Arayik Arutunyan, görünür, “Artsax prezidenti” rolunda özünü həddindən artıq inamlı hiss etməyə davam edir. Cümə axşamı günü o, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı bir neçə sərt bəyanat verdi. Və əslində birbaşa bunu yalnız Rusiya hərbi kontingentinin himayəsində olduğu üçün edə biləcəyinə də işarə etdi.

“Rusiya və ordusu olmadan bölgədə uzunmüddətli sülh və sabitliyi təmin etmək mümkün deyil”, - deyə Arutunyan Martuni və Əsgəran bölgələrinin bəzi yaşayış məntəqələrinin sakinləri ilə görüşündə dedi. Onun sözlərinə görə, rus sülhməramlılarının olması ermənilərin “Artsax”da qalacağına zəmanətdir.

Əlavə etdi ki, “Dağlıq Qarabağ müstəqilliyi uğrunda mübarizəsini davam etdirəcək, müstəqilliyin alternativi yoxdur”. Xalqın buna heç vaxt icazə verməyəcəyini söyləyərək, Qarabağın Azərbaycanın tərkibində olmasını istisna etdi.

Arutunyan bir sıra Martuni kəndlərini - Tağavardı, Qırmızı Bazarı gəzdi və Əsgəran bölgəsinin bir neçə kəndini də ziyarət etdi. İnfrastruktur obyektlərinin, habelə köçkünlər üçün yeni evlərin tikintisinin gedişi ilə tanış oldu.

“Biz ölüm-dirim mübarizəsi aparırdıq. Əlbəttə, panika və qaçış halları var idi. Ancaq Tağavard kəndi şiddətli bir mübarizənin canlı nümunəsidir. 20 gün ərzində kəndə fasiləsiz hücumlar edilirdi, hər gün onu tutmağa, Qırmızı Bazarı ələ keçirməyə və Füzuli-Qırmızı Bazar-Şuşa yolunu açmağa çalışdılar”, - deyə Arayik bildirdi.

Onun sözlərinə görə, “Qarabağ Müdafiə Ordusu düşmənin planlarını qismən pozmağa və vətənin heç olmasa, bir hissəsini xilas etməyə müvəffəq oldu”.

Sözün əsl mənasında, nə istəyirsə, deyir. Ancaq bu, sonsuza qədər davam edə bilməz. Beş ildən sonra Azərbaycan Rusiya sülhməramlılarının getməsi məsələsini qaldıra bilər və ruslar Üçlü Bəyanata uyğun olaraq itaət etməli olacaqlar. Bəs niyə Rusiya Arayikin daha az danışmasına və tədricən Azərbaycanda “Artsax prezidenti” kimi bir mövqenin ola bilməyəcəyinə alışması üçün bir şey etmir? Yoxsa Rusiya tərəfi ərazimizdə bu kvazi-dövləti qorumağı hədəfləyir?

AYNA-nın suallarını tanınmış ekspertlər cavablandırıblar.

Rusiyalı politoloq, Siyasi və İqtisadi Kommunikasiya Agentliyinin aparıcı analitiki Mixail Neyjmakov:

“Nəzərə alınmalıdır ki, hər hansı bir münaqişə zonasında sülhməramlıların məsuliyyət sahəsi ilk növbədə silahlı insidentlərin qarşısını almaqdır. Münaqişədə iştirak edən ictimai xadimlərin açıqlamalarını qiymətləndirmək üçün, xüsusən də bu ifadələrin müəyyən bir ərazidə silahlı birləşmələrin hərəkəti ilə birbaşa əlaqəsi olmadığı təqdirdə, bir qayda olaraq, sülhməramlıların qarşısında duran vəzifələrə şamil edilmir.

Aydındır ki, Arayik Arutunyanın açıqlamaları, ilk növbədə, auditoriyanı sakitləşdirmək üçün və bəlkə də Ermənistanın özündə siyasətçilərin seçkiqabağı ritorikasını nəzərə alaraq ermənilərə (həm Qarabağda, həm də xaricdə yaşayan) ünvanlanır. Bu mənada Arutunyan və Nikol Paşinyanın müxalifləri arasında son həftələrdə müşahidə olunan təmasları, məsələn, may ayının əvvəlində Qagik Tsarukyanla görüşünü qeyd edək.
Üstəlik, nəzəri olaraq, Arutunyanın yerində Bakı ilə maksimum qarşılıqlı fəaliyyətə köklənmiş bir adam olsaydı da, ictimai ritorikası tam eyni olacaqdı və daxili auditoriya ilə işləməkdə problemlər yaranmasın deyə, bəlkə də daha radikal olardı.

Dünya təcrübəsindən də göründüyü kimi, bütün münaqişə tərəfləri çox vaxt sülhməramlıların səylərini qeyri-kafi hesab edirlər. Eyni zamanda, bir sıra səbəblərdən Qarabağda sülhməramlı kontingentin olması Bakı üçün müsbət cəhətlərə malikdir. Məsələn, bölgədəki rus qoşunları olmadığı təqdirdə etnik ermənilərin münaqişə bölgəsindən gedişi daha sürətli və daha geniş yayılmış olardı və bu da bir sıra beynəlxalq oyunçuların Bakıya təzyiq göstərmək üçün bu mövzudan istifadə edərək, Azərbaycan tərəfini mülki əhaliyə qarşı zorakı metodlardan istifadədə günahlandırmasına səbəb olardı”.

Rusiyalı politoloq və publisist, tarix elmləri doktoru, “North&Eastern Europe Research Political Center”-in rəhbəri Aleksandr Sıtin:

“Ruslar heç vaxt heç yerdən könüllü olaraq çıxmırlar. Azərbaycan bunu anlamalıdır, amma istədiyiniz qədər danışa bilərsiniz. Və Rusiya onun üçün zərərli görünən və ya (Rusiya) buna zorla məcbur edilmədiyi təqdirdə heç vaxt heç bir öhdəliyi yerinə yetirməyib.

Buna görə də, “Artsax”ın mahiyyəti etibarilə ermənilərin ərazisi olaraq qalacağını, statusunun isə Rusiya sülhməramlıları və rusların ermənilərlə sarsılmaz strateji ittifaqı tərəfindən təmin olunacağını anlamalıyıq. Gündəlik həyatda ruslar erməni xalqını qardaş hesab edirlər, Kreml isə Ermənistanla strateji bir ittifaq xəttinə sadiqdir, bu da prinsipcə yeni yanaşma deyil. Deməli, “Artsax” formal olaraq Azərbaycana məxsus ərazidə bir ORDLO-dur (Donetsk və Luqansk Bölgələrinin İşğal Edilmiş Əraziləri)”.

Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:

“Arayik cəfəngiyyat danışır, amma əslində heç kimdir. O, nə yerli Qarabağ erməniləri, nə də Ermənistanda hansısa hörmətə layiqdir. Üstəlik, bəzi əməliyyatlarda şübhəli bilinir, çünki müharibə başlamazdan bir müddət əvvəl Hadrut bölgəsindəki bağlarını və obyektlərini uğurla satdı və hətta banklarda alıcılar üçün kreditlər təşkil etdi. İndi bu əməliyyata pul qoyan şəxslərin əmlakı yoxdur, amma banklara olan borcları qalır. Arayik, şayiələrə görə, yalnız “Artsax prezidenti”nin ağır yükünü çiyinlərindən necə atacağını və oğurlanan milyonlarla Rusiyanın genişliyində itib-batmağı düşünür.

Rus hərbçiləri, zərurət olaraq, Arutunyan və başqa bir hərbi cinayətkar, sözdə “Artsax Təhlükəsizlik Şurasının katibi” Vitali Balasanyanla təmaslarda olmaq məcburiyyətində qalırlar. Aydındır ki, Bakı heç bir halda bu müharibə cinayətkarları ilə dialoqa girməyəcək. Azərbaycan ədalətinin əli onlara çatan kimi Arayik, Vitali və başqaları uzun müddət həbsdə oturacaqlar.

Düşünürəm ki, rus sülhməramlılarının komandanlığı onları sakitcə yığışdırmaq lazım olduğunu bilir. İnanıram ki, Bakı ilə Moskva arasında bu məsələ ilə bağlı ciddi danışıqların vaxtı gələcək. İndiyə qədər gündəmdə Ermənistan silahlı qüvvələrinin qalıqlarının çıxarılması və “yerli özünümüdafiə qüvvələri” adlanan qüvvələrin silahsızlaşdırılması ilə bağlı daha aktual problemlər durur.
Yeri gəlmişkən, separatçı liderlərin əsassız iddialarının əksinə olaraq Qarabağa cəmi 30-50 min erməni qayıtdı və hazırda yaşayır. Deməli, Arayikin “Artsaxın müstəqilliyi” uğrunda mübarizəni indiki şəraitdə, biabırçı şəkildə məğlub olan müharibədən sonra davam etdirməsi haqqında söylədiyi fikirlər, yalnız azərbaycanlılar arasında deyil, sağlam düşüncəli ermənilər arasında da yalnız bir təbəssüm yarada bilər”.

Gundemxeber.Az