Ermənistan və Azərbaycan liderləri cümə günü Ağ Evdə keçirilən sülh sammitində əl sıxaraq, onilliklərdir davam edən münaqişəyə son qoymağı hədəfləyən bir razılaşma imzaladılar. GUNDEMXEBER.AZ  Musavat.com-a iatinadla liderlərin Vaşinqton görüşü ilə bağlı bir neçə xarici mətbuatın yazdıqlarını təqdim edir.

"The Associated Press"

-Cənubi Qafqazda yerləşən iki ölkə – Azərbaycan və Ermənistan – bir-biriləri və ABŞ ilə razılaşmalar imzaladılar. Bu razılaşmalar əsas nəqliyyat marşrutlarının yenidən açılmasını nəzərdə tutur və eyni zamanda ABŞ-a regionda Rusiyanın zəifləyən nüfuzundan istifadə etmək imkanı yaradır. Ağ Evin verdiyi məlumata görə, razılaşmaya həmçinin “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” adlandırılacaq yeni bir əsas tranzit dəhlizinin yaradılması da daxildir.

Tramp cümə günü Ağ Evdə çıxışı zamanı marşrutun onun adını daşımasının “mənim üçün böyük bir şərəf” olduğunu, lakin “bunu mən istəməmişdim” deyə bildirib. Tədbirdən öncə jurnalistlərlə keçirilən telefon danışığında isə administrasiyanın yüksək vəzifəli rəsmisi marşruta bu adın verilməsini təklif edən tərəfin ermənilər olduğunu qeyd edib.

Hər iki lider bu irəliləyişin Tramp və onun komandası sayəsində mümkün olduğunu bildirib.

“Biz keçmişdə yaşadığımız hekayədən daha yaxşı bir hekayə yazmaq üçün təməl qoyuruq,” – razılaşmanı “əlamətdar bir mərhələ” adlandıran Paşinyan deyib.

“Prezident Tramp altı ay ərzində möcüzə yaratdı,” – Əliyev qeyd edib.

Tramp isə iki ölkə arasında münaqişənin nə qədər uzun sürdüyünə toxunaraq deyib: “Otuz beş il vuruşdular, indi isə dostdurlar və uzun müddət dost qalacaqlar”.

Bu marşrut Azərbaycanla onun muxtar anklavı olan Naxçıvanı birləşdirəcək. Həmin iki ərazi Ermənistanın 32 kilometr (20 mil) enində olan torpaq sahəsi ilə bir-birindən ayrılıb. Məhz bu dəhlizlə bağlı Azərbaycanın tələbi keçmişdə sülh danışıqlarının irəliləməsinə mane olmuşdu.

Azərbaycan üçün – neft və qazın əsas istehsalçısı kimi – bu marşrut həm də Türkiyəyə, oradan isə Avropaya daha birbaşa bağlantı imkanı yaradır. Tramp marşrutu ziyarət etmək istədiyini bildirib: “Ora getməli olacağıq,” – deyə o qeyd edib. Ermənistan və Azərbaycan arasında davamlı sülh barədə nə düşündüyü soruşulduqda isə Tramp “çox inamlıyam” cavabını verib.

Cümə günü imzalanan razılaşma ABŞ tərəfindən bu il vasitəçilik edilən bir neçə sülh və iqtisadi sazişə əlavə olunmuş oldu.

Tramp uzunmüddətli münaqişələrin həllinə töhfə verməklə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülmək arzusunu gizlətmir. Cümə günü Əliyev və Paşinyan da ABŞ prezidentinin bu mükafata layiq olduğunu bildirən xarici liderlər və rəsmilər siyahısına qoşuldular. Ermənistan və Azərbaycan arasında, hər ikisi keçmiş Sovet respublikaları olan ölkələr arasında imzalanan razılaşma həm də onların keçmiş imperiya sahibi – Rusiya üçün geosiyasi zərbədir. Təxminən dörd onillik davam edən münaqişə boyunca Moskva vasitəçi kimi çıxış edərək Cənubi Qafqazda strateji təsir dairəsini genişləndirməyə çalışdı, lakin fevral 2022-də Ukraynaya genişmiqyaslı işğal başladıqdan sonra onun nüfuzu sürətlə zəifləmədi. ABŞ administrasiyasının yüksək vəzifəli rəsmiləri bildiriblər ki, Trampın vasitəçiliyi ilə əldə olunan razılaşma Moskvanın geri çəkildiyi bu bölgədə ABŞ-ın təsirini daha da gücləndirməsinə imkan verəcək.

"Reuters"

-Cənubi Qafqazın bu rəqibləri arasında imzalanan saziş – əgər keçərli olarsa – Tramp administrasiyası üçün əhəmiyyətli bir uğur olacaq və Moskvanı narahat edəcək. Çünki Rusiya bu regionu öz təsir dairəsi kimi görür.

Razılaşma, Cənubi Qafqazda strateji tranzit dəhlizinin inkişafı üçün yalnız ABŞ-a eksklüziv hüquqlar verir və Ağ Evə görə, bu, enerji və digər resursların daha geniş ixracını asanlaşdıracaq. Tramp həmçinin, ABŞ-ın hər iki ölkə ilə ayrı-ayrı sazişlər imzaladığını, bunların enerji, ticarət və texnologiya sahələrində – o cümlədən süni intellektdə – əməkdaşlığı genişləndirməyi hədəflədiyini qeyd edib. Təfərrüatlar açıqlanmayıb.
O, həmçinin bildirib ki, Azərbaycan və ABŞ arasındakı müdafiə sahəsində əməkdaşlıq üzrə məhdudiyyətlər ləğv edilib ki, bu da Moskvanı narahat edə bilər.

Sülh razılaşması, Rusiya, Avropa, Türkiyə və İran ilə sərhədləri olan və enerji istehsal edən Cənubi Qafqazı dəyişdirə bilər. Bu region, neft və qaz boru kəmərləri ilə kəsişsə də, uzunmüddətli etnik münaqişələr və bağlı sərhədlərlə parçalanmış vəziyyətdədir. Sülh, ərazinin strateji əhəmiyyətini artıraraq, regional əməkdaşlıq və inkişaf üçün yeni imkanlar aça bilər.

Sanksiyalar üzrə mütəxəssis və Loyola Universitetinin Çikaqo Hüquq Məktəbinin məsləhətçisi Brett Erickson, razılaşmanın Qərbin Rusiya'nın sanksiyalardan yayınmaq cəhdlərini məhdudlaşdırmasına kömək edəcəyini qeyd edib.

Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin mütəxəssisi Tina Dolbaia bildirib ki, “İndi ermənilərin azərbaycanlılarla əl sıxması və bu dəhlizdə ABŞ-ın iştirakı barədə danışmaları - bu, Rusiya üçün böyük bir məsələyə çevrilib".

"USA TODAY"

- Tramp administrasiyası səssizcə aylarla Ermənistan və Azərbaycan arasında razılaşma əldə etmək üçün çalışıb. Dövlət Yemək Otağında keçirilən mərasimdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan iki dövr prezident olan Respublikaçı Trampı tərifləyərək, bir nöqtədə Trampın sülh sahəsindəki səyləri üçün Nobel Sülh Mükafatını qazandığını söylədilər.

Onların birgə bəyanatı, Cənubi Qafqazda hər iki ölkəni birləşdirən 20 mil uzunluğunda çoxmodelli tranzit dəhlizi olan "Trump Route for International Peace and Prosperity" (Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Trump Marşrutu) yaradır. ABŞ bu dəhliz boyunca yalnız öz inkişaf hüquqlarına sahib olacaq.

"Euronews"

-Cümə günü keçirilən imzalanma mərasiminə yalnız Paşinyan və Əliyev deyil, həm də Tramp qatılmışdı. Amma keçmiş düşmənlər üçüncü tərəf -Vaşinqton və Moskva iştirak etmədən münasibətlərini düzəldə bildilər. Lakin, Rusiyadan fərqli olaraq, ABŞ sülh sazişindən faydalanacaq.

Ağ Ev sözçüsü Anna Kelli bildirib ki, yeni tranzit dəhlizi “Ermənistanın suverenliyi, ərazi bütövlüyü və xalqına hörmət göstərməklə iki ölkə arasında maneəsiz əlaqəni təmin edəcək”.

Bakı üçün dəhliz Naxçıvanla birbaşa quru əlaqəni təklif edir, Türkiyə ilə əlaqələri gücləndirir və infrastruktur diplomatiyası vasitəsilə müharibədən sonrakı qazancları möhkəmləndirir.

Bu, həmçinin Azərbaycanın qlobal miqyasda mühüm nəqliyyat və logistika mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirir. Azərbaycan ilkin olaraq üçüncü tərəfin iştirakını istəmədi və onun ABŞ, Avropa və Rusiyanın iştirakı olmadan Bakının nəzarəti altında olmasına üstünlük verdi.

Rəsmi şəxslərin sözlərinə görə, yeni Tramp marşrutu Ermənistan qanunlarına uyğun fəaliyyət göstərəcək və ABŞ həmin torpağı infrastruktur və idarəetmə üçün bir konsorsiuma subarendaya verəcək.

Ermənistan və Azərbaycan həmçinin ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvi ilə bağlı sənəd imzalayıblar.

“Əgər münaqişə ilə bağlı səhifəni bağlayırıqsa, onda onun həllinə cavabdeh olan format nə üçün lazımdır?” – deyə Paşinyan bu həftə əvvəl bildirib.

1992-ci ildə yaradılmış ATƏT Minsk Qrupu Qarabağ münaqişəsinin həllinə vasitəçilik etmək məqsədi daşıyırdı və Fransanın, ABŞ-ın və Rusiyanın həmsədrlik etdiyi bir qurum idi.

Onun ləğvi yalnız Qarabağ münaqişəsinin sonunu qeyd etmir, həm də Bakı və Yerevanın Moskva ilə münasibətlərini rəsmi şəkildə uzaqlaşdırmasını təsdiqləyir, xüsusilə iki liderin Vaşinqtonda birgə rəsmi müraciət etməsi faktı nəzərə alınaraq.

ABŞ prezidentinin yanında Vaşinqtonda sülh razılaşmasının imzalanması Moskva üçün iki ölkənin münaqişəni öz aralarında həll etmək öhdəliyinə güclü siqnal göndərir, həmçinin onların xarici siyasət fokusunu Qərbə yönəldir.

Moskva Bakı və Yerevanla əməkdaşlığı bərpa etməyə çalışaraq “vasitəçilik” təklif edir və Yerevana qarşı dezinformasiya kampaniyaları aparır.

Son günlərdə Rusiya dövlət nəzarətində olan media Paşinyana qarşı geniş tənqidlər və hücumlar yayıb, onu Ermənistan suverenliyini şəxsi maddi mənfəət üçün “ticarət etməkdə” ittiham edir və hətta “kukla” adlandırırlar.

Rusiyanın Bakı ilə əlaqələrini bərpa etmək cəhdləri dekabrda Qazaxıstanda Azərbaycan təyyarəsinin qəzaya uğraması və göyərtəsində olan 67 nəfərdən 38-nin həlak olması ilə tamamilə məhv edilib.

"The Jerusalem Post" 

- Sülh razılaşması Cənubi Qafqazı- Rusiya, Avropa, Türkiyə və İranla qonşu olan, neft və qaz kəmərləri ilə kəsişən, lakin qapalı sərhədlər və uzun müddətdir davam edən etnik münaqişələrlə parçalanan enerji istehsal edən regionu dəyişdirə bilər.

GUNDEMXEBER.AZ