Əməliyyatlar Kosovo və Azərbaycan ərazisində aparılır,
daha sonra əldə olunan orqanlar yüksək qiymətə satılır

1967-ci ildə Güney Afrikada doktor Kristian Bernard 56 yaşlı Louis Vaşkanskaya adlı pasiyentinə bir qədər öncə ölən 25 yaşlı qadının ürəyini nəql edir. Ancaq sonralar bu humanist addımdan öz biznesi üçün istifadə edənlər də tapılır. İnsan fantaziyasının hüdudu yoxdur. Vay o gündən, həmin insan bir az da pula həris ola. Redaksiyamıza üz tutan Bəxtiyar Şükürov Beyləqan rayonundandır. Ailəlidir, iki azyaşlı övladı var, evsiz və işsizdir. Kirayə pulunu da ödəyə bilmir. Ailənin acınacaqlı durumu onu böyrəyini satmağa məcbur edib.

İnsan alverinin qurbanı

Beləcə, Bəxtiyar Şükürov insan alverinin qurbanına çevrilib: “2010-cu ildə Xəzər TV-də böyrəyə ehtiyacı olan şəxsin donor axtardığı haqqında elanı gördüm. Həmin elandakı telefona zəng vurdum. Telefonu Allahverdiyev Rasim Mustafakamal oğlu götürdü. Dedi ki, əslən şəkilidir, Bakı şəhərində yaşayır, oğlu üçün donor axtarır. O, məni danışıq üçün Bakı şəhərinə dəvət etdi. Biz görüşüb-anlaşdıq, o, böyrəyimin müqabilində mənə 13 min manat pul verəcəyini dedi. Sonra mən Bakıdakı İran Klinikasında və “Med Servis” adlanan xəstəxanada lazımi analizləri verdim.
Analizlər müsbət nəticələndi və bildirdilər ki, donorluq edə bilərəm. Bütün tibbi proseduralar bitdikdən sonra Rasim mənə xarici pasport almaq üçün 200 manat verdi. Çünki cərrahiyyə əməliyyatı İranda həyata keçirilməli idi. Mən İrana getməmiş, böyrəyimin haqqını elə burda ödəməsini tələb etsəm də, Rasim dedi ki, pulu ancaq əməliyyatdan sonra verə bilər. Belə bir bəhanə gətirdi ki, İran həkimləri Azərbaycan həkimlərinin analizlərinə inanmaya bilər. Amma analizlərdən İranda da müsbət cavab gəldi.
Lakin Rasim yenə pulu verməkdən imtina elədi və dedi ki, sən pulu saxlaya bilməzsən, İranda itirərsən, Azərbaycana dönən kimi pulunu verəcəm. İranda əməliyyat edib, böyrəyimi götürdülər. Oğlu İranda qaldı, mən isə Rasimlə Azərbaycana döndük. Rasim burda mənə 1000 dollar pul verdi və dedi ki, həkimlərə çox pulu çıxıb, 10-15 günə qalanını da çatdıracaq. Deyilən vaxtdan iki il keçməsinə baxmayaraq, bu günə qədər Rasim Allahverdiyev mənə bir qəpik də verməyib”. Bəxtiyar Şükürovu aldadıb, ondan böyrəyini alıb pulunu verməyən Rasim Allahverdiyevin hüquq-mühafizə orqanlarında çalışdığı bildirilir.

Azərbaycanlıların böyrəklərini İranda çıxarırlar

Bəxtiyar Şükürov İranda klinikada olarkən orada böyrəyini satmaq üçün əməliyyata məruz qalmış onlarla azərbaycanlı ilə rastlaşdığını deyir. Eyni zamanda əməliyyatın həddindən artıq ağrılı keçdiyini xatırlayır: “Gələndən sonra işləyə bilmədim və ailəmin vəziyyəti günü-gündən ağırlaşdı. Məcbur qalıb Rasim Allahverdiyevdən pulumu istədim. O, məni iş yerində təhqir etdi və qovdu. Sonra da hədələdi ki, bir də pul adı tutsam məni öldürəcək”.
Bundan sonra Bəxtiyar Şükürov Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğuna şikayət ərizəsi ilə müraciət edib, Rasim Allahverdiyev prokurorluğa çağırılıb və ifadəsi alınıb. Belədə o, Bəxtiyara ərizəsini geri götürməsi üçün 2500 manat rüşvət təklif edib. Ardıyca Baş Prokurorluq aidiyyəti üzrə cinayət işinin araşdırılması üçün Bakı Şəhər Prokurorluğuna göndərilib. Şikayətin prokurorluğa daxil olmasından iki il ötməsinə baxmayaraq, hələ heç bir tədbir görülməyib.
Bəxtiyar Şükürov başına gətirilən faciə ilə bağlı Respublika Prokurorluğuna ərizə ilə müraciət edib. Lakin maddi cəhətdən acınacaqlı durumda olan Bəxtiyarın şikayətləri bu günə kimi cavabsız qalıb. Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının qanunlarına görə, insan orqanlarının və toxumalarının qanunsuz çıxarılması, şəxs üzərində qanunsuz bio-tibbi tədqiqatlar insanların istismarı kimi müəyyən edilərək, insan alveri kimi qiymətləndirilir.
Rasim Allahverdiyev Bəxtiyar Şükürovun sadəlövhlüyündən və onun maddi ehtiyacından istifadə edərək böyrəyin qiymətini də çox aşağı salmağı bacarıb. Ən dəhşətlisi odur ki, Bakı Şəhər Prokurorluğu işi araşdırdıqdan sonra “cinayətkar bəlli deyil” deyib işə xitam verib. Çox qəribədir, Bakı Şəhər Prokurorluğu Respublika Prokurorluğunun Ağır Cinayətlərə dair İstintaq İdarəsinin işçisi Rasim Allahverdiyevi tapmaqda çətinlik çəkib.

Azərbaycanlıların orqanlarını israillilər satırmış

Böyrək bütün dünyada ciddi ehtiyac duyulan və ən çox alınıb-satılan orqan olduğundan xeyli bahadır. Ölkələrin və xalqların maddi durumundan asılı olaraq qiymətlər müxtəlifdir. Avropa Birliyinin Balkanlarda polis missiyası EULEX Azərbaycan və Kosovoda orqan alveri ilə məşğul olan şəxslərin kimliyini araşdırarkən qiymət məsələsinə də toxunmuşdu. Əgər xatırlayırsınızsa, hələ ötən ilin may ayında gündəmi zəbt edən olaydan bəhs edən qəzetlər yazırdı ki, İsraildə saxlanılan və 10 nəfərdən biri olan Moşe Xarel Türkiyə və postsovet ölkələri vətəndaşlarına böyrək donoru olmağı, əvəzində 20 min dollar ödəməyi təklif edib. Əməliyyatlar Kosovo və Azərbaycan ərazisində aparılır, daha sonra əldə olunan orqanlar yüksək qiymətə satılırdı.
Ötən il mayın 22-də İsraildə qeyri-leqal insan orqanı ticarəti ilə məşğul olan 10 nəfər saxlanılan zaman bu detallar üzə çıxdı. Orqan alverçilərinin arasında tibb işçiləri və keçmiş SSRİ-dən olan yeni mühacirlər də var. Saxlananlar transplantasiya üçün orqanların axtarışı və satışı üzrə böyük beynəlxalq şəbəkənin üzvləri idi.
Cinayətkarlar donorları öz böyrəklərini və başqa orqanlarını 10 min dollara satmağa həvəsləndirirdilər, halbuki Qərb ölkələrində şəbəkənin müştərilərindən bunun üçün 100 min dollar alırdılar. Çox maraqlıdır, kasıb ölkənin vətəndaşının əməyi, həyatı kimi orqanı da ucuzdur.

Orqanlar neçəyədir?

Ümumiyyətlə, bütün dünyada insan orqanları neçəyə satılır? Təbii, bayaq dediyimiz kimi qiymətlər ölkələrin inkişaf səviyyəsinə görə dəyişir, lakin insan orqanlarının satışı qanunla qadağan edilmiş Böyük Britaniyanın ən nüfuzlu qəzeti “Guardian”ın müxbiri Leo Xikman insan orqanları bazarının və orada olan qiymətlərin tədqiqatını aparıb. O, bildirib ki, əgər əvvəllər toxuma hüceyrələri və bu kimi orqanları satmaq dəbdə idisə, indi digər orqanların da satışı artmaqdadır.
Məsələn, Almaniyada qanı 20 avroya təklif eləmək mümkündür. Lakin orada sənin necə mütəmadi olaraq qan verdiyinə nəzarət edirlər. ABŞ-da qan donorlarına 9-35 dollar ödəyən qan mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Amerikanın bəzi tibb mərkəzlərində isə bir porsiya qana 50 dollar ödənilir.

Yarım litr qan Hindistanda 25, ABŞ-da isə 337 dollardır

Qana nə qədər çox ehtiyac yaransa da, qan donorluğu dünyada ən aşağı “gəlirli” donorluq sayılır. Hindistanda qanın yarım litri 25 dollardır. ABŞ-da isə yarım litr qan üçün 337 dollar xərcləmək lazım gəlir. Hindistanlının qanı ucuz, amerikalının qanı isə çox bahadır. 2008-ci ildə Hindistandakı qan oğruları insanları həbs edərək həftədə 3 dəfə qanlarını “sağırdılar”. Həbs olunan qan oğruları etiraf etmişdilər ki, onlar iki il boyunca əsirlərin qanlarını satıblar. Talassemiya və leykoz kimi xəstəliklərdə çarə olan iliyin də qiyməti müxtəlifdir. ABŞ-da bir sıra tədqiqat müəssisələri klinik təcrübələri həyata keçirmək üçün insan iliyini və leykositləri almağa hazırdır.
Böyrək bazarda 150 min dollardır. Bir qayda olaraq insan böyrəyi Hindistan və Pakistandan bir-iki min dollara alınır və Qərbdə böyük qiymətlərə satılır. Hindistanda bu orqanın köçürülməsi 15 min dollar, Çində 62 min dollar, ABŞ-da isə 262 min 900 dollardır.
Saça gəlincə, Böyük Britaniyanın parik istehsalçıları keyfiyyətli saçlara görə yaxşı pul ödəyirlər. Britaniyanın məşhur parik istehsalçısı olan “Banbury Postiche” 6-12 santimetr uzunluğunda olan saçın bir unsiyasına görə (29,86 qram) üç fint ödəyir. Azərbaycanda isə saçın bir metri 200 manatadır. Amma hər uzun saç tələblərə cavab vermir. Saç sahibinin yaşı 20-dən aşağı, saçlar isə süni boya ilə boyanmış olmamalıdır. ABŞ-da saçın orta satış qiyməti 308 dollardır.
Deyilənlərə görə, ən baha orqan ürəkdir - qiymətlər 100 min dollardan başlayır. Kimsə ürəyini satmağa cəsarət etmədiyindən çinli məhkumların ürəyi onlardan icazəsiz çıxarılır və satılır. Quantanamo həbsxanasında da belə halların baş verdiyi deyilir. Bahalı orqanlardan biri də qaraciyərdir - 100-150 min manat. Ciyər donorları digər donorlardan daha xoşbəxtdir. Çünki heç vaxt ciyər bütöv alınmır. Amma yeni ciyərin bərpa olunması uzun çəkir və ciyərini satan şəxsi uzun zaman dəhşətli ağrılar içində qıvrılmağa vadar edir.
Sümük və əzələ toxuması isə o qədər də baha deyil - 5 min manat civarındadır. Dərinin - 3 kvadrat santimetri 10 dollaradır. Dəri donoruna daha çox yanıq hallarında ehtiyac yaranır. Dərilər əsasən cansız bədənlərdən alınır. Buna görə orqan alverçiləri tez-tez morqlardan oğurluq edirlər. Dünyada ən baha orqanlardan olan yumurtalıq rusiyalı qadınların sayəsində çox ucuzlaşıb. Çünki bütün dünyada ən çox yumurtalığını satan rusiyalı qadınlardır. Əvvəllər baha olan orqan indi 20 mindən başlayaraq, gah enir, gah da qalxır.
Skeletin qiyməti də 2.993 dollarla 5.500 dollar arasındadır. Dünyanın müxtəlif tibb mərkəzlərində, tibb məktəblərində və digər yerlərdə işlənən skeletlər daha çox Hindistandan gətirilir. Bu skeletlər Hindistandakı qəbiristanlıqlardan oğurlanır, sterilizə edilir və ölkə xaricinə daşınır. Dünyada skeletin ən baha olduğu ölkə isə Kanadadır.

Qanun boşluğu

Miqrasiya Mərkəzinin rəhbəri Əlövsət Əliyev deyir ki, Azərbaycan qanunvericiliyində orqan transplantasiyası ilə bağlı boşluq var: “Məsələn, Belarusda orqanların transplantasiyası üçün baza yaradılıb. Orqanlar xüsusi bankda saxlanır. Kliniki ölüm keçirmiş şəxslərin orqanları onların sağlığında təsdiq etdirdiyi vəsiyyətnamayə əsasən götürülür və həmin bankda yerləşdirilir, xəstəxanalarda ehtiyacı olanlara dərhal köçürülür. Belarusda bizdəki kimi telekanallarda və ya qəzetlərdə orqan axtaranların elanı verilmir. Bu, çox gözəl təcrübədir”.
Arzu Abdulla