Rəsmi Bakının «B» planı varmı?

Superdövlətçiliyin bütün parametrləri nəzərə alınarsa, Rusiya sadəcə ərazisi böyük dövlətlər kateqoriyasına aiddir. Rusiya artıq superdövlət deyil. Bu ölkənin illərdir sahibləndiyi atom silahları da daxil olmaqla, digər müdafiə qüdrətinin göstricisi olan hərbi sahədəki uğurları heç də onun supergüc olmasını şərtləndirmir. Müasir dünyamızda hətta Pakistan, Hindistan kimi dövlətlər də atom silahına sahibdirlər. Halbuki bu dövlətlərin nəinki dünya siyasətinə, heç hər – hansı iqtisadi məsələlərə də təsir etmə imkanları ya yoxdur, ya da çox cüzidir. Qonşu İranın son dörd, beş ildə istehsal etdiyi və hədəfi məhv etmə məsafəsi min kilometrlərlə olan raketlər isehsal etməsi, atom silahı istiqamətindəki çabaları da onu sadəcə tərəfə çevrilmə mərhələsinə qədər yüksəldib. Rusiya haqqında yaranmış mifin dağılma mərhəlisi ilk olaraq Əfqanıstandan başladı. Hərbi, canlı qüvvə və böyük maliyyə itkisi ilə illərlə Əfqanıstanda öz ideolojisi sayəsində müxtəlif yarlıklar verməklə əsasən bu ölkənin işğalçılıq siyasətinə qarşı çıxan yerli əhalisi ilə döyüşən Rusiya sonucda məğlub durumda səbəb göstərmədən oranı tərk etdi. Daha sonra İraq, Amerika Birləşmiş Ştatları və Avropanın NATO – nu Şərqə yaxınlaşdırması budəfə də Rusiyanın regional siyasi maraqları ilə təzad təşkil etdiyi üçün yenidən siyasi dövrədə yer aldı. Sonucda yeni məğlubiyyət acısı. Bu dəfə nəticə Rusiyanın qızışdırıcı siyasətinə aldanıb xalqı ilə döyüşən Səddam və bütün ailəsi məhv edildi. Tunis, Yəmən, Misir və Suriya. Bu ölkələrin hər birindən Rusiya ciddi məğlubiyyətlərlə çıxdı. Suriyada dirənişi isə formal xarakter daşıyır. Əslində Rusiyanın Suriyaya yönəli hər hansı bir dəqiq siyasəti yoxdur. Çünki Qərb ikinci ildir ki, Rusiyanı Suriya məsələsində sadəcə bəyanatlar mərhələsində saxlayır. Olsa – olsa bu ölkə hal – hazırda Suriyada döyüşən beş silahlı qruplaşmalardan birinə və yaxud ikisinə qızışdırıcılıq məqsədilə silah verir. Suriya ilə bağlı yekdil qərarı olmayan Qərbə isə bu məsələ hələ ki, sərf etdiyi üçün sadəcə görməməzikdən gəlir. Çünki Suriyanın daha çox dağılması Əsəd rejiminin tam çöküşündən sonra Qərbin, ən başlıcası isə Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu ölkədə daha çox qalmasına səbəb olacaq. Şəhərlərin,infrasturukturun yenidən qurulması, təhlükəsizliyin təmini və s. Məhz İraq, Əfqanıstan variantının təkrarı.
Rusiya keçmiş SSRİ məkanında hələ ki, Orta Asiyada əsas regional güc sahibidir. O da tam olaraq yox. Qırğızıstanın rəngli inqilabları Rusiyanın ora öncə birbaşa, sonra isə tam olaraq nüfuzunu əngəllədi. Bu ölkənin Qazaxıstana və Özbəkistana təsir imkanları isə həmin ölkələrin qoca diktatorlarının ən pis halda bioloji ölümlərinin gerçəkləşməsinə qədərdir. Yaşları çoxdan yetmişi adlamış Nazarbayevin və Kərimovun Rusiyanın Orta Asiyada son qalalarının olması faktdır. Ukrayna hadisələrindən qorxuya düşərək illərdir üzərində hakimiyyətinin bərqərar olduğu hərbi – polis rejimini bir az da sərtləşdirən qoca özbək diktatoru keçmiş possovet məkanındakı əksər diktatorlara sıradan bir nümunədir. Hətta Nazarbayevin ölkə işinə hesablanmış son ad dəyişimi ilə əlaqədar siyasi blefləri də onun köməyinə gəlməyəcək. Bunu qoca diktator və Putin Rusiyasının siyaisi proqnozçuları da yaxşı bilirlər. Deməli qalır Cənubi Qafqaz.
Rusiya Cənubi Qafqazda da ciddi xəyal qırıqlığı yaşayır. Gürcüstan Avropa Birliyi ilə asossiativ üzvülük sazişi imzaladı. Bu ölkə Avropa ailəsinə qoşulmaq üçün var gücü ilə çaba göstərir. Son hakimiyyət dəyişimindən sonra yenidən Gürcüstanda gücünü bərpa etməyi düşünən Rusiya mövcud gürcü hökumətinin fakir babası hesab olunan İvanaşvilidən “biz Rusiya ilə dinc qonşuluq şəraitində yaşamağı önəmsiyirik” – kimi diplomatik cavab aldı.
Rusiyanın hələlik yalnız Azərbaycanla bağlı bəzi tərəddüdləri var. Ukrayna hadisələrindən sonra Azərbaycanda da siyasi münasibətlər, o cümlədən regional yanaşmaların dəyişilməsi ehtimal olunur. Ötən gün məbuata verdiyi müsahibəsində “"Ukraynanın vəziyyəti və ordakı hadisələrin inkişafı tək Ukraynaya xas olan və yaxud bu ölkəyə görə baş verən hal deyil” söyləyən Xarici İşlər nazirinin müavini Araz Əzimovun açıq söylmədiyi fikirlərinin sətiraltı mənaları anlaşılandır. Avropa özünün genişləndirmə siyasətində israrlıdır. Hələ ki, bu prosesi əngəlləyəcək gücün olmadığını məhz sistemin içərisində yer almış Araz Əzimovdan yaxşı kimsə bilə bilməz. Hətta Avropanı təhdid edən maliyyə sıxıntıları belə prosesi əngəlləyə bilmirsə, deməli israr gözlə görünən həddədir. Ötən ilin sonlarında texniki defoltla üz – üzə qalmış Amerika Birləşmiş Ştatları özünü toparlayan andan yenidən projenin gerçəkləşdirilməsi siyasətində əsas fiqur obrazını bərpa etdi. Təsadüfi deyil ki, Ukrayna inqilabından, ən başlıcası isə bu ölkənin əli qanlı sabiq prezidenti Viktor Yanukoviçin siyasi sonluğundan qorxuya düşən Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko “Biz sayıqlığı itirməməliyik. Başqalarının səhvlərindən öyrənməli, ölkəmizdə sabitliyin kiçicik pozulmasına belə imkan verməməliyik. Bizdən ötrü Maydan nəinki məqbul deyil, Belarusda Maydan olmayacaq” kimi təlaşlı bəyanatlar verməzdi. Bu qorxu o qədər aşırı dərəcədə olub ki, Lukaşenko ölçülü-biçili və sistemli daxili və xarici siyasətin vacib olmasını qeyd edib. Əslində ölkəsini Belarus prezidenti kimi idarə edən əksər avtoritar rejim sahibləri Ukrayna inqilabından sonra siyasi durğunluqdan çıxa bilmirlər. Araz Əzimovun “Bu gedişatlar, əhvalatlar, məncə, prinsipial olaraq yaranan və formalaşan geosiyasi vəziyyət çərçivəsində baş verməkdədir" deməsi inqilab dalğasının yayılmasından xəbərdar olması deməkdir. Qorxulu faktları bilərək yaşamaq əzablıdır. Bu əzab ölüm öncəsi Liviya diktatoru Qəddafinin üzündə var idi. "Ona görə hansısa müsbət mənada biz şanslıyıq ki, bu əhvalatları bilavasitə izləyirik və get-gedə, gündən-günə formalaşan siyasi mühiti izləyib təhlil edə bilirik” – deyən xarici işlər nazirinin müavini bir məsələni unudur ki, sabiq Ukrayna pezideti də müşahidə edirdi. Məsələnin həlli müşahidələrlə tamamlanmır. Avtoritar rejimlərdə problemlər həllə bəyanatlarla deyil, prinsipial olaraq yanaşmanı tərciyə edir. Nazir müavini hesab edir ki, Ukraynadakı hadisələr bu ölkənin xalqının maraqlarına xidmət etmir: "İqtisadi inkişaf və stabillik əvəzinə bu cür qanlı hadisələrin baş verdiyi şəraitdə nəyi isə qabaqcadan demək çox çətindir. Ukraynanın ən mənfəətli və gələcəyə təsir edəcək seçimi, gələcək seçimi stabil şəraitdə və bütün maraqlı tərəflərin iştitak etdiyi bir şəraitdə düşünülə və müəyyənləşdirilə bilər”. Əslində baş verən hadisələr isə məhz xalqın maraqları müstəvisində baş verir. Nədən demokratiya xalqın istəyi olmasın ki? Bəyəm demokratiya bina üzləmək, ildə bir neçə dəfə eyni asfalt örtüyünü dəyişmək,körpü tikmək və s-dir?
“Avropa İttifaqının birbaşa üzvü olan ölkələr Ukraynadakı hadisələrdə maraqlı tərəf kimi çıxış edirlər. Onların nazirləri, nümayəndələri dəfələrlə Ukraynaya gəlib vasitəçilik etməyə çalışıblar, yaxud meydanda yığılan müxalifətçilərlə bir yerdə olduqlarını bəyan ediblər. ABŞ dövlət katibinin köməkçisi, Aİ-nin ali nümayəndəsi son bir ayda dəfələrlə Ukraynaya səfərediblər. Bu insanlar əlbəttə ki, qonaq deyillər. Onlar böyük siyasi təsir gücünə malik olan dövlətləri təmsil edirlər. Onların səfərləri, Kiyevdəki fəaliyyətləri hadisələrə təsir etməyə bilməz" – narahatlıqla dolu müsahibə. İqtidar rəsmisi, həm də ölkənin xarici siyasətinin müəyyən edilməsində iştirak edən məmurun narahatlığı başa düşüləndir. Axı Azərbaycandan Ukraynaya baxanda yenə də Azərbaycan görünür.
Qərbin keçmiş SSRİ məkanında Rusiyanın təsir dairəsində olmayan tək qurumu GUAM – dır. Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ukrayna dövlətlərinin təşkilatçılığı ilə təsis olunan qurumu fəaliyyətində yeni dinamika gözlənilir. Bu qurum Ukraynada da xəyal qırıqlığı yaşamış Rusiyaya dirəniş hərəkatı da adlandırmaq olar. Ukrayna inqilabı bu qurumda yer alan Azərbaycan hakimiyyətinə bundan sonrakı fəaliyyətində Qərbə istiqamətlənməsinin vacib olması mesajını verdi. Rusiyanın Cənubi Qafqazda mövqeləri olduqca zəifdi. Yuxarıda qed edildiyi kimi, Gürcüstan artıq Avropa Birliyi ilə assosiativ saziş imzalayıb. GUAM – ın həlqələrindən biri olan Moldovanın bu mərhəlini itkisiz başa vurması da onun mövqeyini kifayət qədər gücləndirib. Əslində hər iki, hətta Ukrayna daxil hər üç hal GUAM-a üzv olan dövlətlərin mövqelərinin güclənməsini şərtləndirib. Bu vəziyyət eyni zamanda GUAM – da birləşən ölkələr bundan sonrakı fəaliyyətlərində Rusiyanın ehtimal olunan təzyiqlərdən qorunmaq üçün sadəcə sığortalandılar.
Amma bu yalnız Rusiyanın təzyiqindən xilas mexanizmi idi. Həm də Qərbin dəstəyi ilə. Bəs Qərbin yüz illərdir özünün dəyərləri necə? GUAM – I formalaşdıran ölkələrdən üçü – Gürcüstan, Ukrayna və Moldova Avropaya inteqrasiyada geriyə dönməz yola qədəm qoyublar. Sözsüz ki, bu həlqədə yalnız A, yəni Azərbaycan qalır. Artıq Azəbaycan hakimiyyətinin illərdir fəxrlə söylədiyi balanslı siyasətə yer yoxdur. Tərəfin müəyyən edilməsi zamanıdır. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanda ilk dəfə keçiriləcək Avropa Olimpiya Oyunları ərəfəsində, Beynəlxalq İnsan Hüquqları Klubunun icraçı direktoru Rebekka Vinsent müsahibəsində deyib ki, “İndi dünya ictimaiyyətinin bütün diqqəti Soçi Olimpiadası və oyunlara hazırlıq zamanı müşahidə olunan korrupsiya faktlarına yönəlib. Amma Soçidən sonra diqqət Avropa tarixində ilk olimpiya oyunlarının keçirilməsinə 500 gündən az qalan Bakıya yönəldiləcək.” R.Vinsentin nəyi qəsd etdiyini başa düşmək bir o qədər də çətin deyil. Ötən il Azərbaycanda keçirilən mahnı müsabiqəsi öncəsi icazəsiz etiraz aksiyaları, sosial şəbəkələrdə inqilabi çağırışlar təsadüfi deyildi. “… Azərbaycanın problemlərinə kənardan tamaşa etmək lazım deyil. Beynəlxalq ictimaiyyət konkret addımlar atmalıdır. Əks halda, Avroolimpiada bitdikdən sonra hər şey olduğu kimi davam edəcək” söyləyən Rebekka Vinsent əslində Avropa ölkələrini, o cümlədən ABŞ – I GUAM – la bağlı müəyyən etdikləri planlarının icrasına başlamağa çağırır. GUAM – da isə Avropa nəzərləri ilə baxdıqda problem yalnız A – dadır. Azərbaycan da A hərifi ilə başlayır.
Bakir HƏSƏNBƏYLİ