Yazıçı, publisist, jurnalist, Media İnkişaf Agentliyinin “Media Subyektləri və Jurnalistlərlə İş” şöbəsinin müdiri Natiq Məmmədli ilə təhsildən, ədəbiyyatdan, mütaliədən söhbət etdik 

- İndiki dövrdə kitab oxumaq qəhrəmanlıqdır, demisiniz. Sizə elə gəlmirmi məşhur: “Alim olmaq asandı, insan olmaq çətin” deyimi və demokratiyanı qloballaşması millətimizi daha da cahilləşdirib?

- Mən belə düşünmürəm. Əslində millətimizin, əsas da gənclərimizin böyük potensialı olduğu düşüncəsindəyəm. Sadəcə indiki gənclərə nəyisə diktə etmək olmaz. Mənim yeganə istəyim odur ki, insanlarımız, gənclərimiz ədəbiyyatın, kitabın lazımlığını şüurlu surətdə anlasınlar.

- Əgər belə böyük potensiallı gəncliyimiz varsa, niyə efirdə danışığını-hərəkətini bilməyən aparıcılar, cəmiyyətdə bisavad yazıçılar, mətbuatda dürüstlükdən pəhrizdə olan “reket jurnalistlər” dominantlıq təşkil edir?

- Sadaladıqlarınız ağır dərddir, həm də çox geniş mövzudur. Bununla bağlı saatlarla danışsaq yenə də mövzuya aydınlıq gətirmək mümkün olmayacaq. İntellekt kasadlığın səbəbi təhsildəki boşluqlardan qaynaqlanır. Finlandiyada, Norveçdə “media savadlılığı” ilə bağlı məktəblərdə dərslər keçirilir. Türkiyədə həmin fənn “Qazeteçilik” adı altında tədris olunur. Qardaş ölkənin orta məktəblərində hətta “Dram” dərsləri də keçirilir. Belə ölkələrdə hələ uşaq yaşlarından lazımi bilgilərin verilməsi, lazımi vərdişlərin aşılanması gələcəkdə əhaliyə saxta xəbərlə doğru xəbərin fərqləndirməyə, nadanlıqla ziyalılığı ayırd etməyə imkan verir.

Maarifçilik və təhsil sahəsində irəliyə doğru nə qədər məsafə qət edəcəyiksə, bir o qədər də ədəbiyyatımızda, mətbuatımızda, bütövlükdə ictimai şüur və əxlaqımızda uğur əldə edə biləcəyik.

- Bir müsahibənizdə demisiniz ki, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ədəbiyyatda tarixi mövzuların şitini çıxartdılar. Ona görə də o mövzuya müraciət etmək, nəsə oxumaq məndə allergiya yaradır. Sizə elə gəlmirmi son 30 ildə bir çox “tarixçi”, “yazıçı” xalqımıza təhrif-yalanla zəngin desertlər sırıdı?

- Baxmayaraq ki, dünyada tarixin atası Herodot hesab olunur, bizdə də özünü tarixin bütün dövrlərinin “atası” kimi aparan yazarlarımız var. Azərbaycan tarixinin orta əsrlər dövrü hökmdarlarının istənilən birinin həyatı ilə bağlı yazmaq üçün o mühiti bilmək, fars, osmanlı, rus mənbələrini mükəmməl mənimsəmək lazımdır. Türkiyədə tarixi mövzuda çəkilən serialların danışıq dilində əsər yazmaq nə ədəbi zövqdür, nə də tarixi həqiqətə xidmətdir. Tarixdə Əmir Teymur ilə Nəsimi üz-üzə gəlməyib. Amma İsa Hüseynov kimi yazıçımız “Məhşər” əsərində onları qarşılaşdıraraq gözəl ədəbi dialoq yaradıb. Tarixi proseslə, hökmdarlarla bağlı roman, povest yazmaq istəyən kəslər əvvəlcə özlərinə sual verməlidir ki, nə üçün bu barədə yazmalıyam, məqsəd nədir, oxucuya tarixin hansı məqamını ədəbi-bədii fənd ilə çatdırmaq istəyirəm? Tarix üzrə fəlsəfə doktoru olsam da, mən özüm tarixi roman yazmaram, bu mənim janrım deyil. İndiki vaxtda rəqəmsal texnologiya o qədər inkişaf edib ki, “History Channel”, “Viasat History” kimi kanallar neçə min il bundan əvvəl mövcud olmuş şəhərlərin, qalaların sxemlərini tərtib edərək, atların fınxırtısına qədər nümayiş etdirir, ədəbiyyatın missiyası bu deyil.

- Siz daim mütaliə edən birisiniz və son zamanlar Günel Mövludun “Düşərgə” romanını oxuduğunuzu vurğulamışdınız. Həmin əsərdə ədəbi zənginlik, bədiilik gördünüzmü?

-“Düşərgə” məndə işlənməmiş bədii lövhələrdən ibarət mətn təəssüratı yatardı. Çadır şəhərciyində insanların çəkdiyi iztirablarda ədəbiyyat görməmək mümkün deyil amma bunu feminizmi əsas süjet xəttinə çevirərək göstərəndə mükəmməl bədii lövhələrin tamamlanması arxa planda qalır. Gender bərabərliyi cəmiyyətlərin inkişaf səviyyəsini göstərən, insan hüquqlarına söykənmiş təməl prinsipdir və birmənalı hörmətə layiqdir, sadəcə belə də olmalıdır. Lakin kişilərə qarşı faşizmi, mizandriyanı (red. - kişilərə nifrət) əsaslandırmağa cəhd göstərmək və bunu yazıçı kimi özünə mövqe seçmək yarımçıqlıqdır. Qadınların cəmiyyətdə kişilərlə bərabər hüquqlarının təmin olunmasında maraqlı biriyəm. Amma bütün bunlarla yanaşı cəmiyyətdəki ata, qardaş, oğul obrazlarını və bütünlükdə kişiləri aşağılamaqla qadının əzabkeş simada göstərməklə feminizmin təbliği tamamilə yanlışdır, qərəz nümunəsidir.

- Siz “sözünü qısa de, dastan açma” ifadəsinə müxalifsiz. Amma “New Times” jurnalının təsisçisi və redaktoru Stiv Moss isə bədii yaradıcılıqla bağlı deyir ki, “Qısalıq istedadın bacısıdır”. Hətta S.Moss dünya ədəbiyyatında 55 sözdən ibarət qısa hekayə janrını gətirməklə də diqqət çəkib. Sizcə iri həcmli əsərlərdən qısa əsərlərə keçidin vaxtıdırmı?

- Əsərin uzun və ya qısa olması yazıçının ifadə etmək istədiyi məzmunla bağlıdır. Mən bir cümləlik ədəbi əsərlərdə özümü sınamamışam. Ümumiyyətlə, qısa yazmağı da nəsə xüsusi istedad hesab etmirəm. Düzdür, bəzən yerinə düşən cümlələr olur. Məsələn, 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı bir ifadəyə rast gəldim: “Aşot tut yemədi getdi”. İlk baxışdan yumoristik görünsə də, bir balaca cümlə çox mətləblərdən xəbər verir. Kim bacarırsa, qısa yazsın. Həcm əsərdə forma məsələlərinə aid ola bilər, əsas odur ki yaddaşlarda iz buraxan məzmun olsun.

Abdulla İsmayıloğlu

GündemXeber.az