Dövlət Dəmiryol İdarəsində baş verən çoxsaylı
qanun pozuntularına və korrupsiya əməliyyatları

Bir müddət əvvəl fəxri dəmiryolçu Vahid Əbdurəhmanov baş nazir Artur Rəsizadəyə müraciət edib. Müraciətdə Dövlət Dəmiryol İdarəsində (DDY) baş verən çoxsaylı qanun pozuntularına və korrupsiya əməliyyatlarına da toxunulub. Lakin bunlara baxmayaraq Ziya Məmmədova gözün üstə qaşın var deyən tapılmayıb. Vahid Ədurrəhmanovun baş nazirin diqqətinə çatdırdığı faktları oxuculara yenidən təqdim edirik.

Ziya Məmmədov gələndən sonra DDY çökdü
Ziya Məmmədov DDY-ə rəis təyin olunduğu vaxtdan bu idarənin tənəzzül dövrü başlayıb. 1996-cı ilə qədər DDY-nin istismarda olan 2117 km uzunluğunun 479 km-i dispetçer mərkəzləşməsi ilə təchiz edilmişdi. Yolun qalan istismar sahəsinin dispetçer mərkəzləşdirmə layihəsi hazırlanmış, tələb olunan avadanlıqların alınıb gətirilməsi təmin olunmuşdu. Mərkəzləşdirmə üçün xüsusi bina tikilib istifadəyə verilmişdi. Əgər bu quraşdırma başa çatmış olsaydı, onda bütün DDY-də qatarların hərəkəti həmin mərkəzdən idarə olunacaqdı. Təəssüf ki, Z.Məmmədov dispetçer mərkəzləşdirilməsi üçün gətirilmiş avadanlıqları və tikilmiş binanı başqa məqsədlər üçün istifadə etməyə başlayıb. Bununla da DDY-nin texniki tərəqqisi dayandırılıb.
Z.Məmmədov rəis təyin olunduqdan sonra qısa müddət ərzində illərlə sınaqdan çıxarılmış pul dövriyyəsinə nəzarət üsulu ləğv edilib. Z.Məmmədovdan fərqli düşünənlər ya işdən uzaqlaşdırılıb, ya da fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb. Bunların heç biri mümkün olmadıqda isə fərqli düşünənlərin tutduğu vəzifə strukturu tamamilə ləğv edilib. Belə sahələrdən biri yük və kommersiya xidmətidir. Bu xidmət yük daşıma prosesində yaranan bütün problemləri həll etmək səlahiyyətinə malik idi. Yük və kommersiya üzrə fəaliyyət göstərən xidmətin ləğvi, Z.Məmmədovun ətrafındakı bir qrup məmurların daşıma proseslərində özbaşınalıqlarını nəzarətdən azad etmək məqsədi güdürdü.
Bu günə qədər bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun, rəqabətə davamlı yerli tarif siyasəti işlənib təsdiq edilməyib. Bu səbəbdən də görülən işlərin tarif qiyməti və xidmətin haqqı məharətlə hesabatdan yayındırılır. 102 stansiyada yük qəbulu və təhvili üçün quraşdırılmış yük ambarları baxımsızlıq ucbatından yararsız vəziyyətə düşüb. Əvvəllər yüksək tələbatla istifadə olunan 2300-dən yuxarı refrijerator vaqonları həmin səbəbə görə istifadə olunmur.
Yük xidmətinin ləğvində başqa bir məqsəd özəl vaqonların istifadə qaydalarında hərci-mərclik yaratmaq idi. Belə ki, istifadə prosesində sahibkarlar tərəfindən tələb olunan ödənişlər dəmir yolunun ümumi gəlirinin hesabına ödənilməklə sahibkar üçün nəzərdə tutulan tarif güzəşti məmurlar tərəfindən mənimsənilir. Yük xidmətinin ləğvinin başqa bir səbəbi isə bu xidmətin tabeliyində olan Bakı və Gəncə mexanikləşdirilmiş yükdoldurma və boşaltma mənfəətlə işləyən distansiyalarını ləğv edib, onların maşın və mexanizmlərini talan etmək idi. Ona da məharətlə nail ola bildilər. 200-dən yuxarı işçi öz daimi iş yerini itirdi.

DDY-də Cavid Qurbanov kabusu
Z.Məmmədovun kadr siyasəti də DDY-ni məhv edilməsinə yönəlib. O, hələ 1994-cü il tarixdə "Azəravtoyol" dövlət şirkətinin prezidenti vəzifətindən azad edilən Cavid Qurbanovu DDY-ə gətirməklə bu quruma öldürücü zərbə vurub. Z.Məmmədov 15 dekabr 1997-ci il 220/H saylı əmri ilə C.Qurbanov üçün "Azərdəmiryoltikintiservis" İstehsalat Birliyini yaradıb. Yol təsərrüfatının normal texniki vəziyyətdə saxlanılmasına və həmçinin iqtisadi sosial məsələlərin həllinə xidmət edən 11 təşkilat, o cümlədən 26, 144, 300 saylı yol maşın stansiyaları, 24 saylı rels qaynaq qatarı, qızılca qırma daş zavodu, 1 saylı körpü tikinti qatarı C.Qurbanovun şəxsi maraqlarına xidmət edən "Azərdəmiryoltikintiservis"in tabeliyinə verilib. Beləliklə də, əvvəllər ildə 6-8 60 mənzilli evlərin tikintisi dayandırılıb. Bundan əlavə C.Qurbanovun təşəbbüsü ilə ictimaiyyətdə çaşqınlıq əmələ gətirmək məqsədi ilə "Azərdəmiryoltikinti" tresti ləğv edilib və onun bazasında "Təmir tikinti tresti" yaradılıb. 376, 781, 785, 659 saylı tikinti quraşdırma qatarlarındakı daşınar və daşınmaz əmlak yeni yaradılmış "Təmir tikinti tresti"nə verilib. Z.Məmmədovun 220/N saylı əmrinin əsas mahiyyəti ondan ibarət idi ki, bütün tikinti, layihə, təmir idarələrin hamısı C.Qurbanov tərəfindən idarə olunsun.
Kommersiya məqsədi ilə daşınması nəzərdə tutulan tikinti üçün dəmir yolunun vaqonlarında daşınan gil, qum, qırma daş və digər yüklərin tarif qiyməti Sovet İttifaqından miras qalmış 10-01 Preyskurantının 13-cü sxemi ilə hesablanması da göstərilən əmrdə rəsmiləşdirilib. 10-01 Preyskurantının 13-cü sxemi ilə daşınan yüklərin tarifinin real daşınma xərcinə uyğunsuzluğu isə 70 milyon dollardan artıq mənimsəməyə şərait yaradıb. 13-cü sxemin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burada göstərilən tarif qiyməti ancaq dəmir yolunun özünə məxsus, onun tikilməsində, təmir edilməsində istifadə olunan materialların, maşın və mexanizmlərin bir yerdən başqa yerə daşınmasında tətbiq edilə bilər. Əgər belə daşınmada yüklərin çəkisi 30 tondan yuxarı olarsa, 18-ci sxeme əsasən əlavə daşıma haqqı ödənilməsi tələb olunur.
Buna baxmayaraq, uzun illərdir ki, xüsusi təyinatlı vaqonlarda, o cümlədən ümumi istifadə vaqonlarında, 10-01 tarif Preyskurantının 13-cü sxemə əsasən daşınma haqqının ödənilməsi şərti ilə ayda 500 vaqondan artıq qum, gil, qırma daş məhsulların dəmir yoluna heç bir aidiyyəti olmayan tikinti şirkətlərinə ümumi bazar qiymətinə çatdırılır və əldə olunan gəlirlər mənimsənilir.

Ziya Məmmədov kitabxanaları, texnikumları məhv edib
Z.Məmmədov DDY-ni iqtisadi, texniki cəhətdən tənəzzül vəziyyətinə gətirməklə kifayətlənməyib, onun işçilərinin intellektual səviyyəsini də məhv etməyə cəhd göstərib. Mərhum Heədr Əliyevin 611-1Q saylı 29 dekabr 1998-ci il tarixli fərmanı ilə kitabxanaların qorunub saxlanması və inkişafı etdirilməsinin məmurlara bir vəzifə olaraq tapşırılmasına baxmayaraq, Z.Məmmədovun 23/N saylı 21 fevral 2001-ci il tarixli əmri ilə 15 kitabxana, 42 uşaq bağçası, texniki məktəb, dəmir yol texnikumu ləğv edilərək əmlakı talan olunub. Dəmir yol peşəsində hələ uzun illər istifadəsinə ehtiyac duyulan kitablar yandırılıb. Z.Məmmədovun DDY-ə başçılıq etdiyi müddətdə vaqon parkı 37 faiz, lokomotiv parkı 33 faiz azalıb. Nəticədə daşınma DDY-dən iqtisadi cəhətdən qat-qat zəif olan Gürcüstan dəmir yolundan icarəyə götürülmüş lokomotivlərlə və əsasən "Azpetrol", "Traseka" şirkətlərinə məxsus olan vaqonlarla həyata keçirilir. Bundan əlavə İngiltərə şirkətinə məxsus Gürcüstanda qeydiyyatdan keçən, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən "SİLK ROAD GROUP S.A." vaqonlarından da "məharətlə" istifadə olunur.

Şpal zavod və pilləkən əməliyyatı
Heç bir iqtisadi araşdırılma aparılmadan Keşlə stansiyasında "Dəmir-beton konstruksiyaları və tikinti hissələri zavodu"nun yerində "Dəmir-beton şpal zavodu"nun tikilməsi qərarına gəldilər və tikdilər. Sonralar məlum oldu ki, zavod iqtisadi cəhətdən faydalı deyil. 16 milyon dollar xərcləndikdən sonra zavodu sökməyə məcbur oldular. Hələ uzun müddət fəaliyyətinə ehtiyac duyulan böyük yüklü konteyner meydanı ləğv edilərək yerində heç bir faydası olmayan bentonit zavodu tikildi. Şəhərin rəhbərliyi ilə razılaşdırılmadan Bakı sərnişin stansiyasının gözləmə zalından 28 May metrostansiyasının girişində pilləkən tikmək fikrinə düşdülər. Şəhər rəhbərliyinin narazılığı ilə rastlaşan məmurlar pilləkəni sökməyə məcbur oldular. Bu da DDY-ə 1,5 milyon dollara başa gəldi.

“İqtisadiyyat şöbəsi”