Paytaxtın enerji təchizatı sistemi acınacaqlı durumdadır

Böyük neft müqavilələrinin işə düşməsindən sonra Azərbaycana neft satışlarından külli miqdarda pullar daxil olmağa başladı. Dövlət büdcəsi “neft bumu”nun hesabına milyardlarla dollar vəsait əldə etdi. Amma konstitusiyada bütün sərvətlərin xalqa məxsusluğu təsbit edilsə də, mövcud şəraitdə milli sərvətlərimiz bir qrup korrupsioner məmur ordusu tərəfindən talanır. Ölkənin bütün yeraltı və yerüstü sərvətlərinə sahiblənən tayfa, klan hakimiyyəti qazandığı milyardlarla vəsait hesabına demək olar ki, iqtisadiyyatın bütün əsas sahələrini tam inhisara almışdır. Təsadüfi deyil ki, bütün iri məmurlar eyni zamanda rəhbərlik etdikləri sahələrin şəriksiz biznes sahibləridirlər. Bütün sahələrdə məmurların bilavasitə nazarətində olan şirkətlər böyük layihələrin həyata keçirilməsi üçün “təşkil olunmuş” tenderlərin “qalibi” olaraq dövlət büdcəsindən ayrılmış milyonlarla vəsaitin rahatlıqla mənimsənilməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Hər hansı məmur vəzifəyə təyin olunduqdan sonra dərhal rəhbərlik etdiyi sahədə ailə biznesini formalaşdıraraq qısa müddətdə inhisarçı qüvvəyə çevrilir. Bu gün iqtisadiyyatın bütün sahələrində məhz “ailə biznesini” təmsil edən şirkətlər əhəmiyyətli rol oynasalar da, onların dövlətə ödədikləri vergilər çox cüzi məbləğ təşkil edir.Təsadüfi deyil ki, vergi daxilolmalarında dövlət müəssisələrinin payı 85 faiz olduğu halda, illik dövriyyəsi on milyardlarla manat hesablanan ailə şirkətlərinin payı 10-15 faiz civarında göstərilir.
Vəzifəyə təyinatından sonra rəhbərlik etdiyi sahədə ailə biznesini uğurla formalaşdıraraq milyonlar sahibi olan belə məmurlardan biri də paytaxtın enerji təminatına cavabdeh olan “Bakıelektrikşəbəkə”ASC-nin sədri Baba Rzayevdir. Onun kariyerası daha çox Türkiyəli iş adamı Hüseyin Arabulun “ulduzunun sönməsindən” sonra parlamağa başladı. Əvvəllər “Bakıelektro” kiçik müəssisəsinin direktoru və Dərnəgül yolunda yerləşən elektrik avadanlıqları satan mağazanın sahibi olan Baba Rzayev bir çoxlarının xəbəri olmadan qəflətən paytaxtın eneji sisteminə nəzarəti ələ keçirməyə müvəffəq olmuşdur. Bu “uğurunda” və vəzifəyə təyinatında onun əsas yardımçısının keçmiş İqtisadi İnkişaf Naziri Heydər Babayevin olduğu bildirilir. Vəzifə təyinatında əvvəl də elektrik mallarının satışında kifayət qədər təcrübəsi olan Baba Rzayev ələ keçirdiyi kürsünün səlahiyyətlərindən istifadə edərək bu sahədə geniş biznes şəbəkəsi formalaşdırmışdır. Artıq səhmlərinin 70 faizi Baba Rzayevə, 30 faizi isə həyat yoldaşı Nərminə Həsənovaya məxsus olan, Böyük Şor şosesində yerləşən “Santral Elektrik LTD” şirkəti elektrik malları bazarında əsas qüvvəyə çevrilmişdir. Ədliyyə Nazirliyində 2003-cü ildə qeydiyyata alınan “Santral Elektrik”in rəhbərliyi əvvəllər B.Rzayevin qardaşı Emin Rzayevə məxsus olsa da, indi şirkətə rəhbərlik səlahiyyətləri qaynı İlham Həsənovun nəzarətindədir. Müxtəlif dövlət orqanlarına elektrik avadanlıqlarının satışı üzrə keçirilən tenderlərin bir qayda olaraq sonda qalibi məhz “Santral Elektrik” olur ki, bunun da hansı prinsiplərə əsasən baş verdiyini bilmək iki dəfə iki bərabərdir dörd qədər sadədir. Bakı Beynəlxalq Aeroportunun və Bakı Avtovağzalının bütün elektrik təchizatı, aeroporta gedən yolun işıqlandırılması işləri bu şirkət tərəfindən həyata keçirilmişdir. Yeni Bakı Neftayırma zavodu, Səngəçal terminalı, Milli Olimpiya Komitəsi, LukOil şirkətinin baş ofisi, Azəri-Çıraq şirkəti, Dərin Özüllər zavodu, eləcə də Bakı metropoliteni də “Santral Elektrik”in xidmətlərindən “yararlananlar” arasında yer tuturlar. Rzayevlərin elektrik bazarına nəzarəti təkcə “Santral Elektrik”lə məhdudlaşmır .Azərbaycanda elektrik avadanlıqlarının satışından tutmuş, elektrik təchizatı ilə bağlı dövlət sifarişlərinin icrası ilə məşğul olan bir çox iri şirkətlər də məhz Baba Rzayevin ailə biznesinin tərkib hissələridir. Büdcədən maliyyələşən böyük məbləğli layihələrin həyata keçirilməsi üçün nədənsə Azərbaycanda “Göknur Bakı LTD”,”GBS” MMC şirkətlərindən “layiqli” tərəfdaş “tapılmır”. Ç ünki, elektrik avadanlıqlarının istehsalı və quraşdırılması ilə məşğul olan bu şirkətlərin də təsisçiləri məhz Rzayevlər ailəsinin nümayəndələridir. Elə buna görə də “Bakıelektrikşəbəkə”nin demək olar ki, bütün iriməbləğli layihələri məhz bu şirkətlər vasitəsilə reallaşır ki, dövlət büdcəsindən ayrılmış milyonlarla manat vəsait “yad əllərə” keçməsin. Zirə kəndində yerləşən Kabel zavodu isə B.Rzayevə ikiqat qazanc gətirən “uğurlu layihələrdən” biridir. Zavodda istehsal olunan keyfiyyətsiz kabelləri “Bakıelektrikşəbəkə” vasitəsilə xırd etməklə kifayətlənməyən B.Rzayev həm də bu kabelləri müxtəlif təyinatlar üzrə “silərək” əsasən Orta Asiya ölkələrinə satmaqla ikiqat qazanc əldə edir. ”Bakıelektrikşəbəkə” son illər dövlət büdcəsindən səxavətlə pay alan təşkilatlardandır. Məhz ayrılmış milyonlar ailə biznesinin çiçəklənməsində əhəmiyyətli rol oynamaqla B.Rzayevi məmur oliqarxlar siyahısına əlavə etmişdir. Təkcə 2007-2012-ci illər arasında dövlət büdcəsindən “Bakıelektrikşəbəkə”yə 509 milyon manat investisiya yatırılmasına baxmayaraq paytaxtın enerji sistemində mövcud olan qüsurlar, eybəcərliklər hamıya məlumdur. İllər boyu kifayət qədər investisiya ilə təmin olunmasına baxmayaraq paytaxtın enerji sistemi hələ də yüksək səviyyədə qurulmamışdır.
Paytaxtın enerji sisteminin müsir tələblər əsasında formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamış “Barmek” şirkəti ilə hökumətin müqaviləsinin pozulmasının əsas səbəbi kimi şirkətin “Azərenerji”yə olan borcunun ödənilməməsi göstərilmişdi.Yəqin ki, iş adamı Hüseyin Arabulun ən yüksək dairələrdə dövlət müəssisələrinin borcunu ödəməməsi barədə şikayətlərini xatırlayanlar var. Elə onun bu sözəbaxmazlığı və “şuluqluğu” da sonunda Azərbaycan bazarından çıxarılması ilə nəticələnmişdi. Əvəzində səhmlərinin 100 faizi İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə məxsus olan “Bakıelektrikşəbəkə” 2006-cı ildə “Barmek”in bazasında yaradılmışdı. Düşünmək olar ki, dövlət büdcəsindən kifayət qədər vəsaitlə təmin olunan “Bakıelektrikşəbəkə” nin yaranmasından sonra vəziyyət kökündən dəyişilmişdir. Amma ad dəyişsə də problemlər hələ də olduğu kimi qalmaqdadır. ”Bakıelektrikşəbəkə” yenə də “Azərenerji”nin ən böyük borclusudur. Sadəcə Baba Rzayev Arabuldan fərqli olaraq Azərbaycan gerçəklərini daha dərindən bildiyi üçün bu faktın ictimailəşməsinə imkan vermir, problemi bağlı qapılar arxasında həll etməyi bacarır. Məhz onun bu “bacarıq və istedadını” yüksək qiymətləndirən hökumət 2010-cu ilin avqustunda “Bakıelektrikşəbəkə”nin “Azərenerji”yə olan 389,1 milyon manat borcunu silib. Sual ounur ki, aradan keçən illər ərzində bu sahəyə milyonlarla manat investisiya yatırılmasına baxmayaraq niyə “Bakıelektrikşəbəkə” hələ də dotasiyalar hesabına yaşayır? Yaranmasından 8 il müddət keçməsinə baxmayaraq vəziyyət “Barmek” dönəmindən də pis həddə düşmüşdür. Sistemdə hökm sürən kütləvi rüşvətxorluğun acısını isə paytaxt sakinləri kifayət qədər dadıblar. Əhaliyə texniki şərtlərin (işıq çəkmək üçün verilən sənəddir) verilməsi üçün alınan rüşvətlər, qeyri-qanuni olaraq yığılan “cərimə pulları” hesabına “Bakıelektrikşəbəkə” rəhbərinin illik dövriyyəsi daha da artır. Hakimiyyət daxilindəki güclü dayaqları hesabına əməlli başlı “muxtariyyət” qazanan “Bakıelektrikşəbəkə”nin rəhbəri dövlət vəsaiti hesabına həyata keçirilən çoxmilyonluq layihələrin icrası zamanı özünə məxsus olan və yaxınlarının rəhbərlik etdikləri şirkətlər vasitəsilə böyük məbləğdə pulları mənimsəməyə müvəffəq olmuşdur. Bu faktlar hətta Azərbaycan Hesablama Palatasının auditi tərəfindən də dəfələrlə üzə çıxarılmasına baxmayaraq Baba Rzayevin “işıqlı biznesini” durdurmaq mümkün olmamışdır. Hesablama Palatasının illik hesabatlarında dəfələrlə “Bakıelektrikşəbəkə” ASC tərəfindən obyektlərin layihə-smeta sənədlərinin hazırlanması, tender qanunvericiliyinin kobud şəkildə pozulması, ayrılmış vəsaitlər hesabına görüləcək işlərin layihə-smeta sənədlərinin ekspertizadan keçirilməməsi kimi cinayət tərkibli əməllər aşkarlansa da heç bir tədbir görülməmişdir. Məhz sadaladığımız faktlar ASC-də baş verən iri məbləğli maxinasiya əməliyyatlarını üzə çıxartmaq üçün kifayətlidir.
Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, icra strukturlarında çalışanların biznes fəaliyyəti ilə məşğul olması rəsmən qadağan olunsa da, məmurlarımız daha çox biznesmen kimi uğurlu fəaliyyət göstərirlər. Bilavasitə və yaxud dolayısıyla özlərinə bağlı olan şirkətlər vasitəsilə büdcədən ayrılan vəsaitlər məmurlar tərəfindən amansızcasına talan olunur. 100 manat rüşvətə görə adi bir məmurun həbs olunmasını cəmiyyətə korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı mübarizədə böyük nailiyyət kimi “sırıyanlar”ın talan olunan milyardlardan məgər xəbərləri yoxdurmu? İllərlə “Bakıelektrikşəbəkə” ASC-də ailə biznesini formalaşdırmaqla bu sahəni tamamilə inhisara almış Baba Rzayevin qaranlıq əməllərini görmək üçün Azərbaycan enerjisinin işığı yetmirmi? Artıq məmurların, onların övladlarının etdikləri əməllər cəmiyyətdə böyük narazılıq dalğası yaradıb. Ölkə əhalisinin mütləq əksəriyyətinin bank kreditlərindən asılı vəziyyətə düşərək müflis duruma düşməsi fonunda məmurların dəbdəbəli həyat tərzi, analoqsuz əyləncə meylləri öz miqyasını hər gün artırmaqdadır. Məgər Azərbaycanın bütün sərvətləri ancaq bir qrupunmu mülkiyyətindədir və yalnız onlara “miras qalmışdır”? Bu gün dünyanın bir çox ölkələrində xalq narazılıqları artıq pik həddindədir. Sabah bütün bu özbaşnalıqların, qanunsuzluqların Azərbaycanda da analoji vəziyyəti yaratmayacağına kimlər zəmanət verə bilər? Odur ki, tezliklə qanunlara məhəl qoymayan, ölkəyə biznesmen gözüylə “yağlı toçka” kimi baxan məmurlara qarşı sərt tədbirlər görülməlidir. Belə olarsa, “Bakıelektrikşəbəkə” ASC-nin də qaranlıqlarına ədalət işığı düşər və çox mətləblər üzə çıxardı.

NİCAT MAHMUDOV