Əbülhəsən Abbasov: “Milli ideologiya millətin məfkurə orqanıdır. Bundan imtina etmək məhvə bərabərdir

gundemxeber.az Məlum olduğu kimi, 21 noyabr 2012-ci il tarixində tanınmış iş adamı və hüquq professoru İlham Rəhimov “Yeni Müsavat” qəzetində milli ideologiya mövzusu ilə bağlı yazısında maraqlı olduğu qədər də mübahisəli fikirlər səsləndirib. O, faktiki olaraq, milli ideologiya zərurətini təkzıb edir, onun dövlət səviyyəsində rəhbər tutulmasını qeyri-məqbul, hətta ziyanlı sayır. İ.Rəhimovun mülahizə və tezisləri, habelə milli ideologiyanın zəruriliyinə, roluna dair mətbuatda vaxtaşırı səslənən bəzi ziddiyyətli fikirlərlə bağlı mövqeyini öyrənmək üçün məşhur elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Əbülhəsən Abbasova müraciət etdik.

- Əbülhəsən bəy, son günlər mili ideologiyanın zəruriliyi məsələsi yenidən gündəmə gəlib və nə qədər qəribə olsa da, bəzi fikir adamları bütün dünyanın qlobollaşmaya doğru getdiyi bir zamanda belə bir ideologiyaya ehtiyac olmadığını bildirir. Sizcə doğrudanmı artqı milli ideologiyalar dövrü öz ömrünü başa vurub və millətlərin həyatında onlara yer yoxdur?
- Milli ideologiya, xüsusən dünyada kapitalist ictimai quruluşu qərarlaşdıqdan sonra, mütləq mənada millətlərin, cəmiyyət və dövlətlərinin mövcudluğu və inkişafı üçün zəruri olan başlıca fenomendir. Milli ideologiyanın lazımsızlığını ortaya atmaq bəşər tarixinin mahiyyətini, ictimai varlığın təbiətini dərindən bilməməkdən və beləliklə də yanlış tezislərdən qaynaqlanan dəbin (güya, demokratiyaya və müasirliyə aparan baxışlar sisteminin) təsirinə düşməkdən irəli gəlir. Yeri gəlmişkən, milli ideologiyaya münasibətdə formalaşmışmış laqeydlik, həmçinin, yanlış mövqe xeyli dərəcədə Sovetlər İttifaqının dağılması ilə bağlı olmuşdur, daha dəqiq desək, bu dağılma prosesini düzgün anlamamaq nəticəsində yaranmışdır. Bu günün özündə də çoxları belə düşünürlər: SSRİ yeganə və vahid bir hakim ideologiya – kommunist ideologiyası çərçivəsində yaşamağa iddialı və qərarlı olduğundan süquta uğradı və dağıldı, ona görə də, əgər biz demokratik cəmiyət qururuqsa, rəsmi hakim ideologiya ola bilməz. Üstəlik, bu cür mülahizə də “əsaslandırma” üçün yarıyır, yəni: cəmiyyətdə milli ideologiya deyilən bir şey olarsa və bu ideologiya rəhbər tutularsa, proseslər sonda totalitarizmə gətirib çıxarır. Məsələn, hörmətli İlham Rəhimov da oxşar fikir söyləyir: “İstənilən ideologiyanı, o cümlədən milli ideologiyanı qətiyyən dövlət hakimiyyəti, dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırmaq olmaz. Çünki bu, labüd olaraq totalitarizmə gətirib çıxaracaq”. Bəziləri isə, bir qədər də yanlışlığa vararaq və qabaqcıl ölkələrin inkişaf tarixindən səhv nəticə çıxararaq, deyirlər: «hər cür ideologiya buxovundan azad olmaq lazımdır», «cəmiyyətin mütərəqqi inkişafı onun ideologiyasızlaşdırılmasındadır”. Onlara elə gəlir ki, bununla liberal-demokratiyanın vacib müddəalarını, tez-tez işlətdikləri “ümumbəşəri dəyərləri” – söz, fikir, vicdan azadlığını, insan haqlarını və s. müdafiə edirlər. Fikir verin, İlham Rəhimovda bu “dəlil-sübut” da işlənir, deyir:” Əgər söhbət demokratik və hüquqi dövlətdən gedirsə, onda biz hər hansı milli ideologiya konsepsiyasından daha çox bütün dünyada qəbul olunmuş ümumbəşəri prinsiplərdən bəhs etməliyik”. Yaxud: “İdeolojiləşdirilmiş hakimiyyət insan hüquqlarının tam qorunmasının qeyri-mümkünlüyünü reallığa çevirir”. Bir qism isə sırf ortodoksal marksist mövqedən yanaşaraq iddia edir ki, ideologiya ayrı-ayrı sosial qrup və siniflərin baxışlarını, maraq və məqsədlərini əks etdirən ideyalar sistemidir, belədirsə, deməli, cəmiyyətdə hamı üçün ümumi, yəni, milli ideologiya ola bilməz, çünki ayrı-ayrı sinif və təbəqələrin maraqları heç də bütün hallarda uzlaşmır, əksinə, əsasən ziddiyyət təşkil edir, məsələn, fəhlə və burjua siniflərinin arasında olduğu kimi. Bu səbəbdən, onların fikrincə, “milli ideologiya” – nonsesdir. Fəlsəfə doktoru Əmralı İsmayılov, məsələn, elə belə də yazır. Bir qədər də şiddətli alınsın deyə vurğulayır – “millətin dünyagörüşü olmur!”. Heç nə demirəm, özünüz bu fəlsəfə doktorunun “əqlinəticəsini” qiymətləndirin. Sadəcə, düşünürəm: görəsən, başsız adamın varlığına bu məmləkətdə inanan coxdurmu? Yəqin ki, dünyagörüşsüz millət varsa, başsız adamlar da tapılar! Başqa bir tədqiqatçı da var –Azər Həsənli. O, Ə. İsmayılovdan fərqli olaraq, marksist mövqedən çıxış etdiyini açıq-aşkar bəyanlayır, belə ki, səmimidir. Hətta “millət” anlayışının tərifini I. Stalinin 1913-cü ildə yazdığı “Marksizm və milli məsələ” əsərindən götürdüyünü bəribaşdan bildirir. Şükürlər olsun ki, milli ideologiyanı qəbul etməsə də, “millətin dünya görüşü yoxdur” demir. Milli ideologiyaya başqa, əyri-düz, yanaşmalar da mövcuddur. Oxucularımızı yormamaq üçün burada hamısının üzərində dayanmaq istəməzdim.

- Həqiqətən maraqlıdır, SSRİ kimi bir nəhəng dövləti onun ideologiyası xilas edə bilmədi, ancaq Cin kimi böyük ölkə bu gün də yaşayır və inkişaf edir, səbəb nədir? Axı, о da kommunist ideologiyasına söykənirdi və söykənir.
-SSRİ-nin dağılma səbələri çoxdur, ancaq ən başlıca səbəblərdən biri elə ideologiyanın olmaması, dərin böhrana düşməsi ilə bağlıdır.

-Necə!? Bəs, cəmiyyətə gecə-gündüz yeridilən ideoloji direktivlər, göstərişlər?
-Bəli, ideologiyanın böhranı, cəmiyyətdə öz funksiyasını yerinə yetirə bilməməsi SSRİ-ni çökdürdü. Üstəlik də, qlobal kapitalizm bu məsələdə - ideoloji böhranin şiddətlənməsində və qarşısıalınmaz xarakterli olmasında öz işini kifayət qədər elmli, sistemli gördü. Hətta ciddi elmi mərkəzlər, institutlar yaradaraq işə qoşdu. Sonralar, 1983-cü ildə yaradılmış “Mürəkkəblik İnstitutu” (“Santa-Fe institutu” da deyirlər) və orada yüksək səviyyəli mütəxəssislər tərəfindən hazırlanmış, işə salınmış “İdarəolunan xaos nəzəriyyəsi”, ilk növbədə, bu məqsədlərə xidmət edən ideoloji-geostrateji silah deyildimi! Bu barədə əvvəlki müsahibə və yazılarımda ətraflı söhbət açmışam. Məqsədim də ABŞ-ı, Qərbi günahlandırmaq deyil, hər kəs öz işini səviyyəli görməlidir, görürsə, - halal olsun! Fikrim ideologiyanın zəruriliyini, nəyə qadir olduğunu vurğulamaqdır. Mən yaradıcı, daim inkişafda olan, zənginləşən ideologiyanı nəzərdə tuturam, şəxsi, ailə, tayfa, qrup maraqlarına xidmət edən uydurmalar, ehkamlar, əfsanələr, vədlər yığımının deyil, xalqın, millətin, dövlətin suverenliyini, hamının və hər vətəndaşın maraqlarını təminatlandıran milli ideologiyanın əhəmiyyətini vurğulayıram. SSRI-də, Stalindən sonra, bu pozitiv vektor gözlənilmədi, ideologiya, nəzəri əsaslar inkişaf etdirilmədi, zənginləşmədi, get-gedə daha çox partnomenklaturanın, sovet-təsərrüfat boslarının, bir sözlə, burjualaşmış imtiyazlı aristokratiyanın şəxsi və korporativ maraqlarının qulluğunda dayanan nəsnəyə çevrildi. Aydındır ki, xalq bu nəsnəni dəstəkləyə bilməzdi və dəstəkləmədi. İndi siz heç də təəccüblənməyin ki, nə üçün postsovet məkanında həmin aristokratiya, onların balaları və əlaltıları təntənə ilə kapitalizm qururlar, özü də ən qəddar, amansız formada! Mənfəətə, gəlirə, başqalarının istismarı və aşağılanmasına söykənən “Yeni”ni qurmağa onlar çöx-çöx əvvəllərdən – sovetlər dönəmindən öyrəniblər və bir çoxlarının yanlış olaraq düşündüyü kimi heç də kommunizmin revanşı ilə məşğul deyillər. Çünki nə o vaxtlar kommunist olmayıblar, nə də indi hamı üçün cənnət qurmaq fikirləri yoxdur. Ruslar demiş, тaк-что, дорогие, не ждите демократии, çünki cəhənnəmdə demokratiya, insan haqqı-zad olmur. Ən yaxşı halda qondarma sənətçilər, alimlər, akademiklər, deputatlar və...müxalifət olur. Yaxşı şeylər ideya, söz, fikir, əməl, vicdan paklığı,təmizliyi olan yerdə mümkündür! İdeya paklığından söhbət düşmüşkən dahi şəxsiyyət, yazıcı M. Şoloxovun bəzi fikirlərini xatırlatmaq istərdim. O, 1974-cü ilin 14 iyul tarixində “Pravda” qəzetinə verdiyi müsahibədə deyirdi: “İdeyanın təmizliyi, ona təmənnasız və sədaqətli qulluq heç vaxt unudulmamalıdır. Təsəvvür edin ki, Tolstoy öz oğlunun əlyazmasını önə keçirmək üçün “Niva”nın redaksiyasına gəlir, yaxud da Raxmaninov Şalyapindən məşhur tamaşada onunla birgə bacısı qızına oxumaq imkanının verilməsini xahiş edir. Yaxud, daha yaxşı, Mendeleyev institut təsis edir və oğlunu ora direktor vəzifəsinə yerləşdirir. Bu barədə düşünmək lazımdır. Və yalnız ona görə yox ki, belə gənc insanlar layiq deyillər, istedadsızdılar. Qətiyyən yox! Lakin yaradılmış asan imkanlarla, ola bilsin ki, onlar daha güclü istedadların üzə çıxmasının qarşısını alır, inkişafını ləngidi. Görürsüzmü, bu – hər kəsin şəxsi işi deyil, ümumxalq məsələsidir”. Yəqin ki, xüsusi şərhə ehtiyac yoxdur!

Seymur Əliyev