Əhməd Əhmədzadənin sel məsuliyyəti: Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC səhlənkarlıq
edərək keyfiyyətsiz bəndlər qurub, Kür çayı daşarkən bu bəndlər suyun qarşısını saxlaya bilməyib və
nəticədə rayonlar su altında qalıb, iddiaçılara məxsus olan evlər, evlərdə olan əşyalar, təsərrüfat məhv olub

Təkcə ölkədə, fəlakət bölgələrində, hakimiyyət daxilində deyil, məhkəmələrdə
də bir qara "Kəmaləddin Heydərov kabusu" dolaşmaqdadır

Kür daşqınlarının təsirinə məruz qalmış, problemləri həll olunmayan 200- nəfərdən artıq şəxs FHN və Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC- dən məhkəməyə müraciət etmək üçün "Kür" Cəmiyyətinə üz tutmuşdu. Həmin şəsxlərin bir çoxunun problemi sənədlər məhkəməyə hazırlanan ərəfədə həll olundu. 138 nəfərin sənədləri hazırlanıb məhkəməyə təqdim olundu. Məhkəmənin gedişində iddiaçıların bir qisminin də problemi həll olundu. Hazırda 116 nəfərin işləri məhkəmə instansiyalarındadır. 114 nəfərin işi Şirvan İnzibatı İqtisad Məhkəməsində, 2 nəfərin iddiası isə Avropa İnsan haqları Məhkəməsində baxış icraatına götürülüb.

İddiaçıların tələbi

2010-cu ildən başlayaraq Kür-Araz qovşağında suyun səviyyəsinin artması, bunun qarşısının səlahiyyətli qurumlar (Meliorasiya və Su təsərrüfatı ASC) tərəfindən alınmaması nəticəsində Kür-Araz çaylarının yerləşdiyi ərazilər – Sabirabad, Salyan, Saatlı, İmişli və digər rayonlarda Kür-Araz çayları və Sarısu gölünün daşmasının qarşısını alan bəndlər uçub. Kür-Araz çaylarının daşması və güclü leysan yağışları nəticəsində və həmçinin bu daşqınlardan yaranan qrunt sularının təsirindən on minlərlə ev, minlərlə hektardan çox əkin və örüş sahələri su altında qalmış, yüzlərlə ev uçmuş, minlərlə ev qəzalı vəziyyətə düşmüşdür.Iddiaçıların yaşadıqları kəndlər tamamilə su altında qalıb. Bu səbəbdən də, İddiaçıların evləri sel daşqınları və qrunt sularının təsirinə məruz qalıb, evlər yararsız vəziyyətə düşüb, əkin sahələri məhv olub, onlara məxsus mal-qara və həyətyanı təsərrüfatları tamamilə tələf olub. Iddiaçılara məxsus olan evlərin bəzisi dağılıb, bəzilərində divarlarda böyük çatlar əmələ gəlib, evlərin fundamentində boşluqlar yaranıb, evlər qəzalı vəziyyətə düşüb.
Təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması, bölgənin iqtisadiyyatının və yaşayış məntəqələrinin bərpası, əhaliyə dəymiş ziyanın ödənilməsi və gələcəkdə belə halların qarşısının alınması üçün kompleks təbirlərin hazırlanması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 19 may 2010-cu il tarixli 908 nömrəli “Kür və Araz çaylarının daşması nəticəsində baş vermiş təbii fəlakətlə əlaqədar Hökümət Komissiyasının yaradılması haqqında” Fərman verilib.

Həmin fərmanla Hökümət Komissiyasına
....
2.2 Uçmuş qəzalı vəziyyətə düşmüş evlərin, infrastruktur və digər sosial təyinatlı obyektlərin siyahısının hazırlanması;
2.3. təbii fəlakət nəticəsində əhaliyə dəymiş maddi ziyanın həcminin qiymətləndirməsi, müvafiq kompensasiyaların məbləğlərinin müəyyən edilməsi və onların ödənilməsi ilə əlaqədar lazımi tədbirlərin görülməsi tapşırılıb.
Fərmanın icrası ilə bağlı Nazirlər Kabineti tərəfindən 06 iyul 2010-cu il tarixli 197c nömrəli Sərəncam qəbul edilib. Həmin sərəncama əsasən baş vermiş təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması, bölgənin iqtisadiyyatının və yaşayış məntəqələrinin bərpası, əhaliyə dəymiş ziyanın və birdəfəlik maddi yardımların ödənilməsi məqsədi ilə mərkəzi komissiya yaradılıb.
Sərəncamın 5.3-cü bəndinə əsasən, baş vermiş təbii fəlakət nəticəsində Sabirabad, Saatlı, İmişli, Zərdab, Hacıqabul, Salyan və digər rayonların ərazisində yerli əhaliyə və məcburi köçkünlərə dəymiş ziyana görə birdəfəlik maddi yardımların ödənilməsi, onlara məxsus zədələnmiş və ya dağıdılmış fərdi və ictimai yaşayış evlərinin, istehsalat, məişət, iaşə və xidmət, habelə sosial obyektlərin bərpası və ya yenidən tikintisi Fövqəladə Hallar Nazirliyinə tapşırılıb.
Iddiaçıların yaşadığı evlər tamamilə yararsız vəziyyətə düşüb, həmin evlərdə yaşamaq mümkün deyil, hər an ev uça bilər. Bu baxımdan onlar hazırda həmin evlərdə yaşamağa ehtiyat edir. Fəlakətin baş verməsindən bu günədək iddiaçılar üçün yeni evlərin tikintisi üçün heç bir tədbir görülməyib. Bu isə həmin insanları çıxılmaz vəziyyətə salıb. Iddiaçılara məxsus olan evlər su altında qaldığına görə evlərdə olan bütün əşyalar tamamilə məhv olub. Iddiaçılar hazırda da normal yaşayış şəraitini qura bilmirlər. Ailələrində təhsil alan, tibbi xidmətə ehtiyacları olan və digər sosial xidmətlərə ehtiyacları olan şəxslərə minimum şərait yaratmaq iqtidarında deyillər.

FHN-nə olan iradlar

İddiaçılar təbii fəlakət nəticəsində evlərinin yararsız vəziyyətə düşməsi ilə bağlı aidiyyatı qurumlara, o cümlədən bu işə cavabdehlik daşıyan Fövqəladə Hallar Nazirliyinə və yerli icra hakimiyyəti orqanlarına müraciət edib.
Fövqəladə Hallar Nazirliyi bu müraciətləri ətraflı olaraq araşdırmayıb, başdansovdu tərzdə davranaraq müraciətləri yerli icra hakimiyyəti orqanlarına göndərib və onların həll olunub-olunmaması ilə maraqlanmayıb. Yerli icra hakimiyyəti orqanları isə daxil olan müraciətlərə məhəl qoymayaraq onları araşdırmayıb, evləri siyahıya almayıb və nəticədə bəzi iddiaçıların evlərinə baxış keçirilməyib. Bəzi iddiaçıların evinə Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq komissiyasi baxış keçirərək müəyyən edib ki, ev sel sularından uçub dağılıb və ona yeni fərdi yaşayış evi tikilməlidir. Bu barədə ayrıca müvafiq Baxış Aktı tərtib edilib. Amma bütün bunlara baxmayaraq cavabdeh Fövqəladə Hallar Nazirliyi ona ayrıca ev tikməkdən imtina edib. Inzibati Prosessual Məcəlləsinin 2.2.2-ci maddəsinə görə, İnzibati məhkəmə icraatı qaydasında inzibati orqanın üzərinə inzibati aktın qəbul edilməsi ilə bağlı müvafiq öhdəliyin qoyulmasına dair iddialara və ya inzibati orqanın hərəkətsizliyindən müdafiəyə dair iddialara baxılır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 may 2010-cu il tarixli Fərmanı və Nazirlər Kabinetinin 09 iyul 2010-cu il tarixli 197c nömrəli sərəncamı ilə təbii fəlakət nəticəsində dəymiş ziyana görə yerli sakinlərə məxsus zədələnmiş və ya dağıdılmış fərdi və ictimai yaşayış evlərinin, istehsalat, məişət, iaşə və xidmət, habelə sosial obyektlərin bərpası və ya yenidən tikintisi Fövqəladə Hallar Nazirliyinə tapşırıb. Fövqəladə Hallar Nazirliyi isə vəzifəsini yerinə yetirməyərək iddiaçılar üçün evlərin qəzalı vəziyyətə düşdüyünə görə yeni evləri tikməyib.

“Meliorasiya və Su təsərrüfatı” ASC-nin məsuliyyəti

Bundan əlavə, iş üzrə digər cavabdeh “Meliorasiya və Su təsərrüfatı” ASC Kür çayının daşmasının qarşısını alan bəndləri keyfiyyətsiz qurduğuna görə, Kür çayı daşarkən bu bəndlər suyun qarşısını kəsə bilməmiş və nəticədə Kür ətrafı rayonlar su altında qalıb. “Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC keyfiyyətsiz bəndlər qurmaqla səhlənkarlıq etmiş və nəticədə iddiaçılara mənəvi zərər dəyib.
Iddiaçılar hesab edir ki, “Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC-in səhlənkarlıq edərək keyfiyyətsiz bəndlər qurub, Kür çayı daşarkən bu bəndlər suyun qarşısını saxlaya bilməyib, keyfiyyətsiz olduğuna görə bəndlər dağılıb və nəticədə rayonlar su altında qalıb, iddiaçılara məxsus olan evlər, evlərdə olan əşyalar, təsərrüfat məhv olub. Daşqınlar nəticəsində evlər 3 ay ərzində su altında qaldığına və yerli qurumların bu məsələlərə seyrçi qalmalarına görə iddiaçılar həyəcan, narahatsızlıq və mənəvi sarsıntı keçirib.
Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC Nizamnaməsinə uyğun olaraq respublikada iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrini su ilə təmin edir, dövlət mülkiyyətində olan meliorasiya və irriqasiya sistemlərinin istismarını təşkil edir, suların istifadəsi və mühafizəsinə dövlət nəzarətini təmin edir, meliorasiya olunmuş torpaqlardan şor suların kənarlaşdırılmasını, sel və daşqın sularına qarşı mübarizə tədbirlərini həyata keçirir, yerüstü su ehtiyatlarının kompleks istifadəsi və mühafizəsi baş sxemini, hövzə və ərazi sxemlərini müvafiq dövlət orqanları ilə birlikdə hazırlayır, transsərhəd su obyektlərindən istifadəni, meliorasiya və irriqasiya sistemlərinin dövlətlərarası birgə istismarını təmin edir, meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərinin tikintisi üzrə sifarişçi funksiyalarını həyata keçirir, öz səlahiyyətləri daxilində layihələrin dövlət ekspertizasını aparır və təsdiq edir, büdcədən maliyyələşdirilən və sahənin inkişafı ilə bağlı digər işləri yerinə yetirir.
Göründüyü kimi, daşqın sularına qarşı mübarizə tədbirləri görmək Meliorasiya və Su Təsəsrrüfatı ASC-in vəzifələrindən biridir, lakin o, bu vəzifəni düzgün yerinə yetirməyərək daşqınların qarşısını almaq üçün lazımi və zəruri tədbirləri görməyib.
“Mənəvi zərərin ödənilməsi barədə qanunvericiliyin məhkəmələr tərəfindən tətbiqi təcrübəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun 03 noyabr 2008-ci il tarixli Qərarına görə, zərərçəkən fiziki şəxsin mənəvi sarsıntı keçirməsi dedikdə ona qarşı törədilən qanunsuz hərəkətin və ya hərəkətsizliyin şüurunda müəyyən mənfi psixi reaksiyaya səbəb olması, iztirab keçirməsi dedikdə isə onun sağlamlığının pozulması nəticəsində fiziki əzab çəkməsi anlaşılır.
Cavabdehlərdən “Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC-nin səhlənkarlıq edərək keyfiyyətsiz bəndlər vurması və daşqınların qarşısını vaxtında almaq üçün zəruri tədbirlər görmədiyinə görə iddiaçılarda uzun müddət mənfi psixi reaksiya yaranıb, hazırda da iddiaçılar həyəcan və narahatlıq keçirirlər, onların şüurunda baş vermiş fəlakət hələ də qalmaqdadır.
Inzibati Prosessual Məcəlləsinin 2.2.2-ci maddəsinə görə, İnzibati məhkəmə icraatı qaydasında inzibati orqanın üzərinə inzibati aktın qəbul edilməsi ilə bağlı müvafiq öhdəliyin qoyulmasına dair iddialara və ya inzibati orqanın hərəkətsizliyindən müdafiəyə dair iddialara
- Həmin Məcəllənin 2.2.7-ci maddəsinə görə isə, inzibati mübahisələrin həlli ilə bağlı əmlak tələbinə, habelə inzibati orqanların qanunsuz qərarları (inzibati aktları) və ya hərəkətləri (hərəkətsizliyi) nəticəsində vurulmuş ziyana görə kompensasiyanın ödənilməsi tələbinə dair iddialara baxılır.

Məhkəməyə sayğısızlıq

Xatırladaq ki, məhkəmələrə ilkin müraciət hələ 2010- cu ilin oktyabr ayından edilib. Yasamal məhkəməsi, Səbayel məhkəməsi və Apelliyasiya məhkəməsinin müvafiq qərarlarından sonra (8 ay məhkəmələr "ötür- ötür" oyunu oynayıb) nəhayət 2011- ci ilin may ayından başlayaraq 1 saylı İnzibatı İqtisad Məhkəməsi "Kür qaçqınları"- nın iddiasına baxmağa başladı. Təxminin 1 il sözü gedən qurum bu iddialara "baxdıqdan" sonra məlum oldu ki, sən demə iddialara ərazi inzibatı vahidləri üzrə baxmaq lazım imiş. 2012- ci ilin iyun ayından başlayaraq sənədlər ərazi prinsipi üzrə Şirvan İnzibati İqtisad Məhkəməsinə göndərildi.
Sentyabr ayından sözü gedən məhkəmələrdə 4 hakim ümumilkidə 114 nəfərin iddiasına baxır. Bu proses 8 aydır ki, davam edir. Amma təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, FHN bu dəfə də məhkəməyə nümayəndəsini göndərsə də problemlər həll olunmur və ya bu prosesi çox ləmg aparır. Digər tərəfdən 2012- ci ilin dekabr ayının 21- dən etibarən bir sıra iddia işləri üzrə məhkəmə baxışına fasilə verilib. Buna səbəb odur ki, FHN nəinki vətəndaşların, QHT- lərin, media qurumlarının, həttta məhkəmənin sorğularını belə cavablandırmır. Bu səbədən məhkəmələrin bir çox sorğuları cavabsız qaldığı üçün qeyri- müəyyən vaxta qədər təxirə salınıb. Yəni K. Heydərov məhkəmələrin sorğusnu da cavablandırmır. Məhkəmələr isə ondan sorğuya cavabı tələb etməyə, bu olmadıqda isə vətəndaşın xeyrinə haqlı, ədalətli qərar qəbul etməyə cəsarət göstərə bilmir. Göründüyü kimi təkcə ölkədə, fəlakət bölgələrində, hakimiyyət daxilində deyil, məhkəmələrdə də bir qara "Kəmaləddin Heydərov kabusu" dolaşmaqdadır... Ara yerdə isə sadə, kasıb vətəndaşlar əziyyət çəkməkdədir.
Amma "Kür" Cəmiyyəti məhkəmələri və vətəndaşların haqlı mübarizəsini davam etdirir. Vətəndaşların tək güvənc yeri "Kür" Cəmiyyətidir. Əslində problem çoxdan həll olunmalı idi. Hətta FHN söz vermişdi ki. Kür daşqınları ilə bağlı məhkəmə iddiaları 2012- ci ilin sonlarına kim tam həllini tapacaq. Amma təəssüf ki, həmişə olduğu kimi bu dəfə də FHN verdiyi vədinə əməl etmədi.

Elçin Əmirov