Gömrükdəki rəzalətdən bezən əcnəbilər öz ölkələrinin Bakıdakı səfirliklərinə şikayətləniblər; səfirlərin faktları araşdırmaq üçün Azərbaycanın xarici işlər nazirinə etdiyi müraciət cavabsız qalıb, çünki gömrük xidməti XİN-in sorğusuna cavab verməyib
Gömrük sərhədlərində vəziyyət sürətlə pisləşməkdədir. Əvvəllər, xarici vətəndaşlara qarşı nisbətən mülayim davranan gömrükçülər indi bu “ayrı-seçkiliyi” aradan qaldırıblar. Əcnəbilər sərhədi keçərkən xüsusi qaydada yoxlanılır, saatlarla sərhəddə saxlanılır və onlardan rüşvət tələb edilir. Bu barədə “Yeni Müsavat”a hakimiyyətə yaxın mənbələrdən məlumat daxil olub.
Mənbənin məlumatına görə, bununla bağlı xarici vətəndaşlar öz ölkələrinin Bakıdakı səfirliklərinə çox saylı şikayətlər göndərilib. Səfirliklər də həmin şikayətləri Xarici İşlər Nazirliyinə yollayaraq faktların araşdırılmasını istəyiblər. Ancaq XİN onların bu istəyinə yerinə yetirə bilməyib. Çünki XİN-in müraciəti Gömrük Komitəsində qulaqardına vurulub. Xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov məcbur olub məsələ ilə bağlı baş nazir Artur Rəsizadəyə müraciət edib. Deyilənə görə, baş nazirdən də heç bir reaksiya yoxdur. Bu barədə bizi bilgiləndirən mənbənin dediyinə görə, böyük ehtimalla E.Məmmədyarov yardım üçün ölkə prezidentinə müraciət edəcək. Çünki məsələ kifayət qədər ciddidir, yaxın vaxtlarda gömrük sistemində qayda-qanun yaradılmasa ölkə sanksiyalarla üzləşə bilər.
Mənbə məsələnin ciddiliyini qabartmaq üçün 2001-ci ili yada salır. O vaxt da gömrük sərhədlərində xarici vətəndaşların incidilməsi faktları çoxalmışdı. Ancaq səfirlərin o vaxtkı xarici işlər naziri Vilayət Quliyevə müraciətinə müsbət reaksiya verildi. V.Quliyev məsələ ilə bağlı dərhal mərhum prezident Heydər Əliyevə məruzə etdi. Bundan sonra konkret addımlar atılmağa başlanıldı. Təcrübəli dövlət xadimi olan Heydər Əliyev belə halların mümkün nəticələrinin fərqində idi və buna görə də sərhədə nəzarət edən dövlət qurumlarının - Dövlət Gömrük Komitəsinin, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin Sərhəd Xidmətinin (onda Sərhəd Xidməti MTN tabeliyində idi), Baş Prokurorluğun, Daxili İşlər Nazirliyinin iştirakı ilə müşavirə keçirdi və onlardan izahat tələb etdi. Müşavirədə Gömrük Komitəsinin sədri Kəmaləddin Heydərov (indiki fövqəladə hallar naziri), Sərhəd Xidmətinin rəisi Novruzəli Həsənov və baş prokuror Eldar Həsənov (Azərbaycanın Balkanlardakı indiki səfiri) danlanıldı və onlardan belə hallara son qoymaq tələb edildi. Xüsusilə də gömrük xidmətinin rəhbəri möhkəm danlanıldı. Özü də həmin müşavirə telekanallarda tam olaraq yayımlandı və ictimai rəydə böyük rezonans doğurdu. Müşavirədən az sonra sərhəd xidmətinin rəisi Novruzəli Həsənov işdən, xidmətin özü isə MTN-nin tabeçiliyindən çıxarıldı. Müşavirədən sonra əcnəbilərə qarşı belə hallara son qoyuldu və gömrük rejimi nisbətən liberallaşdı.
Mənbənin iddiasına görə, hazırda gömrükdə vəziyyət 2001-ci il durumundan daha pisdir. Xüsusilə də Almaniya və Türkiyə vətəndaşlarına qarşı xüsusi aqressiv münasibət var. Eyni aqressiv münasibət öz ölkəmizin vətəndaşlarına da göstərilir. Bu səbəbdən də Prezident Administrasiyasına və Baş Prokuror yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsinə gömrük sərhədindəki özbaşınalıqdan, rüşvətdən çoxsaylı müraciətlər daxil olub. Gömrük xidmətinin rəhbərliyi Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsi ilə “anlaşaraq” bu müraciətlərdən çoxunun “əsassız” sayılmasına nail olub, administrasiyaya daxil olan şikayətlər isə “tədbir görülməsi üçün” gömrük xidmətinə göndərilib. Yəni qanunsuzluqların miqyasından siyasi hakimiyyət məlumatlıdır. Hakimiyyət gömrük xidməti ilə bağlı qərarları seçkidən sonraya saxlayıb. Ancaq səfirlərin müraciəti qərarı tezləşdirə bilər.
Yada salaq ki, gömrükdəki özbaşınalıqlar barədə yeli mediada mütəmadi olaraq məlumatlar dərc edilib. Bu məlumatlara görə, xırda ticarətlə məşğul olan sərhədboyu rayonların sakinləri sözün həqiqi mənasında gömrük məmurlarının rüşvət ehtiraslarının qurbanına çevrilir. Gömrük məntəqələrində heç bir qanuna və məntiqə sığmayan qaydalar tətbiq edilir. Məsələn, İrandan gətirilən ərzaq məhsullarına qeyri-rəsmi qadağa qoyulub. Qadağanı pozmaq istəyənlərin malları heç bir izahat verilmədən müsadirə edilir. Ərzaq məsullarının idxalı monopoliyada olduğundan belə malların gətirilməsi yasaqlanıb.
Gömrükdəki qanunsuzluqlardan təkcə iş adamları yox, həm də sadə insanlar əziyyət çəkir. İranda qiymətlər ucuz olduğundan Astara sakinlərinin bir hissəsi bazarlıq üçün qonşu ölkəyə gedir. Ancaq gömrük məmurları bunun da qarşısını alır. Onların aldığı toyuq əti, yağ, düyü, xurma “müsadirə” edilir, müqavimət göstərənlər isə təhqir və zorakılığa məruz qalırlar. Mallar müsadirə olunarkən çox primitiv bəhanələrə əl atırlar. Məsələn, toyuqlar “quş qripi” adı ilə müsadirə edilir. Ancaq İrandan gətirilən toyuqlarda “quş qripi” virusu təhlükəsinin olması ilə bağlı heç rəsmi xəbərdarlıq yoxdur.
Məlumatlara görə, ölkəyə daşınan yüklərin rəsmiləşdirilməsində çox ciddi maxinasiyalar var. Məsələn, idxal yüklərinin cəmi 25-30 faizi sənədləşdirilir. TİR yük avtomobillərinin tutumu 26 tondur. Adətən TİR-lər tam yüklənmiş halda gömrük sərhədlərinə daxil olur. Ancaq gömrük məmurları sürücülərdən 26 tonun rüsumunu alır, əvəzində isə sənədləşmədə cəmi 5-6 ton yükün daxil olduğu göstərilir. Və yaxud da İrandan meyvə-tərəvəz məhsulları gətirildikdə həmin malları başqa dövlətin məhsulu kimi sənədləşdirilər. Sənədləşdirmədə həmin malların Çindən gətirildiyi qeyd edilir. Bu ona görə edilir ki, tələb edilən gömrük rüsumu az olsun və daha çox “şapka” alsınlar.
Görünür, gömrük sistemində cəzasızlıq mühiti elə bir həddə çatıb ki, artıq əcnəbilərə də eyni münasibət göstərirlər. Fərqində deyil ki, əcnəbilər başqa dövlətin vətəndaşlarıdır və belə davranışlar ölkənin imicini darmadağın edir.