“Medianın gələcəyini jurnalist həbslərindən daha ciddi təhdid edən amil var”
“Biz çox vaxt Qərbdən edə biləcəyimizdən çox şey tələb edirik”


“Parlament qaşınmayan yerdən qan çıxartmaq istəyir”

Arif Əliyev: “KİV haqqındakı son dəyişiklik junalistlərə psixoloji təzyiq göstərməyə hesablanıb”


“Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin rəhbəri, media məsələləri üzrə ekspert Arif Əliyev “Hürriyyət” qəzeti və Moderator.az-a müsahibəsində media ilə bağlı ölkə gündəmindəki məsələləri şərh edib.

-Arif bəy, Türkiyənin “CNN Türk” kanalında prezident İlham Əliyev haqqında səsləndirilən “diktator” ifadəsi Azərbaycanda bəzi siyasətçilər və millət vəkillərinin qəzəbinə səbəb olub. Onlar “CNN TÜRK”-dən bu ifadəyə görə üzr istəməyi tələb edir. Sizcə belə bir tələblə çıxış etmək nə dərəcədə demokratikdir? Mümkündürmü ki, Türkiyə də bunun ardınca Azərbaycan mətbuatında Ərdoğan haqqında səsləndirlən yüzlərlə bu cür ifadəyə görə üzr tələb etsin?

-Hesab edirəm ki, bu, aparılan ideoloji kampaniyanın bir hissəsidir. Belə şeylərə dözümlü yanaşmaq lazımdır. Əgər məsələyə bu cür yanaşsaq, o zaman Azərbaycan siaysətçiləri jurnalistlərin bir çoxunu üzr istəmək məcburiyyəti qarşısında qoya bilər. Kiminsə verdiyi qiymət bizim xoşumuza gələ də , gəlməyə də bilər. Biz bununla bağlı öz fikirlərimizi söyləyə, öz tənqidlərimizi səsləndirə bilərik. Amma əgər bizə xoş gəlməyən hər bir fikrə və ya ifadəyə görə kimisə üzr istəməyə vadar edəriksə, o zaman bunun ardınca onu məhv etmək, sıradan çıxartmaq həvəsi yaranır. Bu baxımdan hesab edirəm ki, yetkin cəmiyyət özünü belə həvəs və istəklərdən saxlamalıdır. Xoşagəlməyən ifadələrlə bağlı yaranan problemləri bu cür həll etmək və ya bunun bu şəkildə həll olunduğunu düşünmək yanlışdır. Biz bu yanaşmanı öz cəmiyyətimizə tətbiq etsək, bunun hansı ağır nəticələr doğruduğuna şahid ola bilərik. Buna görə də, mən belə yanaşmanı doğru hesab eləmirəm.

-KİV haqqında qanuna edilən dəyişikliyə münasibət bildirən millət vəkilləri, habelə Mətbuat Şurası yetkililəri qeyd etdi ki, bu, “qeyri-ciddi”, “o qədər də əhəmiyyət kəsb etməyən” dəyişiklikdir. Doğrudanmı, bu dəyişiklik önəmsiz və qeyri-ciddidir? Əgər belədirsə, söyləmək olarmı ki, Azərbaycan parlamenti qeyri-ciddi məsələlərin müzakirəsi ilə məşğuldur?

-Ümumiyyətlə, mən də hesab edirəm ki, bu, ciddi məsələ deyil. Çünki indiki geosiyasi vəziyyətdə, günü sabah hansı təhdid və təhlükələrin meydana çıxacağını bilmədiyimiz bir zamanda parlamentin qeyri-ciddi işlərə vaxt ayırmasına sadəcə heyfim gəlir. Gəlin baxaq. Məlum dəyişiklik bir il ərzində iki dəfə məhkəmə məsuliyyətinə cəlb edilən media orqanının qapadılması mümkünlüyünü nəzərdə tutur. Bundan öncə isə məlum göstərici üç idi. Madam ki, bu vaxta qədər Azərbaycanda üç dəfə xəbərdarlıq alan media orqanının qapadılması prosesi olmayıbsa, deməli cəmiyyətdə bu problem yoxdur. İndi ay parlament, qaşınmayan yerdən niyə qan çıxardırsan? Hesab edirəm ki, bu dəyişilik junalistlərə psixoloji təzyiq göstərməyə hesablanıb. Çünki istənilən halda bu dəyişiklik məhdudlaşdırıcı rol oynayır. Və ya adlarla bağlı məsələni götürək. Hər kəsə bəllidir ki, əgər bir yerdə hansısa adda mağaza varsa, o zaman eyni adda yeni bir mağaza yaratmaq olmaz. Çünki bu qarışıqlıq, anlaşılmazlıq yarada bilər. Qanunda yazılmayıb ki, eyni adda iki kitab mağazası yaratmaq olmaz. Niyə yazılmalıdır ki? Bu məntiq və ağılla dərk olunan adi şeylərdir. Indi bunları yenidən qanuna salmaq əhəmiyyətsiz bir şeydir. Bu baxımdan hesab edirəm ki, edilən dəyişiklik o qədər də ciddi təsirə malik məsələlər deyil. Parlament Avropanın yeni tənqidinə səbəb olacaq məsələlərlə məşğuldur ki, bu da təəssüfedicidir.

-Bu günlər Azərbaycan dünyada ən çox həbs edilən jrunalist sayına görə ilk onluqda yer aldı. Sizcə bu statistika və eləcə də medianın mövcud durumu ölkə mediasının gələcəyinə nə vəd edir?

-Jurnalist həbsləri ağır və mübahisəli məsələlərdir. Onların azadlıqda olması, azadlığa çıxması media mühitinə ciddi təsir göstərə bilər. Mən heç kimin, xüsusilə də jurnalistlərin azadlığının məhdudlaşdırılmasını istəməzdim. Lakin bu da bir həqiqətdir ki, Azərbaycan jurnalistikasının gələcəyi ilə bağlı təhlükə bu istiqamətdən gəlmir. Azərbaycanda həbsdə yatan jurnalistlərin syının 6, 10 və ya 14 olması medianın gələcəyinə daha az təsir göstərir, nəinki Azərbaycanda müstəqil medianın yaşaması imkanının olmaması. Problem ondadır ki, Azərbaycanda müstəqil jurnalistikanın, müstəqil medianın təşəkkül tapması, yaşaması üçün mühit yoxdur. Mühitin olmaması azad medianın gələcəyini hər şeydən daha çox təhdid edir. Qanunverici mühit də getdikcə daralır. Azərbaycan jurnalistikasının qaranlıq gələcəyi üçün ən ciddi problem məhz budur.

-Millət vəkili Fazil Mustafa bəzi media orqanlarının xaricdən maliyyələşməsi ilə bağlı narahatlığını dilə gətirib. Bilmək istərdik ki, bir ölkədə medianın maliyyə mənbələri məqsədli şəkildə qapadılırsa, onların maliyyələşməsinə şərait yaradılmırsa, o zaman medianın bu maliyyəni xaricdə axtarması məntiqli və başadüşülən deyilmi? Medianı xaricdə maliyyə mənbəyi axtarmağa məcbur etmək və sonra buna görə onu təqsirləndirmək mərdi qova qova namərd etmək anlamına gəlmirmi?

-Medianın xaricdən və ya daxildən maliyyələşməsi öz-özlüyündə cinayət deyil. İki cür maliyyələşmə var – qanuni və qeyri-qanuni. Söhbət medianın xaricdən qeyri-qanuni formada, gizli şəkildə maliyyələşməsindən gedirsə, bu, təbii ki, çox təhlükəli bir şeydir. Heç bir şübhə etmirəm ki, Azərbaycanda daxildən də, xaricdən də medianın maliyyələşməsi böyük səviyyədədir. F.Mustafa yəqin ki, medianın ancaq xaricdən maliyyələşməsinə diqqət çəkib. Lakin mən çox istərdim ki, bu məsələyə kompleks yanaşılsın. Həqiqət bundan ibarətdir ki, daxildən maliyyələşmə, xaricdən maliyyələşmədən heç də az problem yaratmır. Tutaq ki, hansısa xarici qüvvə Azərbaycan daxilində ideoloji disbalans yaratmaq istəyir, ideoloji müstəvidə hansısa təxribat törətmək niyyətindədir. Və ya Azərbaycanın informasiya məkanına məqsədli şəkildə müdaxilə etmək istəyir. Məgər həmin xarici qüvvə bunu hansısa mediaya daxildən ötürə bilməz? Əgər medianı maliyyələşmə mexanizmində problem varsa, o zaman təbii ki, onlar bundan istifadə edəcəklər. Çünki onların da ağlı var. Onlar öz çirkin niyyətlərini daxildən həyata keçirə bilərlər ki, bu cür problemlərin qarşısını almaq kifayət qədər çətindir. Buna görə də Fazil bəyin bu problemə bütövlükdə diqqət yetirməsi çox vacibdir. Lakin bir daha vurğulayıram ki, gizli daxili maliyyələşmə də olduqca təhlükəlidir və medianın 90%-i bu formada maliyyələşir. Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycanda medianın maliyyələşmə mexanizmi xarabdir və bu müxtəlif qüvvələr üçün əlverişli şərait yaradır.

-Bəzi media əməkdaşları bu gün baş verənlərə görə Qərbi ittiham edir. Onların fikrincə, əgər Qərb azad mediaya yönəlik təzyiqlərlə bağlı ciddi bir mövqe ortaya qoysaydı, o zaman medianın vəziyyəti indiki qədər acınacaqlı olmazdı. Bu qənaəti bölüşürsünüzmü?

-Yəqin ki, bu suala həm “hə, həm də “yox” cavabını vermək olar. Elə məqamlar var ki, Qərb burada öz maraqlarını önə çıxardır. Qərb üçün enerji stabilliyi, iqtisadi stabillik və bundan daha sonra demokratiya məsələsi gəlir. Qərb bunu dəfələrlə bəyan edib və əməli surətdə bu ardıcıllığı sərgiləyib. Bu mənada Qərbə yönəlik ittihamlarda həqiqət var. Məsələn, İctimai Televiziyanın yaradılması ilə bağlı məsələyə diqqət yetirək. Azərbaycan öhdəsinə götürmüşdü ki, dövlət televiziyalarını ləğv edəcək və əvəzində İTV yaradacaq. Bunun üstündə Avropa və Azərbaycan arasında nə qədər ciddi müzakirənin getdiyinə şahidəm. Sonda Azərbaycan öz istədiyini elədi. Dövlət televiziyasını da saxladı, İTV-ni saxladı. Halbuki, Azərbaycan üzərinə dövlət televiziyasını transformasiya etməyi üzərinə götürmüşdü. Yəni dövlət televiziyasını İTV-yə çevirməyi üzərinə götürmüşdü. Ancaq belə etmədi. Faktiki olaraq iki dövlət televiziyası yaratdı. Avropa buna əl çaldı və dedi ki, Azərbaycan üzərinə götürdüyü vacib öhdəliklərdən birini elədi. Məgər Avropa başa düşmürdü ki, hansı proses gedir? Başa düşmürdü ki, Azərbaycan İTV adı ilə dövlət televiziyası yaradır? Bunu başa düşürdü. Lakin özünün digər maraqlarına, iştahlarına görə buna göz yumdu. Lakin bir həqiqət var ki, inanın bizim də Afrikanın hansısa ucqar ölkələrindən birində hansısa marağımız, məsələn enerji marağımız olsaydı, əlbəttə, biz o marağı daha üstün tutardıq, nəinki o ölkədə hansısa medianın məhdudlaşdıırlması, demokratiya məsələsi və s. Mən bunu 99,9% əminliklə deyirəm. Bu aspektdən yanaşanda düz deyirlər. Lakin bir məsələ var ki, biz bir çox hallarda Avropadan və dünyanın digər hissəsindən özümüz edə biləcəyindən çox şey istəyirik. Deyirik ki, siz gəlin burda bunu edin, bu mühiti yaradın, bu mexanizmləri qurun, bu ağacı əkin, biz də onun meyvəsindən yeyək. Belə olmaz. Əgər bu dəyişiklik kənardan, kənar qüvvələrin təzyiqi və istəyi ilə baş verəcəksə, mən qorxuram ki, bu dəyişiklik arzuedilməz nəticılər versin. Necə ki, biz bunun dəfələrlə şahidi olmuşuq. Cəmiyyət özü dəyişikliyə hazır olmalı, bunu həyata keçirmək gücünə sahib olmalıdır. Bu dəyişikliyin nəticəsini saxlamaq iqtidarına malik olmalıdır. Baxın, Əfqanıstanda, İraqda kənar müdaxilə ilə dəyişikliklər oldu. Ərəb ölkələrində də kənar təsirlə dəyişikliklər baş verdi. Hətta Şərqi Avropa ölkələrində bu cür kənar müdaxilələrin fəsadları oldu. Cəmiyyətin özündə güc olmayandan sonra bu dəyişikliyin nəticələrini yaşatmaq olmur. Nəticədə daha ağır problemlər meydana çıxır. Əgər cəmiyyət hansısa dəyişiklik istəyrisə, o zaman diqqətini ilk növbədə öz daxilinə yönəltməlidir. Öz resurslarını araşdırmalıdır. Düşünməlidir ki, nə çatmır. Bu dəyişik niyə baş vermir? Ona hansıs yolla nail olmaq lazımdır? Əgər bu sualların cavabını tapsa, o zaman Avropadan daha çox şey tələb etmək haqqına sahib olar.

Seymur Əliyev