ABŞ Dövlət Departamenti “Patriot” zenit-raket komplekslərinin Rumıniyaya satışına icazə verib.Bu barədə ABŞ Müdafiə Nazirliyinin hərbi əməkdaşlıq idarəsinin məlumatında bildirilir.

Müqavilənin dəyəri 3,9 mlrd. dollar təşkil edir. Layihənin əsas podratçıları “Raytheon” və “Lockheed Martin” ABŞ şirkətləridir.

Qeyd edək ki, Rumıniya apreldə “Patriot” zenit-raket komplekslərinin tədarükünə dair ABŞ-a müraciət edib. Rumıniya hökuməti həmçinin ABŞ istehsalı olan 6 ədəd “F-16” qırıcı döyüş təyyarələri əldə etmək niyyətindədir.
Oxşar anlaşma Polşa ilə də imzalanıb. Ancaq maraqlıdır ki. NATO üzvü olan Türkiyə uzun illərdir ki, ABŞ-dan “Patriot” kompleksləri almağa çalışsa da, Vaşinqton Ankaraya bu sistemləri satmaqdan imtina edir. Son olaraq Türkiyə hökumətinin Rusiyadan S-400 hava hücumundan müdafiə sistemləri alması ilə bağlı xəbərlər yayılıb.

Vaşinqtonun Türkiyəyə bu sistemləri satmaqdan imtina etməsi, ancaq Şərqi Avropa ölkələrinə “yaşıl işıq” yandırması bir sıra amillərlə izah olunur. Burada Türkiyə ilə münasibətlərdə gizli soyuqluğun olması faktorundan bəhs olunsa da, əsas səbəb kimi Rusiya amili qeyd olunur. Üçnki ABŞ-Rusiya münasibətlərində gərginlik yarandıqdan sonra Vaşinqton Şərqi Avropa ölkələrinə zenit-raket kompleksləri yerləşdirməyə başlayıb.

Siyasi şərhçi Şahin Cəfərli ABŞ-ın Rumıniya və Polşaya “Patriot” sistemləri satmasının əsas səbəbinin Rusiya olduğunu düşünür. Ekspertin fikrincə, Ukrayna hadisələrindən sonra Rusiya istər kollektiv müdafiə təşkilatı olaraq NATO tərəfindən, istərsə də ayrı-ayrılıqda bəzi dövlətlər, xüsusən Şərqi Avropa ölkələri tərəfindən təhdid olaraq qəbul edilməyə başlanıb: “Əgər təhdid varsa, təbii ki, ona qarşı preventiv tədbirlər görmək məcburiyyəti yaranır. Təhdid isə hipotetik yox, realdır. Rusiya özünün qərb sərhədlərində, xüsusən Polşa və Litva ilə həmsərhəd olan Kalininqrad vilayətində yeni diviziyalar və “İsgəndər” raket kompleksləri yerləşdirib. Rusiyanın Suriya əməliyyatları zamanı tətbiq etdiyi “Kalibr” qanadlı raketləri də təhlükə mənbəyidir”.

Ş.Cəfərli deyir ki, indi Polşa ilə Rumıniya bu potensial təhdidlə əlaqədar öz raket hücumundan müdafiə sistemlərini yaradırlar: “Polşa 7,5 milyard dollar dəyərində 8 ədəd “Patriot” batareyası əldə edərək özünün “Wisla” raket hücumundan müdafiə sistemini qurmağa hazırlaşır. Rumıniya isə 3,9 milyard dollar dəyərində 7 “Patriot” qurğusu alacaq. Maraqlıdır ki, hər iki ölkənin ərazisində ABŞ-ın qlobal raket hücumundan müdafiə sisteminin Avropa komponentinin elementləri yerləşir. 2016-cı ilin mayında Rumıniyada ABŞ-ın raket hücumundan müdafiə sisteminin bazası istifadəyə verilib, Polşada isə analoji bazanın tikintisinə start verilib. Bu bazaların İran və Şimali Koreyanın ballistik raketlərini zərərsizləşdirmək üçün nəzərdə tutulduğu bildirilsə də, Rusiya hesab edir ki, həmin sistemlər təkcə müdafiə xarakterli deyil və onlardan hücum məqsədilə də istifadə etmək və düşmənə qanadlı raketlərlə zərbə endirmək mümkündür. Polşa və Rumıniyanın alacağı “Patriot”ların ABŞ sistemləri ilə koordinasiyalı şəkildə fəaliyyət göstərəcəyi güman olunur. Onu da qeyd edək ki, NATO-nun 2016-cı il Varşava samitinin qərarlarına uyğun olaraq Polşa ərazisində NATO hərbi kontingenti, Rumıniyada isə Rusiyanın Qara dənizdə güclənmək cəhdlərinə qarşı mübarizə məqsədilə NATO-nun briqadası yerləşdirilib. Yəni Polşa və Rumıniya bu gün ABŞ-ın və NATO-nun Rusiyaya qarşı “containment” (dayandırma, çəkindirmə) strategiyasında çox önəmli rola malik iki ölkədir. Bu ölkələr eyni zamanda, Baltikyanı respublikalarla birlikdə Avropa Birliyi daxilində ABŞ-a çox yaxın olan “Şərqi Avropa pələngləri”dir. (Əlavə edək ki, hazırda Litvada keçirilən NATO təlimləri ilə əlaqədar ABŞ tərəfindən bu ölkəyə də "Patriot"lar gətirilib.)”

Ş.Cəfərli deyir ki, ABŞ silahlarını yalnız müttəfiq ölkələr satır. Vaşinqtonun müttəfiqlərinin bu sistemlərdən alması mümkündür. O cümlədən Türkiyənin: ““Söhbət “Patriot” kimi önəmli silah sistemlərindən gedirsə, bu məsələdə istər prezident administrasiyası və Dövlət Departamenti, itərsə də Konqres çox həssas davranır. Türkiyə də ABŞ-ın NATO üzrə müttəfiqlərindən biridir və Türkiyə ordusunun silahlanmasında ABŞ mühüm rol oynayır. Konkret “Patriot”a gəldikdə, mənim bildiyimə görə, Türkiyə bu sistemləri satın almaq üçün ABŞ-a müraciət etməyib. 2013-cü ildə Suriyadan qaynaqlanan təhlükələrlə əlaqədar Türkiyənin NATO-ya müraciəti əsasında ABŞ, Almaniya və Hollandiya tərəfindən bu ölkəyə 6 ədəd “Patriot” göndərilmiş və onlar Qaziantep, Adana və Kahramanmaraş vilayətlərində yerləşdirilmişdi. Sonradan Bəşər Əsəd təhlükəsinin arxa plana keçməsi və İŞİD-lə mübarizənin ön plana çıxması nəticəsində bu sistemlər Türkiyədən çıxarıldı. Ən azı, həmin ölkələrin rəsmi izahatı belə idi”.

“Patriot” sistemlərinin Türkiyə kimi ölkələrə satılmamasına gəlincə, Ş.Cəfərli deyir ki, Türkiyə zenit-raket komplekslərini almaqda öz şərtini diktə etdiyi üçün Vaşinqtonla anlaşa bilmir: “Ankaranın indiyədək “Patriot” və ya başqa bu tip sistem satın almamasının əsas səbəbi onun raket hücumundan müdafiə üzrə öz milli sistemini qurmaq siyasətindən, eyni zamanda, bu siyasətdəki qərarsızlıq və ziddiyyətlərdən qaynaqlanır. Burda “milli” sözünü təsadüfi istifadə etmədim, çünki Türkiyə hər hansı sistemi satın almaqla kifayətlənmək istəmir, onun əsas şərtlərindən biri texnologiya transferidir. Yəni, Türkiyə bu sistemləri aldıqdan sonra tamamilə milliləşdirmək, onun milli kompüter proqramları ilə idarə olunmasını təmin etmək, bu sistemin istehsalçı firma-ölkə ilə əlaqəsini aradan qaldırmaqda israr edir. Bu şərt beynəlxalq şirkətlər və dövlətlərlə danışıqları çətinləşdirən əsas amillərdən biridir. Digər amil isə Türkiyənin xarici siyasətində tez-tez ziqzaqların baş verməsi, gah Qərblə, gah Rusiya ilə problemlərin yaranmasıdır. Məsələn, Türkiyə bir neçə il əvvəl Çinin “HQ-9” sistemini əldə etməyə qərar vermişdi, lakin ABŞ və NATO-nun etirazlarından sonra bu anlaşmadan imtina etdi. İndi isə Türkiyə Rusiyadan “C-400” zenit-raket kompleksi almaq üçün danışıqlar aparır, lakin bu sövdələşmənin baş tutub-tutmayacağı da mübahisəlidir. Çünki əvvəla, ABŞ və NATO bundan məmnun deyil. İkincisi, Türkiyə Rusiya silahını əldə edəcəyi təqdirdə, həmin sistemin NATO sistemləri ilə inteqrasiya olunmuş şəkildə fəaliyyət göstərməsi mümkün olmayacaq. Üçüncüsü, Rusiyanın Türkiyəyə texnologiya transferinə razılaşacağı da inandırıcı görünmür”./APA