Jonathan Head
Cənub-Şərqi Asiya müxbiri

Müsəlman kişi Maungdaw bazarında. Jusrnalistlərə bazara yalnız nəzarət altında baş çəkməyə icazə verilmişdi.

Son iki həftə ərzində Raxin ştatından Banqladeşə pənah gətirmiş 300,000 Rohinca insanının hamısı Myanmanın şimal əraziləri olan Maungdaw, Buthidaung və Rathedaung rayonlarından gələnlərdir.
Bu əraziyə baş çəkmək üçün hökümətdən xüsusi razılıq almaq lazımdır.
Odur ki, hökumət tərəfindən 18 xarici və yerli jurnalist üçün həmin bölgəyə təşkil edilmiş səfər fürsətindən biz istifadə etdik.
Səfər zamanı yalnız hökumətin göstərmək istədiyi yerlərə baş çəkməyə icazə verilsə də, hətta belə şəraitdə də, bəzən, qiymətli təfsilatlar əldə etmək mümkün olur.
Bununla yanaşı, hökumətin məsələyə öz baxışı var, həmin baxışı da bilmək lazımdır.
Hökumət silahlı üsyanla qarşılaşıb, lakin bəziləri deyə bilər ki, rohincaları üsyana qaldıran elə hökumətin özü olub.
Raxin ştatının paytaxtı Sittwe-yə çatanda bizə təlimat verildi ki, heç kim qrupu tərk edib təkbaşına işləməsin.
Ərazidə axşam saat 6-dan sonra komendant saatı tətbiq olunur, odur ki, gecə saatlarında gəzişmək də qadağandır.
Getmək istədiyimiz yerlərə çatmaq üçün icazə almaq gərəkdir, bizim bu cür xahişlərimiz təhlükəsizlik səbəbindən təmin olunmamışdı.
Sittwe-dən Buthidaung-a 6 saatlıq yol var.
Oradan da Maungdaw-a çatmaq üçün daha 1 saat lazımdır.
Şəhərə yaxınlaşdıqca, ilk yandırılmış kəndin qarşısından keçdik.
Həmin kəndin adı belədir - Myo Thi Gyi.

Maungdaw-da yerli müsəlman icmasından qalanlar yalnız bunlardı

Hökumətin məqsədi, Banqladeşə pənah gətirən Rohinca qaçqınlarının danışdıqları və Myanmanı mənfi tərzdə təsvir edən əhvalatları balanslaşdırmaq idi.
Rohincalar, Myanma hərbiyyəsi və Raxində qaragüruhçuları tərəfindən məqsədyönlü şəkildə məhvetmə kampaniyasının aparıldığını və insan haqlarının pozulduğunu bildirirlər.
Lakin balans yaratmaq səyləri burada büdrəyib.
Bizi, ilk olaraq, Maungdaw-da balaca bir məktəbə gətirdilər.
İndi burada köçkün hindu ailələri yerləşdirilib.
Onlar deyir ki, müsəlmanların hücumlarına məruz qalıblar.
Lakin, nədənsə, Banqladeşə qaçan hindular danışır kı, yerli Raxin buddistlərinin hücumlarına məruz qalırdılar, çünki buddistlər hinduların Rohinca müsəlmanları olduqlarını güman ediblər.
Məktəbdə hindular polis və rəsmilərin əhatəsində idi.

Onlar sərbəst danışırdılarmı?

Bir kişi mənə əsgərlərin onların kəndini atəşə necə tutduğunu danışmağa başlayanda, onun qonşusu onun danışdığına düzəlişlər etməyə başladı.
Bir qadın müsəlmanların hücumları barədə hamıdan çox danışırdı.
Yerli buddist rahib deyib ki, müsəlmanlar evlərini özləri yandırır.
Sonra bizi Budda məbədinə apardılar.
Oradakı rahib, müsəlmanların evlərinin elə müsəlmanların özü tərəfindən yandırıldığını bildirib.
Bizə həmin hadisələrin fotoşəkilləri paylandı.
Həmin şəkillər qəribə idi - ağ rəngli araqçın taxmış bir qrup kişi bir daxmaya od vurmağa hazırlaşdığı zaman şəkil çəkdirmək üçün düzülmüş vəziyyətdə lentə alınıb.
Digər şəkildə başına sankı, süfrə parçası bağlamış qadın əlində qılınc və qiyməkeş oynadaraq kadra düşüb.
Bir müddətdən sonra mənim yadıma düşdü ki, həmin qadını məktəbdə də görmüşdüm - müsəlmanların hücumlarından danışan da elə həmin bu qadın imiş.
Şəkildəki bir kişini də, yenə də elə həmin məktəbdə hindu ailələri arasında görmüşdüm.
Beləliklə, bizə verilmiş fotolar saxta idi və görünür, yanğınların müsəlmanlar tərəfindən törədildiyinə inandırmaq üçün edilmişdi.
Jurnalistlərə paylanan şəkillərdə, iddia edildiyi kimi, evlərə od vuran narıncı rəngli paltarda müsəlman qadını əks olunub.
Lakin sonradan BBC həmin qadını Hindu kəndində aşkar edib.
Bizim, polkovnik Phone Tint ilə görüşümüz oldu.
O, sərhəd təhlükəsizliyinə cavabdeh olan yerli rəsmi idi.
O, Arakan Rohinca Qurtuluş Ordusu silahlılarını "Benqal terrorçuları" adlandıraraq, onların Rohinca kəndlərini necə nəzarət altına aldıqlarından, kənddəki hər evdən bir kişinin dəstəyə səfərbər edildiyindən danışdı.
Tabe olmayanların evlərinə od vurulurdu, polkovnik qeyd etdi. O, silahlıları ərazini minalamaqda və üç körpünü partlatmaqda ittiham etdi.
Mən ondan soruşdum ki, o, kənddəki onlarla evlərin silahlılar tərəfindən yandırıldığını iddia edir?
Polkovnik təsdiqlədi ki, hökumətin mövqeyi məhz belədir.
Hərbiyyənin törətdiyi qəddarlıqlar barədə sualdan isə polkovnik yayındı.
Polkovnik, Rohinca qadınlarının zorlandıqları barədə dediklərini nəzərdə tuturaq dedi: "Hanı sübut? Bunları söyləyən qadınlara bir baxın. Onları kim zorlamaq arzusuna düşər?"
Polkovnik Phone Tint iddia edir ki, kəndlərə od vuran müsəlman silahlılarıdır.
Maungdaw-da gördüyümüz bir neçə müsəlman, kameraya danışmağa ürək etmədi.
Bizim bələdçilərimizdən uzaqda isə, müsəlmanlar təhlükəsizlik qüvvələrinin onlara ərazini tərk etməyə icazə vermədiyi, ərzaq qıtlığı və vahimə hissindən danışdılar.
Bir cavan oğlan Banqladeşə qaçmaq istədiyini, lakin yerli ağsaqqalların, rəsmilərlə ərazini tərk etməmək barədə müqavilə imzaladıqlarını bildirdi.
Sükuta qərq olmuş yerli Benqal bazarında bir kişidən ən çox nədən qorxduğunu soruşdum. Hökumətdən, o cavab verdi.
Maungdaw-dan sonra Alel Than Kyaw şəhərinə gəldik.
Burada bütün kəndlər tamamilə boş idi.
Qayıqlar, malqara başsız qalmışdı. İnsan gözə dəymirdi.
Alel Than Kyaw yerlə yeksan edilmişdi.
Hətta burada Medecins Sans Frontieres (Sərhədsiz Həkimlər) beynəlxalq təşkilatının nəzarəti altında işləyən xəstəxana da yandırılmışdı.
Şimal istiqamətində də nələrinsə tüstüləndiyini görmək mümkün idi. Odlu silahdan açılan atəş səsləri eşidilirdi. Zənn etdiyimizə görə, növbəti kəndlərə, görünür, od vurulurdu.

Sərhədsiz Həkimlər təşkilatının nəzarəti altında fəaliyyət göstərən xəstəxanadan yalnız külü qalıb.
Polis leytenantı Aung Kyaw Moe bizə müsəlmanların hücumundan danışdı.
Onun təbirincə, o, qeyri-müsəlmanları qorumaq üçün, onları kazarmalara yerləşdirdi.
Bundan sonra polis əməkdaşları hücum edənlərlə döyüş apardı.
Üş saat çəkən döyüş nəticəsində 18 nəfər öldürüldü - 17 silahlı və bir immiqrasiya məmuru.
Həmin hadisənin ardınca müsəlman sakinlər ərazini tərk etdi.
Lakin polis zabiti şəhərdə indiyədək evlərin niyə közərdiyini, tüstünün niyə qalxdığını aydın izah edə bilmədi.
Onun təbirincə, mümkündür ki, şəhərdə hələ də bir neçə müsəlman qalıb, evləri də elə onlar yandırır.
Lakin Alel Than Kyaw-dan geri qayıdan zaman gördüyümüz, fərqli bir təsəvvür yaradırdı.
Yolun yaxnlığında yerləşən bir kənddən qalın tüstü qalxırdı.
Həmin kənddə yanğın təzəcə başlamışdı.
Bizi müşayiət edən polisə dedik ki, maşın karvanımızı saxlasın.
Maşınlarımız dayandıqdan sonra, biz yanğın görünən istiqamətdə qaçmağa başladıq, polislər arxada qaldı.
Kəndin hər bir yerindən yanğın səsi və yanan ağac cırıltısı eşidilirdi.
Müsəlman qadın paltarı yola sərilmişdi, palçığa basılmış vəziyətdə.
Əzələli və əllərində qılınc və maçete olan gənclər, özlərini itirmiş kimi biz, jurnalistlər tərəfə baxırdı.
Onlar kamerdan yayınmağa çalışırdı.
Bizi gördükdə, həmin gənclər tələm-tələsik kənddən çıxdılar.
Kənddəki bütün evlər yandırılıb.
Onlar Raxin buddistləri olduqlarını bildirdilər.
Həmkarlarımdan biri onlardan biri ilə qısa söhbət aparmağa müvəffəq oldu. Həmin adam polisin köməyi ilə evlərə od vurduqlarını etiraf etdi.
Kəndə daxil olanda damı təzəcə yanmağa başlamış mədrəsəni gördük.
Ərəb dilində yazılmış məktəb dərslikləri ətrafa səpələnmişdi. Yerə atılmış və benzin iyi verən plastik küpə gözə dəyirdi.
Kəndin adı belə idi: Gawdu Thar Ya. Bu, müsəlman kəndi idi. Kənddə yerli sakinlərdən əsər-əlamət yox idi.
Kəndə od vuran Raxin kişiləri polisin yanından ötərək ərazini tərk edirdilər, bəziləri isə özləri ilə qarət etdikləri ev əşyalarını da aparırdı.
Yanğın bir neçə polis kazarmasının yerləşdiyi ərazinin yaxınlığında baş vermişdi.
Onlardan isə heç kim hadisənin qarşısını almağa cəhd göstərməmişdi.