Rusiya hakimiyyəti seçki mancanağında sıxır, məqsəd Avrasiya ittifaqına razılıq almaqdır
Bəlli bir müddətdir ki, Dağlıq Qarabağ probleminin sülh yolu ilə həlli ilə bağlı danışıqların Rusiya siyasətində öz aktuallığını artırması müşahidə edilməkdədir. Nə qədər qəribə də olsa, son bir ildə problemin həlli istiqamətində heç bir ciddi səy ortaya qoymayan, əksinə, işğalçı Ermənistanı silahlandırmaqla onun sülh danışıqlarına olan marağını azaldan Rusiyanın birdən-birə özünün yaratdığı problemin həllinə girişməsi, ilk baxışdan o qədər də anlaşılmır. Lakin Kremlin məlum aktivliyi fonunda diqqət çəkən digər bir məqam Dağlıq Qarabağ probleminin həllində başlıca maneə olan və ermənipərəst mövqeyi ilə problemin ədalətli həllinə mane olan Rusiyanın məhz Azərbaycanda keçiriləcək prezident seçkiləri ərəfəsində aktivləşməsidir. Məhz bu amili əsas götürən siyasi ekspertlər hesab edir ki, əslində Rusiya Dağlıq Qarabağ məsələsində yenidən təşəbbüsü öz üzərinə götürməklə seçki ərəfəsində bu problemdən alver predmeti və təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyə çalışır. Ekspertlərin qənaətincə, Rusiya məhz Qarabağ probleminin düyünə düşməsindən qarşıdakı seçkilərdə məharətlə istifadə edə, hakimiyyəti ciddi güzəştlərə vadar edə bilər.
ABŞ və Türkiyənin Qarabağ müzakirələri
Amma Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı danışıqların yenidən aktuallaşması yalnız cari prezident seçkiləri ilə əlaqədar deyil. Dağlıq Qarabağ məsələsinin yenidən aktivləşməsi təkcə Azərbaycanda keçiriləcək 2013-cü il seçkiləri ilə birbaşa bağlı deyil. Dağlıq Qarabağ məsələsi ABŞ-la Türkiyə arasında da müzakirə obyekti oldu. Amerikanın dövlət katibi Kerri Türkiyənin baş naziri Ərdoğan və XİN rəhbəri Əhməd Davudoğlu ilə bu məsələni bir neçə dəfə müzakirə etdilər. Bu da təbii qarşılanmalıdır. ABŞ 2015-ci ildə qondarma “erməni soyqırımı”nın 100 illiyi ilə bağlı məsələnin yenidən ABŞ konqresinə gətiriləcəyini bilir. Buna görə də təzyiqləri azaltmaq, Türkiyə ilə münasibətləri bundan sonra da normal məcraya daşıya bilmək üçün bir çox qabaqlayıcı tədbirlər həyata keçirmək istəyir. Bu tədbirlərdən biri də Dağlıq Qarabağ məsələsidir.
Aydındır ki, Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normal məcraya qayıtmasını təmin etmək üçün Ermənistan işğaldakı Azərbaycan rayonlarının ən azından bir qismini azad etməli, problemin sülh yolu il həllində maraqlı olduğunu əməli surətdə ortaya qoymalıdır. Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin tənzimlənməsi və sərhədlərin açılması ilə adıçəkilən ölkələr arasındakı əlaqələri müsbət məcraya daşımaq mümkündür. Bunların mümkün olması üçün Türkiyə ilə ciddi danışıqlar gedir. Sərhədlərin açılmsı ilə bağlı isə Türkiyə Ermənistan qarşısında konkret şərt qoyub. Bu şərt isə ondan ibarətdir ki, Dağlıq Qarabağ probleminin həlli istiqamətində ən azından bir neçə müsbət addım atılmalıdır. Bu addımlardan da biri Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların bir neçəsinin boşaldılmasıdır.
Rusiya moderatorluğu əldən vermək istəmir
Son vaxtlar Ermənistan XİN-i ilə Fransa XİN-i arasında da Dağlıq Qarabağ probleminin həlli ilə bağlı danışıqlar aparılıb. Fransa XİN-i Ermənistan XİN-i ilə bu yöndə müzakirələr aparır. Çox maraqlıdır ki, bu ərəfədə Rusiya da aktivləşməkdədir. Artıq bir ilə yaxındır ki, Putin yenidən üçüncü dönəm Rusiya prezidenti postundadır. Bu bir ildə Rusiya Dağlıq Qarabağ probleminə demək olar ki, veto qoyub. Bu, unudulmuş bir məsələ kimi kənara qoyulub. Imkan yaradıldı ki, problemin həlli ilə bağlı digər həmsədr ölkələr də nə isə etsinlər. Lakin bu istiqamətdə də ciddi bir uğur və nailiyyət olmadı. İndi isə bütövlükdə Dağlıq Qarabağla bağlı danışıqların yenidən aktivləşdiyini görən Rusiya bu sahədə öz moderatorluğunu əldən verməmək üçün yenidən çırmanmağa başlayıb. Azərbaycan XİN rəhbərinin Rusiyaya səfəri də bu konteksdən dəyərləndirilməlidir. Danışıqların əsas ağırlığı Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlıdır.
Rusiyadan minbaşlı oyun
Bugünlərdə Rusiya XİN-nin rəhbəri ermənilərin marağına hesablanan bəyanat səsləndirsə də, bu bəyanata Azərbaycan tərəfindən hər hansı bir etiraz sərgilənmədi. Bir müddət bundan öncə Rusiya tərəfindən yanlış bir bəyanatı da müşahidə elədik. Rusiyanın erməni əsilli XİN rəhbəri Lavrov söylədi ki, Dağlıq Qarabağ probleminin həlli üçün Dağlıq Qarabağda həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın “qanuni maraqları” təmin olunmalıdır. Mən gözləyirdim ki, Azərbaycan XİN-i səviyyəsində bu məsələyə ciddi reaksiya veriləcək. Çünki bu çox yanlış bir açıqlamadır. Heç bir dövlət marağı qanun ola bilməz. Ancaq hiss olunur ki, Lavrovun verdiyi açıqlamada daha çox söhbət və narahatçılıq Ermənistanın maraqlarının qanuniləşdirilməsindən gedir. Ermənistanın marağı isə ya Qarabağı özünə birləşdirmək, ya da müstəqil subyekt olaraq onun müstəqil bir dövlət kimi fəaliyyət göstərməsini təmin etməkdir. Ermənistanın marağı bundan ibarətdir. Əgər bu maraq qanuniləşərsə, o zaman Qarabağ gələcəkdə referendum vasitəsi ilə müstəqilləşə bilər. Mən buna reaksiya gözləsəm də nə Azərbaycan toplmunda, nə mediasında, nə də Azərbaycan hakimiyyətində bu rekasiyanı görmədim. Əgər qanuni maraqdan danışılırsa, deməli, burada söhbət Ermənistanın maraqlarının qanunilşdirilməsindən gedir. Bu isə yanlış bir açıqlamadır. Bu onu göstərir ki, Rusiya növbəti dəfə Dağlıq Qarabağ məsələsində Azərbaycana qarşı yeni bir fırıldaq oynayır.
Əslində Rusiya müxtəlif siyasi manevrlər hesabına Azərbaycanı Avrasiya ittifaqına cəlb etmək və onu iqtisadi müstəqillikdən məhrum etmək istəyir. Rusiya Ermənistanı müəyyən güzəştlərə vadar etməklə Azərbaycanı Rusiyanın imperiya siyasətindən doğan Avrasiya modelinə sürükləmək istəyir. Ona Gömrük İttifaqına imza atdırmaq istəyirlər. Rusiyanın əsas məqsədi bundan ibarətdir. Ancaq Dağlıq Qarabağ probleminin əsaslı həllini gözləmir.
Dağlıq Qarabağ problemi ayrıca həll oluna bilməz
Artıq elə bir situasiya və siyasi ab-hava formalaşmışdır ki, Dağlıq Qarabağ problemini ayrıca həll etmək mümkün deyil. Cənubi Qafqazdakı münaqişələr toplu halında həll edilməlidir. Yaxın Şərqdə baş verən proseslərdən sonra məlum problem bizim regiona sıçrayacaq. Bizim regionda isə bu prosesə məruz qalan ilk hədəflərdən biri İran olacaq. İrana sıçrayacağı təqdirdə isə Qafqaz ölkələri bu proseslərdən kənarda qala bilməyəcək. Belə olduğu təqdirdə, region uğrunda ciddi rəqabətin aparıldığı bir zamanda Rusiya Dağlıq Qarabağ kimi təzyiq vasitəsinin əlindən çıxmasına əsla razılıq verməz. Dağlıq Qarabağ problemi Cənubi Qafqazada mövcud olan münaqişələrdən kənarda həll oluna bilməz. Cənubi Qafqazda bir neçə münaqişə var ki, bunlara Abxaziya, Osetiya və s. daxildir. Dağlıq Qarabağ problemi də daxil bütün bu problemlər birgə həll edilməlidir və qlobal güclər arasında problemlərin həlli birgə razılaşdırılmalıdır. Yalnız belə olduğu təqdirdə problemləri həll etmək olar. Gürcüstanın ərazi bütövlüyü təmin edilmədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmini və Dağlıq Qarabağ probleminin həlli mümkün deyil. Ortada növbəti bir fırıldaq var. Belə bir görüntü yaratmaq istəyirlər ki, guya Rusiya həqiqətən də Dağlıq Qarabağ problemini həll etmək istəyir. Ancaq dediyim kimi, bunun arxasında dayanan əsl niyyət Azərbaycan və digər sovet respublikalarını Rusiyanın orbitinə çəkməkdən ibarətdir.
Rusiya hakimiyyətə ömür bəxş edə bilər, amma…
Rusiyanın cari prezident seçkilərində Azərbaycan hakimiyyətinə dəstək verməsi də mümkündür. Lakin Rusiya bu dəstəyin qarşılığında Azərbaycandan Avrasiya ittifaqına daxil olmağı və onun amirliyinə tabe olmağı tələb edəcək. Rusiya təbii ki, bu məsələdə Azərbaycanda cari ilin oktyabr ayında keçiriləcək prezident seçkilərini də nəzərə alır. Azərbaycanın Rusiyaya “hə” dediyi, yenidən Rusiyanın orbitinə qayıtdığı və onun imperiya siyasəti ilə razılaşdığı təqdirdə o zaman rəsmi Moskva cari seçkilərdə bu hakimiyyətin ömrünün uzadılmasına göz yuma bilər. Bu gün karta qoyulan məhz budur. Buna qətiyyən imkan vermək olmaz. Azərbaycan cəmiyyəti üçün də aydındır ki, Rusiyanın Dağlıq Qarabağın həlli ilə bağlı fəaliyyəti heç də onun Azərbaycanı sevməsindən irəli gəlmir. Əksinə, bunun içərisində çox ciddi alt niyyət var. Alt niyyət də Azərbaycanı yenidən imperiya siyasətinə cəlb etməkdən ibarətdir.
Seymur