Hər kəsin Ana dili özü üçün əziz, vacib faktordur. Ana dili dünya mədəniyyətinin özəyidir. Onu öldürmək, yaxud yasaqlamaq mədəni terror, cinayətdir. Məsələn, latın dilində danışan etnik qrup yaşamasa da, yazılı ədəbiyyat onu qoruyur, yaşadır. Deməli, dilin yaşaması üçün tədrisi, yazılı ədəbiyyatının olması vacibdir.

Dünya insanlar arasında ünsiyyətin bu vacib elementini ötən əsrin sonlarında Ana dilinə ildə bir gün həsr etməklə qiymətləndirib. Beynəlxalq Ana Dili Günü UNESCO-nun 1999-cu ilin noyabrında keçirilən Baş Konfransının 30-cu sessiyasında təsis olunub. 2000-ci il fevralın 21-dən isə dünyada dil və mədəniyyət rəngarəngliyini qoruyub saxlamaq üçün bu gün qeyd edilir.

Azərbaycan türkcəsi, Azərbaycan dili də dünya mədəniyyətinin təmsilçilərindəndir. Bu dildə çoxsaylı elmi, ədəbi və başqa sahələr üzrə milyonlarla kitablar yazılıb. Başqa dillərdən neçə-neçə qiymətli əsərlər, məlumatlar Azərbaycan türkcəsinə tərcümə edilib. Bu dildə 50 milyondan çox insan danışır. Başqa sözlə, bu sayda insan Azərbaycan mədəniyyətinin daşıyıcısı, təmsilçisidir.

Bu gün Azərbaycan türkcəsində ən çox İranda danışırlar. Tehran İstanbuldan sonra türkcə ən çox danışılan şəhərdir. Ancaq bu ölkədəki rejim konstitusiyada təsbit edilən hüquqları belə təmin etmir. Əsas Qanunun preambulasında bildirilib ki, konstitusiya mənbəyini Qurandan, Məhəmməd peyğəmbərin hədislərindən və İmam Əlinin çıxışlar toplusu sayılan “Nəhcül-bəlağə”dən götürüb. Tehran rejimi dil, milli bərabərlik və mədəniyyətlə bağlı müddəalara əməl etməməklə həm də Qurana və başqa müqəddəs saydığı mənbələrə qarşı çıxır. Bu hakimiyyət belə davranışı ilə Rza şah və Məhəmmədrza şah pəhləvilərin türklərə qarşı assimilyasiya siyasətini davam etdirir. Bu rejim fars olmayanların milli-mədəni haqqını danıb təmin etməməklə şeytan saydıqları pəhləviləri təkrarlayır. Pəhləvilər və onların formalaşdırdığı panfarsizm türkləri bir etnos olaraq qəbul etmirdi. Onlar bu etnosun “farsların törəmələri” olduğunu iddia edirlər.,

Yeri gəlmişkən, Məhəmmədhüseyn Şəhriyar 1969-cu ildə “Türk dili” şeirində belə yazmışdı:

“Türkün dili tək sevgili, istəkli dil olmaz,

Özgə dilə qatsan, bu əsil dil əsil olmaz…

...Fars şairi çox sözlərini bizdən aparmış,

Sabir kimi bir süfrəli şair pəxil olmaz…”

İranda bir-birini əvəzləyən panfarsçıların milliəritmə siyasətindən qorunmaq, öz milli mədəniyyətini inkişaf etdirmək, dilini yaşatmaq üçün Güney Azərbaycan türkləri daim mübarizə aparıb. Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin Azadistanı, Seyid Cəfər Pişəvərinin Azərbaycan Milli Hökuməti bunu təsdiqləyir. 1979-cu ilin fevral inqilabında da Azərbaycan türklərinin milli haqlarının təmini məsələsi tələblərdən biri olub. “Xəlqe-Müsəlman” hərəkatının fəaliyyətini xatırlamaq yetər. Sonrakı illərdə Tehran rejimi konstitusiyaya əməl etməsi ilə bağlı Güney azərbaycanlı ziyalıların çoxsaylı müraciətlərini qulaqardına vurub. Ötən illərdə Azərbaycan türkcəsi, mədəniyyəti ayrı-ayrı aydınların fədakarlığı nəticəsində inkişaf edib, yaşayıb, yabanı fars dilindən qorunub. Doktor Cavad Heyətin “Varlıq” dərgisi Azərbaycan türkünün dili və mədəniyyətinin tək-tük daşıyıcılarından, qoruyucularından olub.

Azərbaycan türkləri bu gün də dil haqqını tələb edir. “Traktor” futbol klubunun oyunlarında səslənən şüarları buna örnək göstərmək olar. Babək qalasına yürüşlərdə Azərbaycan türkləri dünyaya pozulan milli haqları ilə bağlı car çəkib. Tehranın insanlıqdan uzaq fəaliyyətinə qarşı Güney Azərbaycan türklərinin mübarizəsi davam edir. Son etiraz aksiyalarında da Güneyin şəhər və rayonlarında “Azadlıq, ədalət, milli hökumət!” şüarını örnək göstərmək olar.

İrandakı hakimiyyət siyasi-ideologiyasını dünyaya sırıyaraq milli təhlükəsizliyini təmin etmək adı altında terrorçuluğu dəstəkləyir, ona sponsorluq edir. Beynəlxalq ictimaiyyət bu əməlinə görə də onu sanksiyaya məruz qoyur. Ancaq bu rejim həm də milli-mədəni hüquqlarını pozub tapdamaqla fars olmayan etnosları assimilyasiya etməyə səy göstərir, cinayət törədir. O, din pərdəsi adı altında iddia etdiyi ariaçılıq ideyasını ölkədə tətbiq edir. Tehranın, paniranist və panfarsçıların ariaçılığı Hitler faşizminin təkrarıdır. Odur ki, İrandakı hakimiyyət terrorçu-faşist rejimi adlansa, daha məntiqli olardı.

SƏDRƏDDİN İSMAYILOV