REAL partiyasının lideri İlqar Məmmədovun beş il yarımdan çox həbsdə olduqdan sonra 2 il şərti olmaqla azadlığa buraxılması Azərbaycanın siyasi-ictimai həyatında ən mühüm hadisələrdən biri kimi qiymətləndirilir. Beynəlxalq ictimaiyyət İlqar Məmmədovun azad edilməsini alqışlayıb, lakin ona tam bəraət verilməsinə çağırıb. İlqar Məmmədov Amerikanın Səsinin “Amerika icmalı” proqramında müsahibədə Azərbaycanda demokratiya, REAL partiyasının siyasi kursu və iqtisadi platforması, eləcə də Qərbdən gözləntilərdən danışıb.

Amerikanın Səsi: Son beş il yarım ərzində beynəlxalq ictimaiyyət sizi `Azərbaycanın ən tanınmış siyasi məhbusu` adlandırırdı. Artıq həbs həyatı arxadadır. Siz azadlıqdasınız, müxalifətçi siyasi partiya liderisiniz. Bu statusda özünüzü necə hiss edirsiniz?

İlqar Məmmədov: Çox komfortlu bir tərəfdən, çünki istədiyim işlə məşğulam. Digər tərəfdən, komfortdan söhbət gedə bilməz, çünki işlədiyimiz, çalışdığımız mühit çox repressivdir. İnsanlar ard-arda bilirsiniz ki, təqib olunur, həbslərə atılır və bu gün də bu proses davam edir. Mənim azadlığa çıxmağımla Azərbaycanda həyata keçirilən repressiv siyasət nə dayandırıldı, nə təxirə salındı, nə ertələndi. O necə vardı elə də davam edir. Ona görə bir tərəfdən, yenə də deyirəm, bildiyim, bacardığım işlə məşğul olduğum üçün özümü kifayət qədər komfortlu hiss edirəm. Digər tərəfdən, mühitin olduqca repressivliyi səbəbi ilə əlbəttə ki, əziyyətləri görürəm, hiss edirəm və yaşayıram.

Amerikanın Səsi: Sizin həbsdə olduğunuz 5 il yardım müddətində Azərbaycanda hansı dəyişiklikləri qeyd etmək istərdiniz? Və siyasi partiya lideri kimi bu dəyişiklikləri necə ünvanlamağı düşünürsünüz?

Mənim azadlığa çıxmağımla Azərbaycanda həyata keçirilən repressiv siyasət nə dayandırıldı, nə təxirə salındı, nə ertələndi.
İlqar Məmmədov: Azərbaycanda əsas dəyişiklik bunu dəfələrlə dedim, insanlar artıq qulaq asırlar, eşidirlər, Azərbaycanda baş verən problemləri tanıyırlar, dinləyirlər. Əvvəllər bu bir az az idi. İnsanlar əvvəlki elə bil ki siyasi proseslərin bəziləri acısını yaşayırdı, bəziləri hər hansı bir başqa səbəbə görə kənar düşmüşdü ictimai-siyasi həyatdan. İndi mən hiss edirəm ki, cəmiyyətdə yeni bir enerji var. Bu enerji yeni nəsildən gəlir. Yeni nəslin daha çox enerjisidi, amma yeni nəsil deyəndə mən təkcə yaş baxımından demirəm, sadəcə şüur, təfəkkür, düşüncə baxımından yeni nəslin enerjisidi. O adamlar hansı ki iş yerləri açmaq istəyirlər və ya özləri peşəkardırlar, özləri yaxşı oxuyan tələbədirlər, hansı ki özlərinə gələcək həyatda yer tapmaq istəyirlər və müxtəlif sahələrin peşəkarları, yenə də təkrar edirəm, kiçik və orta sahibkarlar üstəgəl dövlət sektorunun orta və aşağı idarəetmə zəncirində belə deyək iştirak edən və çalışan adamlar, bunlar hamısı Azərbaycanda dəyişiklik istəyir. Və bu dəyişiklik istəyinə cavab vermək vəzifəsini biz bir siyasi təşkilat kimi öz üzərimizə götürmüşük.

Amerikanın Səsi: Müxalif siyasi lider kimi öz üzərinizdə hansı məusliyyəti hiss edirsiniz?

İlqar Məmmədov: Siyasətçinin üzərində məsuliyyət daim tarixidir. Başqa nə məsuliyyət var? Ancaq tarixidir və Azərbaycan vətəndaşları qarşısında məsuliyyətdir.

Amerikanın Səsi: REAL partiyasının irəli sürdüyü əsas tələblərdən biri sizin azad edilməyiniz idi. Hazırda siz azadlıqdasınız. Nədən başlamağı planlaşdırırsınız?

İlqar Məmmədov: Biz artıq başladıq və hal-hazırda REAL-ın-Respublikaçı Alternativin təşkilatlanması prosesi güclənir. Mənim iştirakım olmadan faktiki yeni bir təşkilat qurulub. Həm miqyasına görə, həm gücünə görə, həm kadr potensialına görə. Bu partiyada, bu təşkilatda olan insanların böyük bir qismini mən heç tanımırdım. İndi tanıyıram və tanıdıqca da işin böyüklüyünü, işin əzəmətinimi demək olar dəyərləndirməyə başlayıram. Çox şad oldum ki, mənim olmadığım dövrdə belə bir yüksək potensiallı, kütləviliyi və enerjisi olan bir təşkilat qurdular bizim dostlar, yoldaşlar. Və biz bu təşkilatı seçkilərə aparacayıq və seçkilərdə qalib gəlmək fikrindəyik. Nə zaman olursa. Erkən seçki olursa, erkən seçkidə. Vaxtı-vaxtında keçiriləcək seçkidədirsə, vaxtı-vaxtında keçirilən seçkidə.

Amerikanın Səsi: Mən elə sizə seçki ilə bağlı sual vermək istəyirəm. Sizi dəstəkləyən elektorat, sizi dəstəkləyən insanlar məlumdur. Siz özünüz də bunu bilirsiniz. Sizi hələ dəstəkləməyən insanları sıralarınıza necə cəlb etməyi düşünürsünüz?

Lakin indi insanlar başa düşür, anlayır ki, azərbaycanlıların özündən başqa heç kim bu ölkədə demokratiyanın, azadlığın inkişafına həlledici töhfə verə bilməyəcək
İlqar Məmmədov: Səslərin maksimallaşdırılması mövqeyinə nail olmaq siyasətçi qarşısında, yəni seçkidə iştirak edən siyasətçi qarşısında duran ən çətin vəzifələrdən biridir. Əlbəttə ki seçicilərin hamısının səsini biz qazana bilmərik. Buna heç ehtiyac da yoxdur. Bizim üçün əsas o seçicilərdir ki, o vətəndaşlardır ki, onların səslərini qazanmaq istəyirik ki, onlar Azərbaycanın tərəqqisinə öz əməyi ilə, öz uğurları ilə, öz bacarıqları ilə və öz istəyi ilə, öz səmimiyyəti ilə töhfə verə bilərlər və istəyirlər bunu. Bu insanlar öz bacarıqlarına, öz imkanlarına vaxt ayırıb, zaman ayırıb, sərmayə qoymuş, inkişaf etdirmiş insanlardır. Yenə də bunlar orta sinif, sahibkarlar, kiçik və orta sahibkarlar, dövlət sektorunda işləyən orta və aşağı idarəetmə məmuları, müəllimlər, həkimlər, müxtəlif peşə sahibləri, o cümlədən incəsənətdə olsun, istər mühəndislikdə olsun, tələbələr hansı ki çox istəyərlər ki, yeni iqtisadi fürsətlər, sosial fürsətlər yaransın və onlar həmin fürsətlərdən faydalansınlar. Bu isanların Azərbaycanın strateji inkişafına ən çox töhfə verəcəyinə biz inanırıq və onların səslərini biz cəlb etmək istəyirik. Təbii ki bunların səsini cəlb edəndən sonra onlar hamısı öz təsirlərini digər təbəqədən olan vətəndaşlara yaya bilərlər və cəmiyyətdə lazımi əhval-ruhiyyə və lazımi siyasi ab-hava yaradarlar ki, seçkilərdə biz artıq lazımi uğuru qazanaraq, bütün vətəndaşları qucaqlaya bilək, onları, bütün milləti irəli apara bilək. Bizim məqsədimiz budur. Biz hər bir seçicinin səsini özümüz qazana bilmərik. Əlbəttə ki, başqa partiyalar və ya başqa namizədlər səs qazanacaqlar. Biz Azərbaycanın aparıcı qüvvəsini öz siyasətimizə cəlb edə bilsək və biz buna yaxınıq, bəlkə də nail olmuşuq artıq, biz Azərbaycanın inkişaf strategiyasını diktə edə biləcəyik və bu inkişaf strategiyası əlbəttə bütün Azərbaycan vətəndaşlarına fayda gətirəcək.

Amerikanın Səsi: Son illər beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusilə də insan haqları müdafiəsi təşkilatları və media qurumları bildiriblər ki, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinə təzyiqlər artıb, blogerlər, jurnalistlər, müxalif fəallar təqiblərə məruz qalıb. Siz keçirdiyiniz ilk mətbuat konfransında siyasi mübarizənizi davam etdirəcəyinizi demisiniz. REAL partiyası siyasi partiya olaraq bu mübarizəni davam etdirmək üçün hansı resurslara malikdir?

Bizim məqsədimiz və istəyimiz hazırda hökuməti seçkini doğru, dürüst keçirməyə məcbur edən siyasi nüfuzu ortalığa qoymaq və bu siyasi nüfuzdan istifadə edərək, Azərbaycandakı mövcud qanunların həqiqətən də yerinə yetirilməsinə nail olmaqdır.
İlqar Məmmədov: Siz dediyiniz təşkilatlar hətta yumşaldırlar bəzən deyəndə ki, müəyyən təqiblər. Təqiblər yox, vətəndaş cəmiyyəti, mülki cəmiyyət demək olar darmadağın olub bu beş-altı il ərzində, sivil toplum qurumları. Onlardan tək-tük təşkilatlar qalıb, bəzi şəxslər qalıb, hansı ki hələ də sivil toplum funksiyasının bir qismini yerinə yetirirlər. Darmadağın olunmuş vəziyyətdədir, nə təqib. Kimi təqib edəcəksən? Heç kim qalmayıb. Ona görə yumşaldırlar. Bu dəyərləndirmələr yumşaldılmışdır. Lakin bununla belə yeni fürsətlər əmələ gəlir. Azərbaycanın daxilindən fürsətlər əmələ gəlir. Və bu fürsətlər insanların, vətəndaşların istəyinə bağlıdır. Biz də bu istəklərə, bu arzulara cavab vermək istəyirik, çünki onlar tərəqqipərvər istəklər və niyyətlərdir. Biz də Azərbaycanın tərəqqisini istəyirik. Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları uzun müddət əlbəttə ki, beynəlxalq dayanışma, həmrəylik formatında çalışıblar. Bu özü bəlkə də bəzi insanları ruhdan salırdı ki, daxili qüvvələr, daxili güc bir növ, sosial güc nəzərdə tuturam, imkanlar buna səfərbər edilmirdi. Lakin indi insanlar başa düşür, anlayır ki, azərbaycanlıların özündən başqa heç kim bu ölkədə demokratiyanın, azadlığın inkişafına həlledici töhfə verə bilməyəcək. Hansısa yardım ola bilər, hansısa layihələr ola bilər, bunlar hamısı çox məhdud, beynəlxalq yardımları nəzərdə tuturam, onlar hamısı çox məhdud funksiyaya malikdir. Əsas yük, əsas təşəbbüskarlıq, o cümlədən, siyasi təşəbbüskarlıq Azərbaycanın daxilindən gəlməlidir və gəlməkdə davam edir və artan həcmdə gəlməyə davam edir. Və Azərbaycan vətəndaşları öz ölkəsinin taleyi ilə, gələcəyi ilə daha fəal şəkildə ilgilənməyə başlayır.

Amerikanın Səsi: Son illər beynəlxalq ictimaiyyət həm də Azərbaycanda keçirilən seçkilərin beynəlxalq standartlara cavab vermədiyini bildirib. Sizcə, seçki prosesinin ədalətli, şəffaf keçilməsi üçün siz hansı işləri görə bilərsiniz? Prosesin yaxşılaşdırılması üçün hansı işlər görülməlidir?

Bizim iqtisadi platforma ondan irəli gələcək ki, Azərbaycanda hal-hazırkı iqtisadi sistem orta əsrlərin monopoliya sistemlərinə bənzəyir və biz monopoliya sistemlərini ləğv edəcəyik.
İlqar Məmmədov: Məncə, biz prosedurlardan çox da yapışmamalıyıq. Seçki qanunları pisdir. Bəli. Çox pisdir. Amma bununla belə, mövcud seçki qanunları ilə də onları çalışdırmağı bacarsaq, biz seçki keçirə bilərik, Azərbaycan olaraq seçki keçirə bilərik. Və hökumət bu vəzifənin öhdəsindən heç vaxt gələ bilməyib və istəməyib də. Lakin digər tərəfdən, onu buna sövq edən amillər də bəlkə də yetərli olmayıb. Daxili amillər. Ona görə bizim məqsədimiz və istəyimiz hazırda hökuməti seçkini doğru, dürüst keçirməyə məcbur edən siyasi nüfuzu ortalığa qoymaq və bu siyasi nüfuzdan istifadə edərək, Azərbaycandakı mövcud qanunların həqiqətən də yerinə yetirilməsinə nail olmaqdır. Yəni bu saat oturub seçki qanunu dəyişək, orda flan vergülü, orda flan nöqtənin yerini dəyişək. Bu debata girə bilərik, amma bu debat, bu müzakirələr 25 ildir gedir. O, ikinci növbəli əhəmiyyət daşıyır. Əsas əhəmiyyət odur ki, biz fərqli siyasət təklif etməliyik, eləmişik. Və artıq bu fərqli siyasətin nədən ibarət olduğunu Azərbaycanda mümkün qədər çox insanlar görməlidir. Mümkün qədər çox insan bunu anlamalıdır. Və həmin siyasətə təklif etdiyimiz siyasətə görə bizi dəstəkləməlidir. Biz fərqli siyasət ortalığa qoymaq istəyirik. Prosedurlar haqqında uzun-uzadı müzakirələr hökumətlə açmaq istəmirik. Biz ona görə istəmirik ki, hökumət getsin, biz gələk. Biz ona görə istəyirik ki, rejim getsin, biz gələk. Biz ona görə istəyirik ki, onlar pis siyasət yeridirlər, biz isə yaxşı siyasət yeridəcəyik. Prosedurlar hamısı ikinci növbəli məsələlərdir.

Amerikanın Səsi: İlqar bəy, iqtisadi durumla da bağlı sual vermək istəyirəm. Əhalinin iqtisadi durumunun yaxşılaşdırılması üçün əgər seçkiyə getsəniz hansı iqtisadi platformadan çıxış edərdiniz?

Azərbaycanda sosial müdafiə bərbad vəziyyətdədir. İnsanların pensiyaları aşağıdır, müəllimlər çox aşağı maaş alırlar, həkimlər çox aşağı maaş alırlar, dövlət sektorunda, dövlət müəssisələrində çalışan insanlar qəpik-quruşa işləyirlər.
İlqar Məmmədov: İqtisadi platformaların tam təsviri üçün əlbəttə geniş söhbət lazımdır, heç olmasa bir saat, iki saat biz sizinlə o barədə söhbət edə bilərik. Amma dəflərlə təkrar etdiyimiz fikri bir daha bildirmək istəyirəm. Bizim iqtisadi platforma ondan irəli gələcək ki, Azərbaycanda hal-hazırkı iqtisadi sistem orta əsrlərin monopoliya sistemlərinə bənzəyir və biz monopoliya sistemlərini ləğv edəcəyik. Dibindən, kökündən. Azərbaycanda hər hansı bir siyasi nüfuza bağlı monopoliya qalmayacaq. Və monopoliyalar ləğv olunarkən insanların təşəbbüskarlığı, iş adamlarının təşəbbüskarlığı üçün geniş fürsətlər, imkanlar yaradılacaq. Buna həm siyasi tədbirlər nəticəsində, yəni həm siyasət tədbirləri nəticəsində, eyni zamanda, vergi və digər həvəsləndirmə tədbirləri nəticəsində buna nail olacayıq və bunu təklif edirik. Bununla yanaşı da başqa bir paralel xətt Azərbaycanda sosial müdafiədir. Azərbaycanda sosial müdafiə bərbad vəziyyətdədir. İnsanların pensiyaları aşağıdır, müəllimlər çox aşağı maaş alırlar, həkimlər çox aşağı maaş alırlar, dövlət sektorunda, dövlət müəssisələrində çalışan insanlar qəpik-quruşa işləyirlər. Bunun da kökündə duran səbəb bir tərəfdən, monopoliyadırsa, digər tərəfdən, korrupsiya və vergi yığımında olan böhran. Azərbaycan indikindən daha çox vergi yığa bilər, çünki daha çox vergi bazası yarada bilər, daha çox müəssisələr ola bilər Azərbaycanda. Biz elə bir durum yaradacayıq ki, iş adamları həvəslə vergi ödəsinlər, insanlarsa, hansı ki sosial ehtiyacları var o sosial ehtiyacları ədalətli tərzdə, şəkildə ödəyə bilsinlər. Bizim iqtisadi platformamız qısaca belə olacaq.

Amerikanın Səsi: Siz həbsdən azad edildikdən sonra Qərb ölkələrinin nümayəndələri ilə görüşmüsünüz. Qərbdən, Qərbin aparıcı ölkələrindən, demokratik ölkələrindən gözləntiləriniz nədən ibarətdir?

İlqar Məmmədov: Bu hakimiyyətə dəstək verməsinlər bizə kifayət edir o, bizə kifayət edir. Bilirsiniz, Qərb ölkələri əlbəttə ki, demokratiyanın müdafiəsində, Azərbaycanda prinsiplərin müdafiəsində həmişə aparıcı rol oynayıblar, beynəlxalq ictimaiyyət baxımından, beynəlxalq ictimaiyyətə gəldikdə. Lakin eyni zamanda, bəzən mühüm səhvlərə də yol verilib Azərbaycanda. 2003-cü ildə atadan oğula hakimiyyətin ötürülməsində çox ümidlər yaranmışdı, yaradılmışdı süni olaraq. Və təəssüf ki, 2003-cü ildə Qərb dövlətləri, Azərbaycanın Qərb tərəfdaşları bax belə strateji səhvə yol verdilər. Bəli, sonrakı illərdə əlbəttə ki, bunu hamı anladı. Hətta İlham Əliyevin prezidentliyinə o vaxt dəstək verən insanların bir çoxu məyus oldular beynəlxalq ictimaiyyətin içərisində. Və bundan sonra mən düşünürəm ki, bizə azərbaycanlılara vacib olanı odur ki, hər hansı bir kənar qüvvə, istər Qərbdən olsun, istər Şərqdən olsun, seçki zamanı və ya hər hansı siyasi proses zamanı bu rejimə dəstək verməsinlər. Biz özümüz hər şeyi bacararıq. Hər şeyi bacararıq. Sadəcə olaraq bizə kənardan mane olmasınlar.