Torpaq sahələrini boşaldıb satmaq planları “qara camaat”ın faciəsinə çevrilməkdədir

İlham Əliyev 2011-ci il martında evlərin sənədləşdirilməsi ilə bağlı şifahi göstəriş verdi, 2012-ci ilin iyunun 27-də icazəsiz ərazilərdə tikilən evlərlə bağlı məsələni araşdırmaq üçün dövlət komissiya yaradıldı; Komissiyaya 3 ay ərzində təkliflər hazırlamaq həvalə olunmuşdu, 3 aylıq müddət 5 dəfə başa çatıb, amma gördüyünüz kimi, ortada hələ də konkret təklif yoxdur


Nisbi sakitliyin ardından Bakı və Bakıətrafı ərazilərdə yenidən evlərin sökülməsi prosesi bərpa edildi. Söküntü prosesi həmişəki kimi, yerli sakinlərə qarşı zorakılıqla müşayiət olunub. Bir neçə nəfər saxlanılıb, xəsarət alanlar olub və hadisə yerinə təcili tibbi yardım heyəti cəlb olunub. Bir neçə il əvvəl belə bir rəy yaranmışdı ki, prezident seçkilərinə qədər sənədsiz evlərin sənədləşdirilməsi prosesi başlayacaq. Seçkilərə doğru proses başlamasa da, çoxlarına elə gəlirdi ki, hökumət seçki ərəfəsində ən azı hansısa formada bu evləri sənədləşdirməkdə qərarlı olduğuna dair mesajlar verəcək. Amma Sulutəpədə baş verənlər bunun əksini ortaya qoydu: Hökumət seçkilərə lap az qalmış bu evləri sənədləşdirmək niyyətində olmadığına dair mesaj verdi. Bu evlərin sökülməsində maraqlı olan qurumlar heç olmasa, bir neçə həftə gözləyib söküntüləri seçkilərdən sonraya da saxlaya bilərdilər. Baş verənlər onu deməyə əsas verir ki, hökumət daxilində bu evlərin sənədləşdirilməsinə qarşı güclü müxalifət formalaşıb. Həm də o dərəcədə güclü ki, öz hərəkətləri ilə ümumilikdə təmsil olunduqları hakimiyyətin siyasi maraqlarına qarşı çıxa bilirlər…
Bu yerdə ortaya belə bir sual çıxır: “Qanunsuz” elan olunmuş evlərin sənədləşdirilməsində kimlər maraqlıdır və onlardan daha güclü olan və prosesə qarşı çıxanlar kimdir?

Birinci maneəni aşmaq mümkün deyil

İlk növbədə onu deyək ki, belə evlərin qanunvericiliyə uyğun qaydada sənədləşdirilməsi praktik olaraq mümkün deyil. Çünki qanunvericilik proseduru o qədər mürəkkəbdir ki, maneələrin nəinki bir hissəsini, heç birinci hissəsini də aşmaq mümkün deyil. Kimsə öz “qanunsuz” evini sənədləşdirmək istəyərsə, bu yolda ilkin maneə həmin evin altındakı torpaq sahəsinin özəlləşdirilməsi olacaq. Məhz bu ilk addımı atmaq mümkün deyil. Çünki həmin torpaq sahələrinə qanuni və qanunsuz şəkildə müxtəlif dövlət qurumları, o cümlədən ARDNŞ, “Azərsu”, “Azərenerji”, Nəqliyyat Nazirliyi, Dövlət Torpaq və Xətitəçəkmə Komitəsi iddia edir.

Məhkəmələr dövlət qurumlarından çəkinirlər

Mülki Məcəlləyə əsasən, tikinti məqsədləri üçün ayrılmayan torpaq sahəsində və ya buna lazımi icazələr almadan tikilmiş yaşayış evi, digər tikili, qurğu və ya başqa daşınmaz əmlak özbaşına tikinti sayılır. Şəhərsalma və tikinti normalarını və qaydalarını pozan tikililər də qanunsuz hesab olunur. Qanunvericiliyə görə, evin sənədləşdirilməsi üçün ilk növbədə onun altındakı torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət hüququ əldə olunmalıdır. Nəzəri cəhətdən bunu məhkəmə yolu ilə etmək mümkündür. Amma hansı məhkəmə orqanı yuxarıda adlarını çəkdiyimiz dövlət qurumlarının maraqlarına zidd qərar verə bilər? Bir vətəndaş həmin torpaq sahəsinin heç bir dövlət qurumuna məxsus olmadığını sübut etsə də, məhkəmədən müsbət qərar ala bilməz. Çünki dövlət qurumları bir çox hallarda həmin toqpaq sahələrinə qanunsuz olaraq iddia edirlər və məhkəmələr də həmin qurumlardan çəkinirlər. Əvvəllər dəfələrlə ARDNŞ-nin özünə məxsus olmayan ərazilərə müdaxilələr etdiyini yazmışıq. Neft Şirkətinə müraciət edərək konkret ərazilərlə bağlı iddialarının qanunvericiliklə əsaslandırılmasını istəmişik, amma şirkət öz hüquqlarını təsdiqləyən qanunvericilik sənədlərini ortaya qoya bilməyib. Bununla belə, həmin ərazilərə iddialarını davam etdirib. Heç bir məhkəmə orqanı da həmin ərazilərlə bağlı ARDNŞ-nin qanunsuz mülkiyyət iddialarına qarşı qərar vermir.

Bir çanta dolusu sənəd tələb olunur

Hətta torpaq sahəsi üzərində vətəndaşın mülkiyyət hüququnun təsbit olunması da hələ evin qanuniləşməsi demək deyil. Bundan sonra həmin tikintinin şəhərsalma, tikinti, ekoloji, yanğın təhlükəsizliyi tələblərinə, digər çoxlu sayda norma və qaydalara uyğunluğu faktı təsdiqini tapmalıdır. Bununla da iş bitmir – sübut edilməlidir ki, bu ev fiziki şəxslərin həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə yaratmır. Axırda bir çanta dolusu sənədləri toplayıb çoxlu sayda dövlət qurumunun qapısını döymək lazımdır.

15 aydır təkliflər yol gəlir…

Bütün bunlar bir daha onu göstərir ki, bu evlərin maneələrlə dolu qanunvericilik proseduruna uyğun sənədləşdirilməsi mümkün deyil. 500 minə yaxın sənədsiz evin sənədləşdirilməsi üçün siyasi iradə tələb olunur və bu iradə hələ 2 il yarım bundan əvvəl ifadə edilib. Prezident İlham Əliyev 2011-ci il martında Bakı şəhər İcra Hakimiyyətində keçirdiyi müşavirədə evlərin sənədləşdirilməsi ilə bağlı göstəriş vermişdi. Daha sonra, 2012-ci ilin iyunun 27-də icazəsiz ərazilərdə tikilən evlərlə bağlı məsələni araşdırmaq üçün dövlət komissiya yaradıldı. Bu komissiyaya 3 ay ərzində təkliflər hazırlamaq həvalə olundu. Həmin vaxtdan bu yana 3 aylıq müddət 5 dəfə başa çatıb, amma gördüyünüz kimi, ortada hələ də konkret təklif yoxdur.

Sənədləşmə prosesi böyük bazar vəd edir

Bu onu göstərir ki, bu evlərin sökülməsində və ya sənədsiz qalmasında maraqlı olan çevrələr var. Bəzən belə fikirlər səsləndirilir ki, sənədləşmə prosesinin qarşısını Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Kərəm Həsənov alır. Amma bu yanaşma reallığa uyğun deyil. Hazırda onsuz da həmin evlərin sənədləşdirilməsi üçün heç kim bu komitəyə müraciət etmir və bu sahədə böyük bir bazarın olduğunu deməyə əsas yoxdur. Prinsip etibarilə Əmlak Komitəsi sənədləşmə prosesinin başlanmasında maraqlı olmalıdır. Çünki 400-500 min evin sənədləşdirilməsi prosesinin böyük pul dövriyyəsi ilə müşayiət olunacağı şübhəsizdir. Burada təkcə rüsum və başqa adlar altında aldatma yolu əhalidən on milyonlarla manat pul qoparmaq olar. Yalnız prosesi sürətləndirmək üçün, yəni növbəsini önə çəkdirmək üçün tanışlıq yolu ilə masa altından ötürüləcək pulların miqdarını hesablamağa çalışsaq, görərik ki, haqqında danışdığımız komitənin bu işə xüsusi maraq göstərməsi daha məntiqlidir.

Torpaqları boşaldıb satmaq istəyirlər

Bəs kimlər sənədləşmə prosesinə müxalifdir? O şəxslər ki, evlərin sökülməsi və ya status-kvo vəziyyəti onlara qazanc gətirir. Azərbaycanda dəfələrlə insanların “torpaq sürüşməsi” və ya başqa bir bəhanə ilə köçürülməsinin və sonradan həmin ərazilərin satılmasının şahidi olmuşuq. Hazırda əhaliyə qarşı “torpaq müharibəsi” aparan dövlət qurumları da həmin əraziləri ilk növbədə bu niyyətlə boşaltmaq istəyirlər. Sonradan o torpaqları sərbəstləşdirib satmaq üçün həm qanunvericiliyi, həm də nəqliyyat infrastrukturunun istiqamətini dəyişə bilərlər. Hazırda ARDNŞ istismar etmədiyi və heç zaman etməyəcəyi boru kəmərlərinin ətrafındakı torpaqlar üzərində iddia qaldırıb. Şirkət o torpaqların özünə məxsus olduğunu sübut edə bilməsə də, onları ələ keçirmək üçün bütün vasitələrə əl atır. Bu torpaqlar “qanunsuz” evlərdən təmizlənsə, az sonra orada yeni yaşayış massivləri və biznes mərkəzlərinin yaradıldığını görəcəyik.
Ancaq bu evlər sökülmədən də dövlət qurumlarına qazanc gətirir. İnfrastrukturun sağ və sol tərəfində mühafizə zolağı uydurub hər gün əhalidən pul yığırlar. Kimsə təmir işi aparan kimi adıçəkilən dövlət qurumlarının işçiləri özlərini yetirib “hörmət” tələb edirlər. Əlbəttə ki, bu qurumlar evlərin səndləşdirilməsində maraqlı ola bilməzlər.

Komissiya niyə iflic olub?…

Yuxarıda haqqında danışdığımız müvafiq dövlət komissiyasının iflic olmasının səbəblərini də burada axtarmaq lazımdır. Komissiyanın üzvləri o məmurlardır ki, onlar evlərin sənədləşdirilməsində maraqlı deyillər. Yəni insanların evlərinin altındakı torpaq sahələrinə iddia edən məmurlara tapşırılıb ki, həmin evlərin sənədləşdirilməsi üçün təkliflər hazırlayıb versinlər. Verərlərmi?..

Çingiz