Cəmiyyətin sağlam inkişafı üçün yalnız iqtisadi resurslar və siyasi sabitlik kifayət deyil. Əsl tərəqqi üçün azad düşüncə, açıq dialoq və fikir müxtəlifliyi lazımdır. Təəssüf ki, bizim cəmiyyətimizdə fikir ayrılığı mədəniyyəti hələ də tam formalaşmayıb. İnsanların böyük bir qismi hələ də fərqli baxışı düşmənçilik kimi qəbul edir, fikir ayrılığını nifrətə çevirir. Halbuki fikir ayrılığı bir münaqişə yox, inkişafın əsas mühərrikidir.

Fikir ayrılığı bir-birinə hörmətlə yanaşan, lakin fərqli düşünən insanların qarşılıqlı müzakirəsidir. Bu proses nəticəsində:

Fərqli mövqelər bir araya gəlir daha yaradıcı, daha güclü həll yolları meydana çıxır.

Cəmiyyət yalnız tənqid və alternativ fikirlər sayəsində öz səhvlərini düzəldə bilir.

Diskussiya zamanı hər kəs yeni faktlar öyrənir, arqumentlərini təkmilləşdirir, daha geniş baxış bucağı qazanır.

Əksinə, fikir ayrılığı qəbul olunmayanda cəmiyyətdə “ölü sükut” yaranır. İnsanlar öz fikirlərini deməkdən qorxur, tənqid dayandırılır, diskussiyalar itir. Bu sükut cəmiyyətin tənəzzülünə, elmi və mədəni durğunluğa gətirib çıxarır.

Tarix sübut edir ki, fikir ayrılığı və azad düşüncə inkişafın əsas açarıdır:

XVII–XVIII əsrlərdə Avropada fəlsəfə və elm sahəsində fərqli düşüncələr açıq müzakirə olunmağa başladı. Volter, Russo, Didro kimi maarifçilər mövcud hakimiyyətləri və dini institutları tənqid edərək yeni ideyalar yaydılar. Nəticədə demokratiyanın, insan haqlarının və müasir elmin təməli qoyuldu.

Kopernik və Qalileo Katolik kilsəsinin hökmran elmi baxışına zidd olaraq “Yer Günəşin ətrafında fırlanır” dedilər. O dövr üçün bu, böyük fikir ayrılığı idi. Lakin bu cəsarət müasir astronomiyanın və ümumiyyətlə elmin inkişafına yol açdı.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920): Cümhuriyyət qurucuları M.Ə.Rəsulzadə, Fətəli Xan Xoyski, Həsən bəy Ağayev və başqaları imperiya təfəkkürünə qarşı fərqli bir fikir ortaya qoyaraq demokratik dövlət ideyasını irəli sürdülər. Bu, milli müstəqillik yolunda böyük bir ideoloji inqilab idi.

Bu nümunələr göstərir ki, fərqli fikrin boğulduğu deyil, təşviq olunduğu cəmiyyətlərdə tərəqqi mümkündür.

Bizim reallığımızda bir çox insanlar:

Fərqli düşüncəyə qarşı dözümsüz yanaşır.

Qarşı tərəfi dinləmək əvəzinə, onu təhqir edir.

Sosial şəbəkələrdə fikir ayrılığını nifrət kampaniyasına çevirir.

Bu tendensiya cəmiyyətin intellektual potensialını məhv edir. İnsanlar öz ideyalarını gizlədir, müzakirələrdə iştirak etmir, çünki qarşılaşacaqları təhqirdən, damğalanmadan qorxurlar.

Cəmiyyətimizdə bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün həm fərdlərin, həm də institutların üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Konkret təkliflərim aşağıdakılardır:

Məktəblərdə və universitetlərdə tələbələrə yalnız məlumat öyrətmək yox, həm də tənqidi düşünmə bacarıqları aşılanmalıdır. Müəllimlər tələbələrin fərqli baxışlarına hörmətlə yanaşmalı, onların arqumentlərini əsaslandırmalarına imkan yaratmalıdır.

Televiziya və onlayn platformalar yalnız monoloq tribunasına çevrilməməlidir. Qarşılıqlı debat mədəniyyəti yaradılmalı, müxtəlif baxışlar nümayiş etdirilməli, şəxsi təhqirlər yox, arqumentlər əsas olmalıdır.

Fikir azadlığı yalnız mədəni məsələ deyil həmdə hüquqi məsələdir. Senzura və ya cəzalandırma qorxusu olmayan mühit formalaşmalıdır. Bu, insanların sərbəst və təhlükəsiz şəkildə fikir bildirməsinə imkan verilməlidir.

Hər birimiz gündəlik həyatda, ailədə, işdə və sosial mediada fərqli düşünən insana qarşı daha dözümlü olmalı, onu düşmən yox, dialoq tərəfdaşı kimi qəbul etməliyik.

Cəmiyyətə fikir ayrılığının faydaları izah olunmalı, insanlara göstərilməlidir ki, fərqli düşüncə nifrət üçün yox, inkişaf üçün vasitədir.

Fikir ayrılığı mədəniyyəti olmayan cəmiyyət, gözləri bağlı şəkildə bir istiqamətə gedən bir kütləyə bənzəyir. Bu, həm təhlükəli, həm də inkişafı ləngidən bir vəziyyətdir.

Tarixi nümunələr də sübut edir ki, tərəqqi yalnız fərqli baxışların toqquşmasından doğur. Gəlin cəmiyyətimizdə bu mədəniyyəti inkişaf etdirək, fərqli düşünənləri susturmaq yox, dinləmək və onlardan öyrənmək mədəniyyətini formalaşdıraq. Yalnız bu zaman cəmiyyətimiz canlı, yaradıcı və inkişaf etmiş olacaq.

İlqar Hüseynli