Səudiyyə Ərəbistanı sələfiliyin dünyaya siyasi-ideoloji faktor kimi yayılması üçün çoxlu pullar xərcləyir

Son zamanlar analitiklər sələfizmi siyasi aspektdə tez-tez təhlil edirlər. Müsəlman ölkələrində sosial-siyasi proseslərin intensvləşməsi fonunda bu, maraq doğurur. Siyasət meydanına yeni gücmü atılır? Bu proses hansı nəticələri verə bilər? Bu kimi suallar üzərində düşünməyə ehtiyac yaranıb.
İslamın bir din olaraq geniş yayıldığı həqiqətdir. XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəllərində həmin proses daha geniş vüsət almağa başlayıb. Maraqlıdır ki, İslamın din kimi yüksəlişi müsəlman ölkələrində siyasi proseslərin aktuallaşması ilə müşayiət olunur. Ona görə də son illər «İslamın siyasiləşməsi» ifadəsi analitiklər tərəfindən tez-tez işlədilir. Əslində isə nələr baş verir? İslam doğrudanmı siyasiləşir?
İndi dünya ictimaiyyətində belə bir təsəvvür formalaşdırılıb ki, İslam siyasətə qarışan kimi qan tökülür, terror baş alıb gedir. Hətta Qərb mediası İslamı daha çox terror kontekstində təqdim edir. Breyvik islamofobiyaya düçar olmuş terrorçudur. O, insanlara sadəcə, müsəlman olduqlarına görə nifrət edir və öldürürdü.
Təbii ki, İslamın terror və zorakılıqla heç bir əlaqəsi yoxdur. Ancaq o da həqiqətdir ki, bəzi radikal qruplar İslamın adından istifadə edərək cinayətlər törədirlər. Onlar fəaliyyətlərini hansısa islami ideologiya ilə izah etməyə çalışırlar. Buradan müasir tarixi şəraitdə İslamla siyasi fəaliyyət arasında sintez yaratmağa çalışan bəzi ideoloji cərəyanların tədqiq edilməsi aktuallığı yaranır. Həmin cərəyanlardan biri də sələfilikdir.
Sələfilər İslamın təmizlənməsinə ehtiyac olduğuna əmindirlər. «Təmizlənmə» dedikdə onlar İslamda sonradan əlavə edilmiş yeniliklərdən azad olmağı və məzhəbçilikdən qurtulmağı nəzərdə tuturlar. Bu əsasda sələfilər özlərinin möveyinə uyğun gəlməyən hər bir dini müddəaya qarşı barışmaz mövqedədirlər. Uzun müddət bu mövqedə olan sələfilərdə fərqli baxışlara qarşı bir dözümsüzlük formalaşıb. Onlar özlərini tam haqlı sayırlar. Ona görə də İslam haqqında fərqli fikir söyləyənlərə dözümsüzdürlər. Həmin əsasda sələfilər daha çox fanatdırlar.
Fərqli dini baxışlara dözümsüzlük sələfilərin davranışlarını radikallaşdırıb. Onlar kütlə arasında «təmiz İslam» adlandırdıqları ideyaları başqa mövqeləri inkar etmək yolu ilə yaymağa çalışırlar. Hər hansı ortaq mövqe sələfilər üçün qəbuledilməzdir. İslamın yarandığı tarixi mərhələdə qəbul edilən bütün dini həqiqətlərdən başqa hər bir fikri yalan hesab edirlər. Eyni zamanda, dində edilən yeniliklərə qarşı mübarizə aparırlar. Fəlsəfənin təsirini isə qətiyyən qəbul etmirlər.
Səudiyyə Ərəbistanı sələfiliyin dünyaya siyasi-ideoloji faktor kimi yayılması üçün çoxlu pullar xərcləyir. Daha çox «vəhhabilik» adı altında sələfilər fəaliyyətlərində radikalizmlə siyasəti birləşdirməyə çalışırlar. «Əl-Qaidə» bunun nümunələrindən biridir. «Əl-Qaidə»nin Misir və Suriyada yeni fəaliyyət üsuluna keçməsi haqqında məlumatlar yayılır. Suriyada onlar tədricən əyalətlərdə öz hakimiyyətlərini qurmağa çalışırlar. Xüsusi adamlarını yerlərdə idarəetməyə cəlb edirlər və orada öz ideoloji mövqelərinə uyğun strukturlar qurmağa çalışırlar. Bəzi yerlərdə buna nail olublar. Bu prosesi müşahidə edənlər belə qənaətə gəliblər ki, vəhhabilər əvvəlki kimi demokratiyaya qarşı çıxmırlar.
Beləliklə, sələfizm tədricən siyasi-ideoloji fəaliyyətə keçir. «Müsəlman qardaşları» kimi hakimiyyətə gələndən sonra isə hansı addımlar atacaqlarını heç kəs bilmir. Sələfiliyin bu ideoloji transformasiyası Qərbi narahat edir. Eyni zamanda, bəzi dairələr bundan müsəlman dövlətlərinin özünə qarşı istifadə etməyə cəhdlər edirlər.
Sələfilərin nə dərəcədə demokrat olduqları onların ənənəvi ideoloji mövqeyindən aydın görünür. Fərqli dini baxışı sələfizm hələ də qəbul etmir. Deməli, siyasi aspektdə sələfilik risk faktorudur. Sözdə deyilməsinə baxmayaraq, konkret siyasətdə onların sülhpərvər və demokratik kurs yeridəcəklərinə inam yoxdur.
Hazırda İslam adından istifadə edib, siyasi fəaliyyət göstərən qrupların sayının artması dinin taleyi baxımından düşündürücüdür. İslam mənəvi-əxlaqi dəyərlər və sosial-mədəni normalar sistemi kimi böyük üstünlüklərə malikdir. İndi dünyada İslamı qəbul edənlərin sayı sürətlə artır. Bu prosesə mane olmaq üçün İslamı siyasətə cəlb etmək fikrində olanlar meydana çıxıblar. İlk baxışdan İslamın yüksəlişi kimi görünən bu proses bir qədər sonra qarşısıalınmaz mənfi tendensiyaya çevrilə bilər.
Sələfilik kimi cərəyanların siyasət meydanına demokrat obrazında daxil olması İslam dünyasının parçalanmasına gətirib çıxara bilər. Müsəlmanlar İslam ümməti olaraq fərqli siyasi baxışlara malik ola bilərlər. Lakin bu fərqliliyin kökünə hansısa dini müddəanı qoyanda məsələ inama gedib çıxır. Bu da faktiki olaraq İslamın daxildən parçalanması, onun siyasi ehtirasların məhvedici axınına atılması deməkdir.
Təbii ki, bu prosesdən bütün dünya ziyan görə bilər. Çünki müasir tarixi mərhələdə din kimi İslamın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bu din bəşəriyyətə barış və tərəqqi bəxş edə bilər. Digər dinlərlə yanaşı mövcud olması ümumilikdə dünyanın sülh içində yaşamasına ciddi töhfə olar. Bunun səbəbi məhz İslam dünyasının sivilizasiya olaraq sürətli inkişaf mərhələsini yaşamasındadır.
Bu gün İslamı parçalamaq istəyənlər, əslində öz gələcəklərini məhv edirlər. Yeganə doğru yol dini siyasətə qatmamaqdır. Din həmişə özünə yol tapır. İnsan bundan siyasi məqsəd üçün istifadə etməyə başlayanda isə, inkişaf yolları bağlanır. Belə bir məsəl var: ağıllı adam oturduğu budağı kəsməz. Yəqin ki, bu məsəli cəmiyyətə də aid etmək olar.

Kamal Adıgözəlov