“Freedom House” təşkilatının hesabatında ölkəmiz yenə də “azad olmayanlar” qrupuna daxil edildi

“Fredoom House” təşkilatının 2013-cü ildə dünyada mediya azadlığına dair hesabatı Azərbaycanda yenə də böyük rezonans doğurub. Hər dəfə olduğu kimi, təşkilatın hesabatını hakimiyyət nümayəndələri qərəzli, birtərəfli yanaşma kimi dəyərləndirib. Hesabat 197 ölkəni əhatə edir və Azərbaycan əvvəlki illərdə olduğu kimi yenə də “azad olmayan” ölkələr sırasında yer alıb. Mətbuat azadlığı sahəsində 197 ölkə içərisində 63 dövlət (32 faiz)azad olanlar, 68 ölkə (35 faiz) qismən azad, 66 dövlət (33 faiz) isə azad olmayanlar sırasında qərarlaşıb. Təşkilatın bu ilki hesabatında dünya ölkələrində mətbuat azadlığının vəziyyəti son on il ərzində ən aşağı səviyyədə qiymətləndirilib. Bu sahədə geriləmə Yaxın Şərq ölkələrində, xüsusilə Misir, Liviya və İordaniyada daha çox müşahidə edilib. Türkiyə və Ukrayna da vəziyyətin pisləşdiyi ölkələr sırasında yer alıb. Ukraynada Avromaydan hadisələrini işıqlandıran jurnalistlərə qarşı olan hücumlar əsas kimi götürülüb. Türkiyədə seçkilər zamanı sosial mediyaya olan basqılar xüsusilə tənqid olunub. Gəzi parkı olaylarında, həmçinin seçki prosesində mediya nümayəndələrinin siyasi baxışlarına görə təqib olunduğu, bir çoxlarının vəzifəsindən çıxarıldığı ilə bağlı faktlar hesabatda yer alıb. Sənəddə göstərilir ki, Avrasiya ölkələri mediya azadlığı sahəsində dünyada ən aşağı reytinqə malikdir və bu ərazidə heç bir ölkə “azad” kateqoriyasına daxil edilməyib.
“Fredoom House” (Azadlıq evi) mərkəzi ofisi Vaşinqtonda yerləşən, demokratiya, siyasi azadlıqlar və insan hüquqları ilə bağlı tədqiqatlar aparan, habelə onların müdafiəsi ilə məşğul olan beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatıdır. Təşkilat ölkələrdə demokratik azadlıqların qorunması dərəcəsini qiymətləndirən illik hesabatlar hazırlayır. 1941-ci ildə yaradılan təşkilat özünü dünyada “demokratiya və azadlıqların carçısı” kimi təqdim edir. “Fredoom House”-nin hesabatları hər dəfə Azərbaycan iqtidarı tərəfindən narazılıqla qarşılanıb.
“Şərait Ermənistandakından bir azca yaxşıdır”
Bu ilki hesabatda da ölkəmiz barəsində tənqidi fikirlər yer alıb. Bildirilir ki, bu ölkədə hökumət jurnalist və bloggerlərin internet fəaliyyətini, telefon danışıqlarını izləyir və bu tendensiya ildən-ilə artır. Bunun nəticəsi olaraq onsuz da mövcud olan repressiv mediya mühiti daha da pisləşir. Hesabatda Azərbaycanda internet azadlığını məhdudlaşdıran tədbirlərin də həyata keçirildiyi bildirilir.
Hesabat üzrə layihənin direktoru Karin Karlekar “Azadlıq” radiosuna müsahibəsində Azərbaycanla bağlı mövcud vəziyyəti dəyərləndirib. Karlekar hesabatı şərh edərkən bildirib ki, Azərbaycanda vəziyyət çox pis qiymətləndirilib. “Bu ölkə yanlış istiqamətdə, mən deyərdim ki, əsasən internetddə olub-qalan az-çox müstəqil səslərin də boğulması istiqamətində hərəkət edir. Şərait Ermənistandakından bir azca yaxşıdır. Gürcüstanda müəyyən yaxşılaşma müşahidə etmişik. Bəzi müsbət meyllər ona görə yaranıb ki, ötən il müxtəlif kabel xidməti provayder və yayımçılarının müxtəlif məzmunlu işinə yol açan qanunvericilik qəbul olunub. Biz Gürcüstanda jurnalistlərə hücumların azaldığını da müşahidə edirik. Bu ona görə önəmlidir ki, ötən il ölkədə seçkilər keçirilib”.
Hesabatda Rusiyada mediya sahəsində vəziyyət bərbad olaraq göstərilib. Bu ölkədə “RİA Novosti” agentliyi bağlanıb, həmçinin hökumət internet üzərinə əlavə məhdudiyyətlər qoyub. Bildirilir ki, Rusiya yerli mətbuata nəzarəti gücləndirib, eyni zamanda dəfələrlə bloqosferin və xarici xəbər mənbələrinin sıxışdırılmasına cəhd göstərilib. Rusiyadakı vəziyyəti şərh edən Karin Karlekar bildirib ki, “yayım mediyasının əksəriyyəti dövlət nəzarətindədir və bunu özəl çap mediyası haqqında da demək mümkündür. Beləcə, internet Rusiyada ifadə azadlığının yeganə məkanı olaraq qalır. Ötən il internet materiallarına görə məhkəməyə yol açan qanunvericiliyin qəbulu internetə nəzarət etmək məqsədi güdür”.
Hesabatda Qırğızıstan və Gürcüstanda pozitiv dəyişikliklər baş verdiyi qiymətləndirilib. Qonşu Gürcüstanda kabel operatorlarından bütün telekanalları yaymağı tələb edən qanunvericiliyin qəbulunu müsbət addım kimi dəyərləndirilib. Avrasiya məkanında “qismən azad” kateqoriyasına yalnız Gürcüstan və Moldovanı aid edib.
Dünyada mediya azadlığının vəziyyətinə görə Avropa ölkələri xüsusilə fərqləndirilir. 2013-cü ilin göstəricilərinə görə regiona daxil olan ölkələrdən 29-u (69 faiz) azad olanlar, 12-si (29 faiz) qismən azad olanlar, yalnız biri isə azad olmayanlar kateqoriyasına daxildir. Bölgədə yaşayan insanların 66 faizi mətbuatın ən azad şəkildə istifadəçiləridirlər. Lakin, hesabatda Avropa ölkələrində baş verən geriləmələrə də diqqət çəkilir. Rəsmilərin mediyaya düşmən münasibəti və hücumları səbəbi ilə Çernoqoriyada vəziyyət pisləşib. Burada cəzasızlıq mühiti yaranıb, jurnalistlər xəbər qurumları bomba hücumlarına məruz qalıblar.
İran, Türkmənistan, Özbəkistan yenə də “pislərin pisi” oldu
Mediya azadlığı sahəsində dünyanın ən pis 8 ölkəsi Belarus, Kuba, Ekvatorial Qveniya, Eritreya, İran, Şimali Koreya, Türkmənistan və Özbəkistan hesab olunur. Bu ölkələrdə müstəqil mediya orqanları yoxdur, bütün mətbuat rejimlərin təbliğat ruporu kimi fəaliyyət göstərir. İnsanların müstəqil məlumat almaq şansları sıfra bərabərdir, mediyaya basqılar və təzyiqlər kütləvi xarakter daşıyır. Bu ölkələrdə heç bir özəl mediya qurumu yoxdur. İnternet mediyasının da təsir gücü çox azdır. Müstəqil fikir yürütməyə, fərqli mövqe nümayiş etdirməyə cəhd edənlərin səsi represiyalar və təqiblərlə batırılır. Ümumiyyətlə, Mərkəzi Asiyada vəziyyət ümidsiz olaraq qiymətləndirilib. Bu regionda yerləşən beş ölkədən ikisi - Türkmənistan və Özbəkistan “pislərin pisi” kateqoriyasına daxil edilib. Qazaxıstan və Tacikistanın da göstəriciləri pisdir. Bu ölkələrin hamısında mediya mühiti güclü şəkildə məhdudlaşdırılıb və bu mühit getdikcə daha da pisləşir.“Səkkizlik” ölkələri içərisində yalnız Kubada qismən irəliləyişlər olduğu nəzərə çarpıb.
Mərkəzi Asiya regionunda mətbuat azadlığı sahəsində az-çox ürəkaçan vəziyyət Qırğızıstanda müşahidə olunur. Düzdür, bu ölkə də “azad olmayan”lar qrupuna daxildir, lakin kəmiyyət göstəriciləri digərlərinə nisbətən xeyli yaxşıdır. 2013-cü ildə burada fiziki hücum və məhdudlaşdırıcı qanunlardan mətbuat əleyhinə istifadə halları xeyli azalıb.
Münaqişələrin səngimədiyi Əfqanıstan və İraqa əsas çətinlik güvənliyin olmamasından və jurnalistlərin fiziki hədələnməsindən ibarətdir. Hesabatda Moldovada baş verən müsbət dəyişikliklər öz əksini tapıb. Son bir neçə ildə yayım mühitinin genişlənməsi, çox sayda televiziya və radio stansiyalarının açılması, ölkədə mediya müxtəlifliyinin yaradılması müsbət tendensiya olaraq qəbul edilib. Daha az məhdudiyyətli mühitin formalaşdırılması üçün bir sıra qanunlara düzəlişlər olunub və hakimiyyət tənqidə daha çox dözümlülük nümayiş etdirib.
Hesabatdan belə məlum olur ki, dünya əhalisinin yalnız 14 faizi mətbuat azadlığının tam təmin olunduğu ölkələrdə yaşayır. 44 faiz insanlar isə bu sahədə azad olmayan ölkələrdə yaşamaq zorundadır. Dünyanın əhali sayına görə ən nəhəng dövlətləri olan Çin azad olmayan ölkələr, Hindistan isə qismən azad olan ölkələr sırasına aid olunub. 2013-cü il son onilliyin mediya azadlığı sahəsində vəziyyətin ən pis həddə düşdüyü il kimi diqqəti çəkir. Hətta azadlıqların tam təmin olunduğu bir sıra ölkələrdə belə müəyyən nöqsanlar aşkarlanıb.
Hesabat açıqlandıqdan sonra Azərbaycan hakimiyyəti yenidən “Freedom House” təşkilatını sərt tənqid atəşinə tutub. Əli Həsənov hesabata dair verdiyi açıqlamada təşkilatı qərəzli mövqe tutmaqda ittiham edib. “Freedom Hause” təşkilatının 2013-cü ildə dünya ölkələrində mediya azadlığının vəziyyətinə dair hesabatının Azərbaycan ilə bağlı hissəsi qərəzli, şübhəli mənbələrə əsaslanan subyektiv mülahizələrin məhsuludur. Hesabatdan görünür ki, bu təşkilatda Azərbaycan da daxil olmaqla Avrasiya regionu haqqında qərəzli stereotiplər formalaşmışdır”.
Xatırladaq ki, “Freedom House” təşkilatının indiyə qədər açıqladığı bütün hesabatlarda ölkəmiz barədə sərt tənqidi fikirlər yer alıb. Bu ilki hesabat da mediya azadlığı sahəsində hələ də qüsurların olduğunu göstərir.
Nicat MAHMUDOV