Trampa qarşı İran və Rusiya ittifaqı

Yanvar ayında İran prezidenti Masud Pezeşkianın Moskvaya səfəri gözlənilir. Bu səfər çərçivəsində İran və Rusiya arasında Hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq Sazişinin imzalanması nəzərdə tutulur. Yeni Strateji Əməkdaşlıq Sazişinin 47 maddədən ibarət olacağı və əsasən də müdafiə və təhlükəsizlik sahələrini ehtiva edəcəyi barədə məlumatlar dolaşır. 

Əslində belə bir sənədin imzalanmasına  Rusiya çoxdan can atırdı. Ötən ilin 19 iyununda Şimali Koreyaya səfər edən Putin burada iki ölkə arasında hərbi strateji əməkdaşlığa dair saziş imzalayandan sonra Rusiya XİN sözçüsü tezliklə İranla da belə bir sənəd imzalanacağını bildirmişdi. Lakin o zaman Məsud Pezeşkianın prezident kimi fəaliyyətə başlaması ilə bu proses məqsədli olaraq təxirə salındı. Həmin dövrdə Pezeşkian bir neçə dəfə Rusiya ilə aralarına məsafə qoyamaq istədiklərini və Qərblə dialoqu bərpa edib nüvə sazişinə geri dönmək istədiklərini bildirmişdi.

Lakin Qəzza, Livan və Suriya xəttində İranın dəstəklədiyi "müqavimət cəbhəsinin" çöküşü və Trampın yenidən prezident seçilməsi, Tehranın yeni açılım planlarını ciddi şəkildə pozmuş oldu. Trampın prezidentliyi İrana hərbi zərbə vurmaq üçün fürsət və razılıq gözləyən İsrailin önünü açdığı və eyni zamanda da Qərbin hər hansı güzəşt əsasında Tehranla anlaşma imkanlarını ortadan qaldırmış görünür. Bu arada “The Wall Street Journal”  yazıb ki, Tramp   nüvə silahı yaratmasının qarşısını almaq üçün İrana zərbə vurmaq niyyətindədir.  

Belə görünür ki, İran dərin dövləti Pezeşkianın gəlişi ilə planlaşdırdığı məsələlər alınmadığı və regiondakı ənənəvi güc tarazlığı dəyişdiyi üçün   yenidən əvvəlki aqressiv kursu davam etdirmək yolunu tutub.

Ona görə də Tehran Rusiya ilə təxirə saldığı  Strateji Əməkdaşlıq Sazişini deyilən vaxtda  imzalamaqla Tramp dönəmində onu gözləyən təhlükəyə qarşı hazırlaşmağa çalışır. Ancaq Ukrayna bataqlığında özü qeyri müəyyənlik içində qalan Rusiya bu işdə İrana yardım edə biləcəkmi? Bu suala cavab vermək üçün xatırladaq ki, əgər Moskvanın belə bir gücü olsaydı, ilk növbədə elə Suriyada Bəşər Əsəd rejimini qoruyardı. 

Onu da qeyd edək ki, Suriyada Əsəd rejiminin çöküşündən sonra Türkiyə ilə İran arasında münasibətlər də get gedə gərginləşir. Məhzəbçilik üzərindən xarici siyasət quran İran rəhbərliyi Türkiyəni birbaşa və dolayı şəkildə sionizmlə işbirliyində ittiham edir və yenidən Suriyanı qarışdırmaq planları qarşısında Ankaranı əsas maneə kimi görür. Hətta bir müddət öncə İran dini lideri Xamneyi Suriyalı şiə gənclərə çağırış edərək onları yeni hakimiyyətə qarşı qiyama çağırmasından sonra ölkənin bəzi bölgələrində iğtişaşlar baş qaldırmışdı. Bu iğtişaşların yayılmasının və dərinləşməsinin qarşını almaqda  Türkiyənin yeni hakimiyyətə dəstəyi önəmli rol oynadı.

İki gün öncə isə SEPAH Qüds qüvvələri komandiri İsmayıl Qaani Süleymaniyyədə  Bafel Talabani vasitəçiliyi ilə PKK rəhbərliyi və PYD komandiri Məzlum Abdi ilə görüşərək gələcək birgə planları müzakirə edib. Proseslər onu göstərir ki, İran qarşıdakı mərhələdə Suriyadan İraqın Sincar bölgəsinə teansferi müzakirə edilən silahlı PYD ünsürləri ilə nəzarətində olan "Həşdi Şabi" arasında bir ittifaq qurmağa çalışır. Kürd terrorçuları ilə bu işbirliyinin hədəfinin Türkiyə və onun müttəfiqləri  olması şübhə doğurmur və bu üzdən Türkiyə artıq öz narahatlıqlarını bildirməkdədir.  Hec də təsadüfi deyil ki, son günlər Türkiyə mediasında 40 milyon Güney Azərbaycan türklərinin haqları və İranın bölünməsi perspektivləri sıx-sıx müzakirə olunmaqdadır.  Bu kontekstdən Türkiyə artıq İrandakı milli çoxluq sayılan Güney Azərbaycan türklərinə beynəlxalq güclərin İranla bağlı planlarında onun sahədəki maraqlarını təmsil edəcək güc kimi baxır. Şimali Azərbaycanda isə bir çoxları hələ də bu məsələnin əhəmiyyətini anlamış deyillər.

P.S. Əslində isə Güney Azərbaycan məsələsi bu gün regionda gedən geosiyasi proseslər perspektivindən baxılmalı olan bir strateji məsələdir.

Fuad Qəhrəmanlı