiyasını gücləndirir, KTMT-nin əlavə qüvvələrini ölkəyə dəvət etməyə tələsmir. Üstəlik, gələcək Zəngəzur dəhlizinin belə təhlükəsizliyini Rusiyaya həvalə etməyə tələsmir.

Bir sözlə, indiyədək itaətkar olan Ermənistanla Rusiyanın hazırki münasibətləri heç bir vaxt belə kritik olmamışdı. Ən başlıcası odur ki, məsələ təkcə Paşinyanlıq da deyil. Onu cəmiyyətin böyük hissəsi hələ ki müdafiə edir və Rusiya Ermənistanın məsələsini yalnız növbəti bir terrorla həll edə bilər.

İkincisi, Rusiyanın Dağlıq Qarabağ müstəvisində də yeri və rolu o qədər də ürəkaçan deyil. Vaxtilə həmsədrlik institutu prosesin tamam Rusiyanın nəzarətinə keçməməsi üçün yaradılmışdı. İndi daha Minsk Qrupu yoxdur, onun əvəzində paralel danışıqlar sxemi var: Bir tərəfdə ABŞ və Fransa, digər bir tərəfdə Rusiya danışıqlar aparır. Fransa suları bulandırmağa çalışsa da o, Qərb, eləcə də ABŞ təəssübkeşliyindən vaz keçə bilməz, ona görə də çalışır ki, ABŞ-ın apardığı prosesə əngəl olmasınr

Rusiya isə tamamilə başqa məsələdir. O, prosesi tamam özünün nəzarətinə götürməyə çalışır. Burada incə bir detal var. Rus sülhməramlı kontingentinin 2025–ci ildə bölgədən çıxarılması haqqında çağırışlar mütəmadi və sistemli xarakter almağa başlayır. Ruslar yəqin bu varianta hazırlaşır və güman ki, alternativ sxemlər üzərində işləyirlər. Rusiyanın bölgədə qalmasının daha bir yolu onun Zəngəzur layihəsində iştirakı ola bilər – belə ki, ruslar bu dəhlizin təhlükəsizliyinin təmin olunmasını öz üzərlərinə götürmək istəyirlər. Bu günlərdə Rusiyanın baş nazirinin müavini də bəyan etdi ki, gələcək dəmiryolu ilə bağlı əsas məsələlər razılaşdırılıb. Amma bütün hallarda bir məsələ qalır: bu da onun təhlükəsizliyinin kim tərəfindən təmin ediləcəyidir. Bir daha deyirik ki, ermənilər hələ ki bu missiyanı Rusiyaya həvalə etmək istəmirlər.

Qeyd edək ki, bunu Qərb də istəmir, belə ki, kommunikasiyaları Rusiyanın nəzarətindən çıxarmaq Qərbin çoxdankı planlarına daxildir. İndiki şəraitdə, Rusiya ilə Qərbin qarşıdurması pik həddə olduğu bir vaxtda çətin ki, ABŞ buna razı olsun.

Qərəz, proseslər belə qəliz şəraitdə gedir. İrəvan hələ ki ziddiyyətlərdən faydalanmağa çalışır, bir növ vaxt udmağa cəhd edir. Amma cəmiyyətin və hətta Paşinyanın müttəfiqi Qərbin ondan müəyyən gözləntiləri var. O, unutmamalıdır ki, bir vaxt onu heç Kaliforniya merinin müavini belə qəbul etmirdi. Erməni cəmiyyətinə gəldikdə isə, onu otuz il tamam başqa vədlərlə aldadırdılar. Bu vədlər yalan çıxdı.

Doğrudanmı, erməni cəmiyyəti bunun fərqində deyil?

Hüseynbala Səlimov