Parlament seçkilərinin sürpriz qalibi qalmaqallı din adamı Müqtəda Sədr oldu, amma necə...

İraqda keçirilən parlament seçkilərinin ilkin nəticələri məlum olub. Budəfəki parlament müəyyən mənada sürpriz nəticələrlə yadda qalıb. Belə ki, gözlənildiyinin əksinə olaraq hazırkı baş nazir Heydər İbadinin partiyası qalib gələ bilməyib.

Seçkilərin ilkin nəticələrinə əsasən nüfuzlu din adamı Müqtəda Sədrin rəhbərlik etdiyi “Sairun” koalisiyası 54 mandatla 1-ci, “Həşdi Şabi” komandiri Hadi əl-Amirinin başçılıq etdiyi Fəth İttifaqı 47 mandatla 2-ci, hazırkı baş nazir Heydər İbadinin başçılıq etdiyi Nəsr ittifaqı isə 42 mandatla 3-cü yerə çıxıb. 4-cü yerdə olan “Qanun Dövləti” İttifaqı isə 25 mandat qazanıb. 5-ci yeri isə bərzanilərin Kürdüstan Demokratik Partiyası əldə edib, 23 mandat. İraq türkmən partiyalarının birləşdiyi Kərkük Türkmən Cəbhəsi isə seçkilərdə 3 mandat qazanıb.

Seçkilərin bu nəticələri nəinki İraqda bütün dünyada sürpriz olub. Son 4 ildir terrora qarşı mübarizə aparan İraqda seçkilərdə iştirak faizi xeyli aşağı olub. Mərkəzi seçki qurumunun məlumatına əsasən parlament seçkilərində 44,52 faiz seçici iştirak edib. Xatırladaq ki, İraq hərbi və təhlükəsizlik qüvvələrinin şəxsi heyəti mayın 10-u və 11-də səsverməyə başlayıb. Əsas seçkilər isə mayın 12-də keçirilib. Parlament seçkilərində 329 nəfərlik parlament yeri uğurunda 25 partiya və 63 koalisiyadan 6904 nəfər namizəd iştirak edib.

Müqtəda Sədr paytaxt Bağdadda, Nəcəf və daha bir neçə iri şəhərdə birinci olub. Bağdadda Sədr koalisiyası 18 mandat qazanıb. Bazar günü axşam Sədr tərəfdarları Bağdadda bayram ediblər.

Qeyd edək ki, İraq Konstitusiyasına əsasən seçkilərdən sonra 90 gün ərzində yeni hökumət formalaşdırılmalıdır. Əvvəlcə Ali Seçki Qurumunun nəticələri elan etməsi lazımdır. Bundan sonra hazırkı prezident Fuad Məsum qarşıdakı 15 gün ərzində parlamentin ilk iclasını çağıracaq. İlk toplantıda parlamentin sədri və iki müavini seçiləcək. Qeyd edək ki, İraq hazırda federativ, parlament sistemli respublikadır. ABŞ işğalından sonra formalaşan sistemə əsasən parlementin sədri sünni, baş nazir isə şiə siyasətçi seçilir. Prezident isə kürd partiyalarının nümayəndəsi olmalıdır.

Parlamentin ilk iclasından sonrakı 30 gün ərzində İraqın yeni prezidenti parlament tərəfindən seçiləcək. Yeni seçilmiş prezident isə 15 gün ərzində parlamentdə ən çox mandata sahib olan partiyaya hökuməti qurmağı tapşıracaq. Bundan sonrakı 30 gün ərzində isə yeni baş nazir hökumət kabinetini formalaşdırmalı və parlamentin səsverməsinə təqdim etməlidir. Bundan sonra isə parlament hökuməti və hər bir naziri ayrı-ayrılıqda səsverməyə çıxarıb təsdiqləməlidir. Bundan sonra yeni hökumət fəaliyyətə başlayır.

Qeyd edək ki, hazırkı nəticələrə əsasən kommunistlərlə ittifaq quraraq seçkilərə gedən nüfuzlu din adamı Müqtəda Sədr seçkilərin qalibidir və ehtimal ki, hökumətin təşkili də ona tapşırılacaq. Hələlik Sədrin hökuməti özünün təşkil edəcəyi, yoxsa İraq kommunistlərinin həddən artıq yaşlı rəhbərinə həvalə edəcəyi dəqiq deyil. Ancaq bir neçə il əvvəl hökumətə qarşı müxalif çıxışlar edən Sədr İraqda texnokrat hökumətin formalaşdırılması və tanınan siyasilərin kənarda dayanmasını təklif etmişdi. İndi özünün bu təklifə necə yanaşacağı maraq doğurur.

Lakin bütün bunlardan daha önəmli olan məsələ seçkilərdə məhz Sədrin qalib gəlməsidir. Məsələ ondadır ki, İraqda seçkilərin favoriti hazırkı baş nazir Heydər İbadi hesab olunurdu. İbadi daha əvvəl keçmiş baş nazir Nuri Malikinin “Dava” Partiyasının üzvü olub. Ancaq 2014-cü ildə Malikinin istefasından sonra baş nazir seçilən İbadi İŞİD-ə qalib gəlib və ciddi nüfuz qazanıb. Bu seçkilərə “Zəfər” Partiyasından və eyni adlı ittifaqla gedən İbadi gözlənildiyinin əksinə Sədrə məğlub olub.

Seçkilərin daha bir şanslı qüvvəsi isə İŞİD-ə qarşı mübarizədə formalaşmış və ölkənin bütün kəsimlərini içinə alan “Həşdi Şabi” könüllü ordusudur. Seçkilərə “Fəth” adlı ittifaqla gedən “Həşdi Şabi” liderləri şanslı görünsələr də, nəticələrə əsasən 2-ci olublar. Ancaq seçkiləri ikinci sırada başa vuran “Həşdi Şabi” iqtidar koalisiyasına üzv olacaq, ya da ana müxalifəti təmsil edəcəklər. Bu isə ilk dəfə seçkilərə qatılan bir güc kimi uğurlu nəticədir. Bu həm də İraqın rəsmən ikinci ordusu statusu almış bir qüvvənin siyasi həyata daxil olmasıdır. İranda bunun nümunəsi İnqilab Keşikçiləridir. Ancaq “Həşdi Şabi” daha aktiv və birbaşa siyasətdə rolu olan qüvvəyə çevriləcək. O da aydındır ki, “Həşdi Şabi” üzərində İranın ciddi təsiri var.

Seçkilərin qalibi olan Müqtəda Sədr isə hər kəsi təəccübləndirib. Müqtəda Sədr 1973-cü il avqust ayının 12-də İraqın Bağdad şəhərində anadan olub. Ayətullah Məhəmməd Sadiq Sədrin 4-cü oğludur. 1999-cu ildə atasının sui-qəsd nəticəsində öldürülməsindən sonra Sədr ailəsinin lideri olub. 2003-cü il İraqın ABŞ tərəfindən işğalından sonra M.Sədr silahlı şiə qrupu - “Mehdi ordusu”nu yaradaraq ABŞ ordusuna qarşı savaşa başlayır. Eyni zamanda işğaldan sonra qurulan “Sədr ardıcılları” hərəkatına rəhbərlik etməyə başlayıb.

2004 və 2006-cı illərdə Sədr İraqın ən parlaq şəxslərindən biri Amerika işğalına qarşı şiə müqavimət hərəkatının əsas lideri hesab olunurdu. Onun rəhbərlik etdiyi “Mehdi ordusu” digər silahlı qruplardan daha fəal idi. Bundan başqa, Bağdadın Sədr rayonuna da M.Sədr tərəfdarları nəzarət edirdi.

Eyni zamanda aktiv siyasi fəaliyyətə qatılıb, 2005 seçkilərində 31 deputat yeri qazanıb. 2010-cu il parlament seçkilərində 325 yerlik parlamentdə Sədr qrupu 40 mandat qazanıb. Ancaq siyasi hakimiyyətə iddia etməyib, lakin bunun əvəzinə 2012-ci ildə Sədr tərəfdarlarını Maliki hökumətinin korrupsiya fəaliyyətlərinə qarşı etiraza səsləyib. Sonrakı iki ildə İraqda “Ərəb baharı” olmasa da, bunun əvəzinə Suriyada başlayan müharibə İraqa da öz təsirini göstərib və İŞİD meydana çıxıb. 2014-cü ildə Sədr də digər siyasətçilər kimi tərəfdarlarına səfərbərlik çağırışı etsə də, 10 il əvvəl Amerika işğalı zamanı olduğu kimi “Mehdi ordusu” yenidən meydana çıxmayıb. Bunun əvəzində yaratdığı “Səraye Salam” qruplaşması “Həşdi Şabi”yə qoşulub. Həmin il Sədr özü də siyasi fəaliyyətdən çəkildiyini bəyan edib. Lakin Sədr hərəkatına məxsus “əl-Əzva” televiziyası, “əl-Əhd” və “Quran Natiq” radioları, “əl-Hədəf” jurnalı, həmçinin şəhid Sədrə bağlı bir neçə Quran mərkəzinin fəaliyyətini davam etdirəcəyi bildirildi.

Builki seçkilərdə isə Sədr İraq kommunistləri ilə ittifaq quraraq seçkilərə qatılıb. Ancaq bundan əvvəl o, İranın İraq üzərindəki təsirini sərt şəkildə tənqid edib, eləcə də İraqla münasibətlərində ciddi soyuqluq olan Səudiyyə Ərəbistanına səfər edərək vəliəhd-şahzadə Məhəmməd bin Salmanla görüşüb. Bu isə İraqda Sədrin İrana arxa çevirərək Səudiyyə ilə yaxınlaşması barədə şayiələrə səbəb olub. Ancaq Sədr özü bəyan edib ki, onun məqsədi İran və Səudiyyəni barışdırmaqdır.

Bazar günü keçirilən seçkilərdə Sədrin gözlənilmədən birinci nəticə göstərməsi yenidən Səudiyyə ilə yaxınlığı mövzularını gündəmə gətirib. Sədrin qələbəsində İranın İraqdakı rəqiblərinin, o cümlədən Səudiyyə Ərəbistanı və Qərb ölkələrinin rolu müzakirə olunur. Doğrudur, Sədr Qərb əleyhdarıdır. Ancaq onun ər-Riyadla yaxınlaşması üzərində ciddi şübhələrin yaranmasına səbəb olub. Hər halda, bütün bunlar yaxın 90 gün ərzində aydınlaşacaq. Hələliksə Sədr və tərəfdarları seçki qalibiyyətini bayram edir. Yeri gəlmişkən, müşahidələrə görə, əvvəlki seçkilərlə müqayisədə budəfəki seçkilərdə İraqda məzhəb və etnik amillərdən daha çox siyasi və ideoloji xətt daha ağır olub. Yəni insanlar seçimlərində məzhəblərdən daha çox siyasi şüar və vədlərə yönəliblər. Bu isə Yaxın Şərq üçün kiçik də olsa ümiddir./musavat